توربین گاز و داستان خط لوله
ویسنده: Christhoph Jehleمترجم: م. نوری برگرفته از : وب‌سایت هینتِرگروند، ۱۶ اوت ۲۰۲۲ *
ارسال گاز روسیه به اروپا از خط لولۀ «نورد استریم یک» کاهش یافته و دلیل آن توربین گازی است که در کانادا تعمیر شده و اکنون به‌جای تعبیه در خط لولۀ روسیه در آلمان خاک می‌خورد. روسیه اشکال را در فقدان اسناد و مجوزهای لازم برای تحویل توربین به روسیه می‌بیند و آلمان این ادعای روسیه را رد می‌کند. علی‌ایحال واقعه‌ای که در گذشته اتفاق افتاده توجیه‌گر رفتار محتاطانۀ امروز روسیه است: ۴۰ سال پیش انفجاری در روسیه رخ داد که مسبب آن سازمان سیا بود.
در شهر «مولهایم» آلمان توربین گازی بلا‌استفاده مانده و به جایی که باید در آن تعبیه گردد منتقل نمی‌شود. صدراعظم آلمان «اولاف شولتز» در اوایل اوت امسال در اقدامی با انعکاس وسیع رسانه‌ای به منطقۀ «روهر» آلمان رفت و در محل نگهداری توربین کذایی عکسی در کنار آن گرفت. او در مقابل رسانه‌ها گفت که توربین هر لحظه آمادۀ انتقال به روسیه است و پس از تعبیه در جای خود آمادۀ بهره‌برداری خواهد بود. این گفته به‌طور ضمنی حاوی این ادعا نیز بود که روسیه عامدانه از تحویل گرفتن توربین خودداری می‌کند تا کاهش ارسال گاز به اروپا را توجیه کند. واقعاً هم روسیه دلیل کاهش ارسال گاز به اروپا را فقدان توربین کذایی که موجب کاهش فشار برای پمپاژ گاز به لوله می‌شود و همچنین اشکال در اسناد و مجوز لازم برای تحویل توربین اعلام می‌کند. شرکت «زیمنس انرژی»، شرکتی که مسئول تعمیر این توربین بود ادعای روسیه را در این زمینه رد می‌کند.
برای درک ابعاد داستان باید نگاهی به ۴۰ سال پیش بیاندازیم، زمانی که انفجاری در خط لولۀ گاز رخ داد. ولی ابتدا داستان را از وضعیت فعلی آغاز می‌کنیم: توربین تعمیر‌شده توسط شرکت «زیمنس انرژی» با ۲۰ تن وزن و با مجوزی اضطراری از طریق هوایی از کانادا به آلمان آورده شد، چون تحویل مستقیم آن به روسیه در تعارض با تحریم‌های اتحّادیۀ اروپا و ایالات متّحده بود که حاضر به قائل شدن استثنایی در تحریم‌ها نشدند. قرار بود که توربین از طریق دریای شمال به فنلاند و از آنجا از طریق زمینی به روسیه حمل شود. ولی توربین کذایی کماکان در شرکت «زیمنس انرژی» در «مولهایم» باقی مانده است.
در رابطه با وضعیت توربین‌های خط لوله، شرکت روسی «گاز پروم» گفته است که توربین مزبور اولین توربینی در ایستگاه کمپرسور «پورتووایا» واقع در شمال غربی روسیه و در نزدیکی مرز فنلاند است که مدت زمان کار آن از بازۀ زمانی تعیین‌شده تجاوز کرده و بنابه صلاحدید مسئولین امر باید تعمیر می‌شده. سایر توربین‌ها فعلاً با ظرفیت کمی کار می‌کنند تا مدت بهره‌برداری از آن‌ها طولانی‌تر شود و در آیندۀ نزدیک نیاز به تعمیر نیابند. شرکت «زیمنس انرژی» در این رابطه می‌گوید «ما فعلاً دسترسی به توربین‌ها در محل نداریم و در مورد نقصان سایر توربین‌ها نیز “گاز پروم” چیزی به ما نگفته است … بنابراین باید اصل را بر این گذاشت که سایر توربین‌ها سالم و قادر به ادامۀ کارند». از آن جایی که شرکت «زیمنس انرژی» به دلیل تحریم‌ها فعالیت خود در روسیه را متوقف کرده و کارکنانی در روسیه ندارد نمی‌توان وضعیت ایستگاه کمپرسور را بررسی کرد. بنابه گزارش رسانه‌های غربی تعمیرات دوره‌ای توربین‌ها در آینده نیز بلااشکال خواهد بود زیرا مجوز اضطراری فعلیِ دولت کانادا شامل توربین‌های آتی تعمیر شدۀ شرکت «زیمنس انرژی» در مونرال کانادا نیز خواهد شد.
