دومین اجلاس سران روسیه و آفریقا
Второй саммит «Россия – Африка» начался
В новой Концепции внешней политики России произошло радикальное изменение места и роли Африки во внешнеполитических приоритетах…
الکساندر مزیایف (ALEXANDER MEZYAEV)*
ا. م. شیری
غرب همۀ شرکت‌کنندگان اجلاس را تهدید می‌کند
نشست سران روسیه و آفریقا روز ۲۷ ژوئیه آغاز شد. این اجلاس خیلی پیشتر برنامه‌ریزی شده بود. اما، دو بار به تعویق افتاد: بار اول، به دلیل «همه‌گیری» (در سال ۲۰۲۱)، و بار دوم، به دلیل پیچیدگی شدید وضعیت جهانی در زمستان ۲۰۲۲. نخستین اجلاس در اکتبر ۲۰۱۹ برگزار گردید که نقطۀ عطفی در روابط روسیه و آفریقا بود. خود من (راقم این سطور) نیز در اولین اجلاس شرکت داشتم و شاهد شور و شوق عمومی بسیاری از رهبران آفریقایی در سطوح مختلف بودم: تقریباً همه آن‌ها چنین گفتند: «از چند دهه پیش منتظر این لحظه بودیم!»
در سال ۲۰۲۲ حجم تجارت روسیه با کشورهای آفریقایی افزایش یافت و به حدود ۱۸ میلیارد دلار رسید. با این حال، همانطور که در مقالۀ مربوط به این اجلاس اشاره کردم، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور فدراسیون روسیه خیلی خوب می‌داند که ظرفیت همکاری تجاری و اقتصادی روسیه بسیار بالاتر است. رئیس‌جمهور روسیه به‌خصوص به همکاری‌های امیدوارکننده در زمینه‌هایی مانند اکتشافات زمین‌شناسی و فن‌آوری پیشرفته، مجتمع سوخت و انرژی، از جمله، انرژی هسته‌ای، صنایع شیمیایی، معدن و غیره اشاره کرد.
قبل از دومین اجلاس سران روسیه و آفریقا نیز تغییرات مفهومی رخ داد. جایگاه و نقش آفریقا در مفهوم جدید سیاست خارجی روسیه، تغییر اساسی یافت و جزو اولویت‌های سیاست خارجی روسیه قرار گرفت.
این اجلاس با حضور نمایندگان ۴۷ کشور قارۀ آفریقا و همچنین هیئت‌هایی از تمامی سازمان‌های بین‌المللی مهم منطقه‌ای، به ویژه، اتحادیۀ آفریقا، جامعۀ اقتصادی کشورهای غرب آفریقا، جامعۀ توسعۀ آفریقای جنوبی و غیره برگزار گردید. در اولین روز نشست، ۲۷ ژوئیه، رئیس جمهور روسیه با رئیس اتحادیۀ آفریقا و رئیس کمیسیون اتحادیۀ آفریقا دیدار کرد. روسیه اعلام کرده است که از عضویت این اتحادیه در گروه ۲۰ حمایت می‌کند.
برگزاری نشست اتحادیۀ آوراسیا و انجمن‌های همگرایی آفریقا با شرکت ولادیمیر پوتین، بویژه قابل توجه بود.
در روز نخست اجلاس، رئیس دولت روسیه در نشست عمومی مجمع اقتصادی و بشردوستانه سخنرانی کرد. امنیت غذایی قارۀ آفریقا را مورد توجه جدی قرار داد. بسیاری از رهبران کشورهای آفریقایی این موضوع را صراحتاً به عنوان دغدغه اصلی خود اعلام کردند. رئیس جمهور فدراسیون روسیه در پاسخ به این درخواست‌ها خاطرنشان کرد که روسیه در ۳ تا ۴ ماه آینده، ۲۵ تا ۵۰ هزار تن غله به تعدادی از کشورهای نیازمند به صورت رایگان ارسال خواهد کرد. با این حال، نکتۀ اصلی در فرضیۀ دیگری است. رئیس جمهور روسیه اظهار داشت که همتایان آفریقایی‌اش به او گفته‌اند: «ما برای تولید غذا توانایی کافی داریم، ولی ما به فن‌آوری نیاز داریم». پاسخ پوتین چنین بود: «روسیه آماده است تجربه و تخصص خود را در زمینۀ تولید محصولات کشاورزی با کشورهای آفریقایی به اشتراک بگذارد و در کاربست پیشرفته‌ترین فن‌آوری‌ها به آن‌ها کمک کند». چنین است تفاوت «کمک» غرب و کمک روسیه به آفریقا!..
