جنگ تحریم‌ها: آیا ۴ شرکت بزرگ حسابرسی غربی روسیه را ترک کرده‌اند؟
نویسنده: والنتین کاتاسونوف مترجم: سایت «۱۰ مهر»برگرفته از : بنیاد فرهنگ استراتژیک، ۴ ژوئن ۲۰۲۲ *
«چهار بزرگ» ــ ۴ شرکت بزرگ حسابرسی غربی ــ در روسیه ما را دست می‌اندازند تا همچون یک انگل به مکیدن اطلاعات اقتصادی کشور ما ادامه دهند. ما باید به این فکر کنیم که روسیه امروز چقدر به خدمات حسابرسی نیاز دارد که «چهار بزرگ» در اوایل دهه ۱۹۹۰ برای ما به ارمغان آوردند. ما به حسابرسی واحدهای تجاری نیاز داریم، اما نه به اندازه و نه برای اهدافی که طی سه دهه گذشته برای آن حسابرسی انجام شده است. آنها انجام شد تا تجارت روسیه شانس خود را در بازار مالی جهانی امتحان کند و در آنجا پول به‌دست آورد. امروزه دسترسی به این بازار برای تجارت روسیه کاملاً بسته شده است. آیا زمان آن نرسیده است که خدمات حسابرسی مبهم را به‌جای این شرکت‌ها با کنترل و بازرسی دولتی جایگزین کنیم؟ تجربه در این زمینه در اتحاد جماهیر شوروی فراوان است.
افرادی که کم و بیش در اقتصاد مسلط هستند از وجود ۴ شرکت بزرگ حسابرسی ــ «چهار بزرگ» ــ بین‌المللی اطلاع دارند. اینها عبارتند از: Deloitte، PricewaterhouseCoopers (PwC)، Ernst & Young (EY) و KPMG. سه شرکت اول انگلیسی ــ آمریکایی در نظر گرفته می‌شوند و چهارمی هلندی است. تعداد کل کارکنان آنها در سراسر جهان حدود ۱/۱ میلیون نفر است. کل درآمد آنها در پایان سال ۲۰۲۰ مبلغ ۱۵۷ میلیارد دلار بوده است. (Deloitte ــ ۴۷/۶۰ میلیارد دلار، KPMG ــ ۲۹/۲۲ میلیارد دلار، EY ــ ۳۷/۲۰ میلیارد دلار و PwC ــ ۴۳/۰۳ میلیارد دلار.
شایان ذکر است که این شرکت‌ها نه‌تنها در امور حسابرسی، بلکه در زمینه مشاوره نیز مشغول هستند. از مجموع درآمدها ۱۵۷ میلیارد دلاری، تنها ۵۷ میلیارد دلار از ارائه خدمات حسابرسی حاصل شده است. تقریباً تمام ۱۰۰ میلیارد دلار باقیمانده حاصل فعالیت‌های مشاوره‌ای است. تأکید ویژه بر مشاوره مالیاتی است. هر چهار غول حسابرسی در دهه ۱۹۹۰، وارد بازار روسیه شدند. و مشتریان آنها بزرگ‌ترین شرکت‌ها و بانک‌های روسیه می‌باشند. علاوه بر اینها، وزارتخانه‌های روسیه و سایر بخش‌های دولتی و همچنین بانک مرکزی نیز مشتری این شرکت‌ها هستند.
«چهار بزرگ» نشانه‌های روشنی از یک کارتل جهانی دارد که موقعیت خود را در بازار خدمات حسابرسی انحصاری کرده است. به‌عنوان مثال، در روسیه، طبق آمار وزارت دارایی، در مجموع ۳۸۰۰ شرکت حسابرسی وجود دارد. در عین‌حال، «چهار بزرگ» تقریباً نیمی از کل درآمد صنعت روسیه را تشکیل می‌دهند.
در اطراف «چهار بزرگ» دائماً رسوایی‌های وجود دارد. در این زمینه توطئه‌هایی وجود دارد که حسابرسان برای مشتریان خود با دریافت پول اضافی گزارش‌های حسابرسی «عالی» تهیه می‌کنند. در اینجا و برای کتمان آن دسته از جنایاتی که در جریان این حسابرسی‌ها آشکار می‌شود، مهم است که چهار شرکت بزرگ، خدمات حسابرسی را با مشاوره ترکیب کنند. چنین مشاوره‌ای اغلب مشتریان را به نقض قانون سوق می‌دهد. به‌عنوان مثال، رسوایی‌های زیادی در رابطه با این واقعیت وجود داشته است که مشتریان، به توصیه «چهار بزرگ»، از مالیات فرار کردند. نتیجه آن، دعوای قضایی دائمی است، که در آن چهار شرکت بزرگ متهم هستند، جریمه، و پرداخت غرامت به قربانیان.