روسیه گازی را که به اروپا صادر می‌کرد چه می‌کند؟
اگر روسیه از طریق خط لولۀ «نورد استریم یک» گاز کم‌تری به اروپا صادر کند در اصل می‌تواند گاز بیشتری به چین، هند، ژاپن یا سایر کشورها بفروشد. ولی مشکل اینجاست که برای ۵۵ میلیارد مترمکعب گازی که تاکنون سالانه به آلمان صادر می‌شد خط لولۀ جایگزینی نیست که از طریق آن گاز را به مشتریان دیگر رساند. در حال حاضر با خط لولۀ سیبری ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز به چین صادر می‌شود. اگر این خط لوله تا سال ۲۰۲۴ یا ۲۰۲۵ تکمیل و آمادۀ بهره‌برداری کامل شود، سالانه ۳۸ میلیارد مترمکعب گازخواهد بود.
گاز طبیعی که استخراج می‌شود ولی به فروش نمی‌رسد یا ذخیره نمی‌شود باید سوزانده شود. روندی که اکنون در نزدیکی ایستگاه «پورتووایا» در جریان است و منجر به گرم شدن هوای جهان می‌شود. گاز طبیعی را می‌توان به گاز مایع تبدیل و با کشتی به نقاط دیگر منتقل کرد. ولی در حال حاضر به دلیل کمبود نفتکش‌های حمل گازِ مایع در عرصۀ جهانی نمی‌توان از این امکان به‌عنوان جایگزینی برای حمل گاز با خط لوله استفاده کرد زیرا ظرفیت این نفتکش‌ها در مقایسه با ظرفیت خطوط لوله بسیار اندک است، واقعیتی که آلمان نیز به آن واقف است.
ایالات متّحدۀ آمریکا و خطوط لولۀ گاز منتهی به آلمان
طی سال‌های گذشته ایالات متّحده از همۀ ابزارهای لازم برای رسیدن به موفقیت، علیه خط لولۀ گاز «نورد استریم دو» استفاده کرده است. این خط لوله به این دلیل ساخته شد زیرا طبق مقررات جاری اتّحادیۀ اروپا فقط می‌توان از ۵۰٪ ظرفیت خط لولۀ «نورد استریم یک» استفاده کرد. ۵۰٪ ظرفیت باقیماندۀ این خط لوله باید در بازار آزاد برای رقابت بین شرکت‌های وارد‌کنندۀ گاز از روسیه در نظر گرفته شود، چیزی که در حال حاضر عملاً ممکن نیست. زیرا شرکت‌های مزبور به دلیل تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه مجاز به خرید گاز از روسیه و حتی اجرای قراردادهای منعقدۀ سابق نیستند. در نتیجه این شرکت‌ها با نقض قراردادهای موجود از این طرح کنار کشیده‌اند.
تقابل ایالات متّحده با خرید گاز روسیه توسط اروپا امر تازه‌ای نیست. سال ۱۹۸۱ در دوران «لئونید برژنف» روسیه قراردادی با آلمان منعقد کرد که موضوع آن ساخت خط لوله و ایستگاه کمپرسور به ارزش ۲۰ میلیارد مارک بود و پیش‌بینی شده بود که از سال ۱۹۸۴ تا ۲۰۰۹ سالانه ۴۰ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی سیبری به قیمت ۱۶ میلیارد مارک، یعنی ۴۰۰ میلیارد مارک در عرض ۲۵ سال را به آلمان برساند.
آن موقع ایالات متّحده به صدراعظم آلمان «هلموت اشمیت » تفهیم کرد که به‌هیچ عنوان موافق این معامله نیست. چون در ساخت این خط لوله قرار بر استفاده از تجهیزاتی با کیفیت و دانش فنی غربی بود، غرب نگران بود که اتحاد جماهیر شوروی این تجهیزات را پیاده و از آن‌ها برای مقاصد نظامی در ارتش استفاده کند. عواقب عدم موافقت ایالات متّحده با معاملۀ مزبور وضع تحریم‌هایی بود که استفاده از ۲۰۰ ماشین آلات تعبیۀ لوله از شرکت «کاترپیلار» و استفاده از توربین‌های گاز تولید‌شده توسط شرکت آمریکایی «جنرال الکتریک» را ممنوع می‌کرد. ظاهراً دولت هلموت اشمیت آن موقع موقعیت بهتری در مقابل ایالات متّحده داشت. گویا هلموت اشمیت در این رابطه گفته است: «دیگران هر چقدر دلشان می‌خواهد غرغر کنند ما کارمان را ادامه خواهیم داد». تقابل ایالات متّحده در زمان ساخت اولین خط لولۀ مستقیم روسیه به آلمان، یعنی نورد استریم نیز که در سال ۲۰۱۱ افتتاح شد ادامه یافت و اوکراین، لتونی و لهستان تا به امروز بزرگ‌ترین مخالفین خط لولۀ شرق در داخل اروپا هستند.