لازم به ذکر است که دومین اجلاس سران تحت فشار بی‌سابقۀ غرب در حال برگزاری است. ولی این فقط فشار نیست، بلکه یک باج‌خواهی آشکار است. بویژه اینکه، همۀ کشورهای این قاره و نه فقط ضعیف‌ترین آن‌ها، مورد باج‌گیری قرار گرفتند. برای مثال، بزرگترین «افت» قیمت راند، پول ملی بزرگترین اقتصاد آفریقا- پول جمهوری آفریقای جنوبی در مقابل دلار و یورو؛ بحران دولتی در ارتباط با ادعای بارگیری تسلیحات به یک کشتی روسی؛ بحران دولنی و قضایی در رابطه با دعوت از رئیس جمهور روسیه برای شرکت در اجلاس بریکس، مشکلاتی هستند که جمهوری آفریقای جنوبی فقط در ماه‌های اخیر متحمل شده است. شماری از نمایندگان کنگرۀ آمریکا با ارسال درخواستی به رئیس جمهور آمریکا، از او خواستند آفریقای جنوبی را از فهرست کشورهایی که در تجارت متقابل خود بر اساس قانون به اصطلاح رشد و فرصت آفریقا (AGOA) ترجیح می‌دهند، حذف کند (۱)… در ضمن، رهبری بانک ذخیرۀ آفریقای جنوبی (نهاد اصلی حکمرانی جهانی در کشور) به صراحت اعلام کرد که شهروندان این کشور باید درک کنند که «سقوط» راند نتیجۀ روابط حسنه با روسیه و به معنای وخامت موقعیت آن‌ها است. لازم به ذکر است که آفریقای جنوبی در مورد درگیری در خاک اوکراین موضع بی‌طرف گرفته است. با این حال، غرب از آفریقای جنوبی نه تنها محکومیت روسیه، بلکه خاتمۀ همکاری با آن را نیز خواستار است.
ناگفته نماند که بزرگترین «ضعف» دولت آفریقای جنوبی شاید این واقعیت است که همۀ رسانه‌ها بواسطۀ مخالفان کنترل می‌شود. دولت این کشور هیچ روزنامه یا شبکۀ تلویزیونی ندارد. البته، یک شبکۀ تلویزیونی دولتی بنام «SABC» وجود دارد که دیدگاه دولت را منعکس نمی‌کند و تمام «دولتی» بودن آن فقط در تأمین مالی از بودجۀ دولتی خلاصه می‌شود. اپوزیسیون در آفریقای جنوبی ماهیت بسیار ویژه‌ای دارد. اساس آن را حزب عمدتاً متشکل از اعضای حزب ناسیونالیست سابق، یعنی حزب آپارتاید تشکیل می‌دهد. اما، نکتۀ اصلی این است که این حزب سخنگوی منافع سرمایۀ انحصاری بزرگ است که طبق تعریف، در جمهوری آفریقا جنوبی فراملی است، یعنی از خارج کنترل می‌شود. قدرت آن را نه تنها با قفسۀ کتابفروشی‌ها و دیکتاتوری رسانه‌ای، بلکه با تصمیم اخیر رئیس جمهور فدراسیون روسیه مبنی بر امتناع از حضور در اجلاس سران بریکس در ماه اوت می‌توان ارزیابی کرد (۲).
با وجود این‌ها، از موضع دولت آفریقای جنوبی به رهبری رئیس جمهور سیریل راماپوزا، نه تنها در مورد حفظ رابطۀ حسنه با روسیه، بلکه همچنین، توسعۀ بیشتر آن در متن باج‌خواهی‌های دیپلماتیک، اقتصادی و مالی غرب، باید قدردانی کرد.
در این اجلاس، قرار است بحثی که در ماه ژوئن (در همان سن پترزبورگ) دربارۀ طرح ارائه شده از سوی رؤسای جمهور شش کشور آفریقایی با عنوان «ابتکار صلح آفریقا» برای حل و فصل اوضاع پیرامون اوکراین شروع شد، ادامه یابد.