البته همه اینها فقط نوک کوه یخ است. کسب درآمد «چهار بزرگ» فقط از طریق ارائه خدمات حسابرسی نیست. تجارت بسیار بزرگ‌تری وجود دارد که بر اساس این واقعیت است که حسابرسان اطلاعات محرمانه به‌دست آمده در طول حسابرسی را به اشخاص ثالث منتقل می‌کنند. و «اشخاص ثالث» رقبای مشتریان حسابرسی‌شده یا ساختارهای تجاری هستند که می‌توانند با کمک این اطلاعات طبقه‌بندی‌شده کسب درآمد کنند. دسته دیگری از این «اشخاص ثالث» ساختارهای دولتی هستند. اول از همه، اینها سازمان‌های مجری قانون‌اند. هنگام بررسی موارد خاص، آنها ممکن است به اطلاعاتی نیاز داشته باشند که فقط حسابرسان در اختیار دارند. و اگر این موارد مربوط به شرکت‌های بزرگ و بانک‌ها باشد، مطمئناً می‌توان اطلاعات لازم را از «چهار بزرگ» که با «بزرگ‌ها» همکاری می‌کنند، به‌دست آورد. در نهایت، آخرین لیست، اما احتمالاً شبکه‌ای از شعب و شرکت‌های تابع که «چهار بزرگ» در روسیه ایجاد کرده است، یادآور شبکه‌های اطلاعاتی و اقامتگاه‌های سرویس‌های مخفی است. حسابرسان محلی اطلاعات طبقه‌بندی‌شده را جمع‌آوری کرده و به دفاتر مرکزی خود در انگلستان و هلند ارسال می‌کنند؛ و از آنجا، چنین اطلاعاتی به سرویس‌های اطلاعاتی بریتانیا، ایالات متحده و نزدیک‌ترین متحدان آنها مخابره می‌شود. روسیه نزدیک به سه دهه است که زیر پوشش جامعه حسابرسی و اطلاعاتی غرب جمعی بوده است.
یک سال پیش اولین نشانه‌های رهایی روسیه از سلطه «چهار بزرگ» بود. در ۱۹ آوریل ۲۰۲۱، دولت فدراسیون روسیه فرمان شماره ۶۲۲ را با عنوان «محدودیت در ارائه اطلاعات و اسناد به سازمان حسابرسی، یک حسابرس انفرادی» تصویب کرد. یک فهرست، اطلاعات و اسنادی را طبقه‌بندی و تعریف می‌کند که اگر واحد حسابرسی تحت کنترل مستقیم یا غیرمستقیم خارجی باشد، نباید توسط واحد تحت حسابرسی، در اختیار حسابرسان قرار گیرد.
با این حال، این «چهار بزرگ» برای چنین تحولی آماده بودند. شرکت‌های مادر این «چهار بزرگ»، قبلاً برای ارائه خدمات حسابرسی و مشاوره در قلمرو فدراسیون روسیه، مجموعه‌ای از شرکت‌ها را ایجاد کرده‌اند که برای همین منظور طراحی شده‌اند. همزمان، این شرکت‌ها در حوزه قضایی روسیه ثبت شده‌اند و کارکنان و مدیران آن شهروندان فدراسیون روسیه می‌باشند. صاحبان چنین شرکت‌هایی که «شرکای مدیریتی» نامیده می‌شوند نیز روس هستند. یعنی به‌طور رسمی، چنین «بازسازی‌هایی» مشمول محدودیت‌های مصوبه شماره ۶۲۲ نمی‌باشند.
درست است، نام این شرکت‌های تازه تاسیس استارت اَپ، حاوی نام چهار شرکت بزرگ است. این شرکت‌ها و «چهار بزرگ»، باهم قراردادهای فرانچایز دارند که به شرکت‌های محلی حق استفاده از مارک‌های معروف را می‌دهد. به‌عنوان مثال، در ابتدای سال گذشته، شرکت‌های حسابرسی «صرفاً روسی» زیر در کشور ما به ثبت رسیدند که نام آنها با نام تجاری Ernst & Young» (EY)» مشخص شد:
Ernst & Young (CIS) B.V.- Ernst & Young Business Advisory Services LLC. – Ernst & Young IT Limited Liability Company- Ernst Young LLC – Ernst Young Valuation and Advisory Services LLC – EY Academy of Business Limited Liability Company.