انفجار خط لوله در سال ۱۹۸۲
سازمان امنیتی ایالات متّحده ــ سیا در دهۀ ۸۰ میلادی موجب انفجاری عظیم در خط لوله‌ای در اتّحاد جماهیر شوروی سابق شد (۱). آن زمان سازمان سیا نرم‌افزاری را به اتحاد جماهیر شوروی سابق «قالب» کرده بود که برای هدایت گاز در خط لوله در روسیه تعبیه شد. این نرم‌افزارِ دستکاری‌شده که تنظیم پمپ‌ها، توربین‌ها و فلکه‌های شیر را مختل می‌کرد موجب انفجار و اختلال در تأمین گاز می‌شد، مشابه طرحی که سال‌ها بعد در مورد سانتریفیوژهای ایران اجرا گردید (۲). وقتی در تابستان ۱۹۸۲ بزرگ‌ترین خط لولۀ اتحاد جماهیر شوروی سابق منفجر شد، شادی و شعف در آن سوی آب‌ها وصف‌ناپذیر بود. مأموریت تأئید‌شده از سوی رئیس‌جمهور وقت آمریکا «رونالد ریگان» به‌نحو احسن انجام شده بود. ایالات متّحدۀ آمریکا آن قدر اجناس دستکاری‌شده به اتحاد جماهیر شوروی سابق فروخته بود که نهایتاً این کشور نمی‌دانست کدامیک از وسائل تکنیکی خریداری‌شده درست و کدامیک دستکاری‌شده‌اند.
اگر روسیه امروز در مورد خیلی از مسائل شکاک است، دلیل آن موفقیت طرح «ریگان» در انفجار خط لولۀ گاز است. آلمان نباید از شکاکی روسیه تعجب کند، چون عدم اعتماد روسیه نتیجۀ تجربه‌ای است که از آن دوران کسب کرده. اگر امروز روسیه از تحویل گرفتن و تعبیۀ توربین خودداری و برای پیشگیری از انفجاری دیگر از کسب درآمد هنگفت گاز صرف‌نظر می‌کند، جای شگفتی نیست.
* https://www.hintergrund.de/wirtschaft/eine-gas-turbine-und-die-pipeline-geschichte/
۱ــ در دهۀ ۸۰ میلادی سازمان سیا طرحی را تحت نام «عملیات فریب» به اجرا گذاشت که شامل بخش‌های مختلف و برای تضعیف هرچه بیشتر اقتصاد اتحاد جماهیر شوروی و به زانو در آوردن این کشور بود. یکی از اجزای این طرح کاهش درآمد شوروی از فروش نفت و گاز بود. آمریکا موفق شد با جلب نظر عربستان سعودی برای افزایش تولید نفت و عرضۀ آن به بازار موجب سقوط قیمت نفت در بازار‌های جهانی شود. انفجار خط لولۀ سیبری هم که مدت‌ها جریان فروش گاز را مختل می‌کرد در چهارچوب همین طرح بود. در همان دهۀ ۸۰ میلادی سازمان اطلاعات و امنیت فرانسه به سازمان سیا اطلاع داد که موفق به جذب مأموری از سازمان امنیت شوروی ک گ ب شده که به‌همراه شبکه‌ای مسئول خرید مخفیانۀ تجهیزات الکترونیکی در بازار‌های غربی است (شرکت‌های غربی به دلیل تحریم‌های اقتصادی علیه کشورهای سوسیالیستی مجاز به فروش تجهیزات پیشرفته به این کشورها نبودند). سازمان سیا به سازمان اطلاعات و امنیت فرانسه توصیه کرد از دستگیری اعضای شبکۀ مزبور خودداری کند تا آن‌ها تجهیزات لازم را خریداری نمایند. همزمان سازمان سیا ترتیبی داد که این تجهیزات طوری دستکاری شوند که پس از مدتی موجب ایجاد نقص در صنایع تعبیه‌شده و یا انفجار به‌ترتیبی که در خط لولۀ سیبری اتفاق افتاد شوند. شوروی پس از مدتی و در پی حوادث متعددی که رخ داد متوجه این قضیه شد و تلاش کرد تجهیزات مزبور را از رده خارج نماید (توضیح مترجم).
۲ــ به ادعای رسانه‌های اسرائیل دو انفجار اخیر در نیروگاه اتمی نطنز نتیجۀ تعبیه تجهیزات دستکاری‌شده ( خریداری‌شده یا تعمیر‌شده در کشورهای همسو با اسرائیل؟) بود (توضیح مترجم).