در ماه مه سال جاری. ویلیام روتو، رئیس جمهور کنیا، برگزاری نشست آمریکا و آفریقا با شرکت جو بایدن در دسامبر گذشته را به سخره گرفت. رئیس جمهور کنیا گفت که رهبران آفریقا به این «اجلاس» دعوت نشدند، بلکه احضار شدند و کسانی را که خواهان شرکت در این اجلاس نبودند، تهدید کردند. در نتیجه، همه چیز به عکس جمعی گرفتن و ضیافت خلاصه شد و برای سخنرانی هر یک از رهبران در مجمع عمومی، فقط یک و نیم دقیقه اختصاص یافت. علاوه بر این، دیدارهای دوجانبه بطور کلی برگزار نشد. اما برخلاف نمایش تحقیرآمیز آمریکا، در اجلاس روسیه و آفریقا، رئیس جمهور روسیه با رهبران و نمایندگان عالی‌رتبۀ همۀ کشورها دیدار خواهد کرد. در آستانۀ این اجلاس، رئیس جمهور روسیه با رهبر اتیوپی دیدار کرد و در اولین روز اجلاس، ولادیمیر پوتین با رؤسای جمهور موزامبیک، زیمبابوه، بوروندی، اوگاندا، مصر و… بطور جداگانه دیدار کرد.
در دومین اجلاس سران روسیه و آفریقا، قرار است اسناد اصلی زیر تصویب شود: بیانیۀ سیاسی عمومی، برنامۀ اقدام ۲۰۲۳-۲۰۲۶ و سه سند موضوعی در بارۀ تروریسم بین‌المللی، عدم اشاعۀ سلاح‌های کشتار جمعی در فضا و امنیت اطلاعات بین‌المللی. علاوه بر این‌ها، قطعاً مسائل دیگری مورد بحث قرار خواهد گرفت…
چند هفته پیش، همان ویلیام روتو، رئیس جمهور کنیا علناً اعلام کرد که آفریقا باید از دلار آمریکا در تجارت امتناع کند. این سخن او با واکنش بسیار مثبت روبرو شد. رئیس جمهور روسیه در مقالۀ خود به اجلاس سران، ضرورت تشکیل یک نظام پولی و مالی جدید و «مکانیسم‌هایی برای تسویه حساب‌های متقابل امن و عاری از تاثیرات نامطلوب خارجی» را به طور جامع تشریح کرد. دیدار رئیس جمهور روسیه با رئیس بانک بریکس (با دستور کار معروف دلارزدایی در چارچوب بریکس)، این روزها تصادفی نیست. بنابراین، راه‌های واقعی استعمارزدایی از اقتصاد جهانی نیز در این اجلاس مورد بحث قرار خواهد گرفت. اتفاقی نیست که غرب رهبران کشورهای آفریقا را تهدید می‌کند تا در اجلاس سران شرکت نکنند. با این حال، فقط ۶ پایتخت از آن ترسید. با در نظر گرفتن درجۀ تهدید غرب، می‌توان نتیجه گرفت که آفریقا برای استعمارزدایی واقعی از روابط بین‌الملل مدرن اراده نشان داده است.
روز ۲۸ ژوئیه دومین اجلاس به کار خود ادامه خواهد داد.
سن‌پترزبورگ
(۱)- قانون رشد و فرصت آفریقای ایالات متحده (AGOA) در سال ۲۰۰۰ تصویب شد. هدف این قانون، کمک به اقتصاد کشورهای گرمسیری آفریقا و بهبود روابط اقتصادی بین آمریکا و کشورهای منطقه است. برای مدت ۱۵ سال در نظر گرفته شده بود. اما، در ژوئن ۲۰۱۵ به مدت ده سال تمدید گردید.
(۲)- دربارۀ این تهدیدات غرب و عوامل مدافع منافع آن در جمهوری آفریقای جنوبی در مقالۀ جداگانه بیشتر توضیح خواهم داد.
*- در بارۀ نویسنده: دکترای حقوق، پروفسور، رئیس دپارتمان حقوق اساسی و حقوق بین‌الملل دانشگاه مدیریت «تیسبی» (تاتارستان)؛ معاون سردبیر مجلۀ حقوق بین‌الملل قازان (از ۲۰۰۷ تاکنون)؛ عضو انجمن جهانی حقوق بین‌الملل (عضو کمیتۀ حقوق بشر این انجمن)، انجمن سیاست خارجی فدراسیون روسیه، انجمن مطالعات بین‌المللی روسیه، انجمن روسیه و آفریقا، عضو گروه وکلای مدافع سلابادان میلوشویچ، رئیس جمهور مقتول صربستان در دادگاه لاهه- مترجم
برگرفته از: بنیاد فرهنگ راهبردی
۷ مرداد- اسد ۱۴۰۲