و با وجود چنین نشانه‌های معلوم‌الحالی، شرکت‌های به اصطلاح روسی، بخشی از چهار امپراتوری بزرگ باقی ماندند. من اکنون در مورد مکانیسم کنترل غول‌های حسابرسی خارجی بر موسسات حسابرسی داخلی صحبت نمی‌کنم، به کتاب خود مراجعه می‌کنم: «جلد چهار، جاسوسی مالی و اقتصادی در فدراسیون روسیه» (M.: Knizhny Mir, ۲۰۲۱). یک‌سال پیش نوشتم که با اقدامات نیمه‌تمام مانند مصوبه ۶۲۲ دولت نمی‌توان افسران اطلاعات اقتصادی را که اهداف واقعی خود را با حسابرسی پوشش می‌دهند، از کشور اخراج کرد. ما به راه‌حل‌های ریشه‌ای نیاز داریم. در آغاز سال ۲۰۲۲، شبکه‌ای از شرکت‌هایی که در حوزه نفوذ «چهار بزرگ» می‌باشند و در قلمرو فدراسیون روسیه فعالیت می‌کنند دارای ۱۵هزار کارمند هستند. بر اساس گزارش فایننشال تایمز بریتانیا، آنها هستند، و همچنان به «انهدام» تمامی شرکت‌ها و بانک‌های پیشرو دولتی و خصوصی کشور ادامه خواهند داد.
و به این ترتیب جنگ تحریم‌ها علیه روسیه آغاز شد. قبلاً در اوایل ماه مارس، ما در مورد تصمیمات حسابرسی رادیکال شنیدیم و آنها از مقامات روس نبودند، بلکه از چهار شرکت بزرگ بودند. همه آنها اعلام کردند که فعالیت‌های خود را در روسیه متوقف می‌کنند و به‌وضوح نشان می‌دهند که عملیات نظامی در اوکراین را محکوم می‌کنند. قابل توجه است که رهبران چهار شرکت بزرگ توانایی دویدن جلوتر از لوکوموتیو را نشان داده‌اند. تنها در سوم ژوئن، بروکسل از اجرایی شدن بسته ششم تحریم‌ها خبر داد؛ بسته‌ای که از‌جمله شامل ممنوعیت ارائه خدمات مشاوره و حسابرسی است. یعنی دقیقاً سه ماه پس از بیانیه «چهار بزرگ».
با این حال، پس از بیانیه پُر‌سر‌و‌صدا مبنی بر خروج از روسیه، صدای بلندی از بسته شدن در شنیده نشد. از سوی رهبری «چهار بزرگ»، «روشنگری» و «توضیح» داده شد. معلوم شد که برای «بسته‌بندی وسایل» شرکت‌ها به چندین ماه زمان نیاز دارند. شاید خروج نهایی حتی در سال آینده اتفاق بیفتد. به‌ویژه، EY گفت که تا ۱۲ ماه طول می‌کشد تا او روسیه را ترک کند.
به‌نظر می‌رسد از ابتدای ماه مارس در لندن و در بحبوحه جنگ تحریم‌ها، بحث‌های شدیدی در مورد نحوه رفتار غول‌های حسابداری در جریان بوده است. و در حال حاضر استدلال‌هایی وجود دارد که عدم امکان خروج کامل را توجیه می‌کند. از رسانه‌های روسی می‌شنویم که تقریباً هر روز برخی از شرکت‌های خارجی که در کشورهایی از لیست «کشورهای غیردوست» ثبت شده‌اند، روسیه را ترک می‌کنند. اما بسیاری هم به دلایلی نه‌تنها ترک نمی‌کنند، بلکه قسم می‌خورند که ترک نخواهند کرد. در میان شرکت‌های اخیر، بسیاری از شرکت‌ها وجود دارند که «دختر» یا «نوه دختری» شرکت‌های جهانی هستند. و شرکت‌های جهانی مشتریان غول‌های حسابرسی «چهار بزرگ» هستند. یک گزارش حسابرسی کامل (تلفیقی) در مورد یک شرکت جهانی لزوماً باید شامل حسابرسی خصوصی شرکت‌های تابعه و نوه‌ها باشد. چه کسی و چگونه «سوراخ‌های» حسابرسی روسیه شرکت‌های جهانی را می‌بندد؟ پاسخ نهایی به این سئوال در لندن هنوز فرموله نشده است.
بدیهی است که غرب دسته‌جمعی برای انجام جنگ تحریمی به اطلاعاتی در مورد اقتصاد روسیه نیاز دارد. ابتدا می‌خواهد بداند تا روی کدام نقاط اقتصاد فشار آورد که بسیار «دردناک» باشد و مناسب برای تحریم. دوم، به اطلاعاتی در مورد تأثیر این حملات تحریمی نیاز دارد. هیچ‌کس بهتر از شرکت‌های حسابرسی برای ایفای چنین نقشی به‌عنوان «انتخاب‌کننده» حملات تحریمی مناسب نیست.
بر اساس اطلاعات موجود در ابتدای تابستان، می‌توان حدس زد که «چهار بزرگ» قصد دارند در روسیه بمانند، اما با حداکثر توطئه. این شرکت‌های به‌اصطلاح حسابرسی روسی، که چهار شرکت بزرگ تعداد زیادی از آنها را ساخته‌اند، باید ارتباط خود را با بنیان‌گذاران خود کاملاً پنهان کنند. برای انجام این کار به آنها دستور تغییر تابلوهای راهنما داده شده است.
شرکت‌های اقامتی ارنست اند یانگ Ernst & Young اولین شرکت‌هایی بودند که این کار را انجام دادند. بر اساس ثبت واحد حقوقی ایالتی، شرکت Ernst & Young LLC در اوایل آوریل به مرکز فناوری‌ها و راه‌حل‌های حسابرسی ــ خدمات حسابرسی LLC تغییر نام داد. نام «مرکز فناوری‌ها و راه‌حل‌های حسابرسی» برای دفتر روسیه EY، جدید نیست: در ماه مه ۲۰۱۹، Ernst & Young Vneshaudit LLC به CATR LLC تغییر نام داد. EY به اینترفاکس گفت: «تجدید ساختار شامل تعدادی از فرآیندها، از‌جمله تغییر نام اشخاص حقوقی است.» خدمات حسابرسی «LLC CATR» نام موقت شخص حقوقی است. پس از اعلام نام تجاری جدید، تغییر نام همه شرکت‌های حقوقی روسی برنامه‌ریزی شده است.
در پایان ماه آوریل، رسانه‌ها گزارش دادند که بخش‌های محلی PwC و KPMG از شبکه‌های بین‌المللی شرکت‌هایی که روسیه را ترک می‌کنند حذف شدند. شرکت‌های داخلی به واحدهای مستقل تبدیل شده‌اند. به‌ویژه مشخص شد که بخش روسی PwC Trust Technologies نامیده خواهد شد.
در ماه مه پیامی مبنی بر اینکه شرکت حسابرسی Deloitte & Touche CIS که تا بهار امسال بخشی از شبکه بین‌المللی Deloitte بود، در حال تغییر نام است.
یکی از مشتریان عمده این شرکت، PJSC MTS، گفت که از این پس حسابرس به‌نام Business Solutions and Technologies JSC است. اندکی بعد، در انتشار تغییر نام این شرکت، گفته شد: «همانطور که ۳۰ سال در این شرکت کار ما در بازار بوده است، همچنان به مشتریان خود به‌طور کامل و با کیفیتی سطح بالا خدمات ممیزی و مشاوره را ارائه خواهیم داد.»
«چهار بزرگ» در روسیه ما را دست می‌اندازند تا همچون یک انگل به مکیدن اطلاعات اقتصادی کشور ما ادامه دهند. ما باید به این فکر کنیم که روسیه امروز چقدر به خدمات حسابرسی نیاز دارد که «چهار بزرگ» در اوایل دهه ۱۹۹۰ برای ما به ارمغان آوردند. ما به حسابرسی واحدهای تجاری نیاز داریم، اما نه به اندازه و نه برای اهدافی که طی سه دهه گذشته برای آن حسابرسی انجام شده است. آنها انجام شد تا تجارت روسیه شانس خود را در بازار مالی جهانی امتحان کند و در آنجا پول به‌دست آورد. امروزه دسترسی به این بازار برای تجارت روسیه کاملاً بسته شده است. آیا زمان آن نرسیده است که خدمات حسابرسی مبهم را به‌جای این شرکت‌ها با کنترل و بازرسی دولتی جایگزین کنیم؟ تجربه در این زمینه در اتحاد جماهیر شوروی فراوان است.
