تلاش ایالات متحدۀ آمریکا برای جلوگیری از شکست ژئوپلیتیکی در خاورمیانه
دمیتری مینین (DMITRY MININ)
ا. م. شیری
ممکن است سوریه نه موضوع اختلاف، بلکه پُلی بین آنکارا، مسکو و تهران باشد؟
در ماه‌های اخیر، گزارش‌های دلگرم‌کننده‌ای مبنی بر تشدید تماس‌های روسیه-ترکیه و ایران-ترکیه در خصوص اقدامات مشترک بیشتر در سوریه انتشار یافته است. همچنین باعث خوشحالی است که نمایندگان رسمی دمشق به عنوان یک شریک برابر در نسشت‌ها که آنکارا قبلاً قاطعانه به آن اعتراض می‌کرد، شرکت می‌کنند. در آن دیدارها، همانطور که از قبل تصمیم گرفته شده بود، طرفین در مورد نشست آتی رجب طیب اردوغان و بشار اسد، رؤسای جمهور ترکیه و سوریه گفتگو کردند. در صورت تحقق اهداف چهار طرف، از جمله خود دمشق در مورد حل و فصل سوریه، ممکن است وضعیت ژئوپلیتیکی کاملاً جدیدی در منطقه ایجاد شود. از آنجائیکه ایالات متحده نگران بیرون رانده شدن از سوریه است، برای تضعیف روندی آغاز شده تلاش می‌کند.
اردوغان و اسد در سال‌های گذشته
آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا و مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه
در ۱۸ ژانویه در واشنگتن، در دومین نشست سازوکار راهبرد ترکی-آمریکایی، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجۀ آمریکا، به طور غیرمنتظره به مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه پیشنهاد کرد که «فصل جدیدی» در همکاری متقابل در مورد سوریه باز کند. ترک‌ها این را واکنش به تشدید روند مذاکرات ترکیه و سوریه با میانجیگری روسیه ارزیابی کردند. با این حال، تمایل آشکار آمریکایی‌ها برای عقب راندن مسکو، تهران و در عین حال دمشق، تأثیر مورد نظر آمریکائی‌ها در هیئت ترکیه‌ای نگذاشت. چاووش اوغلو در یک کنفرانس مطبوعاتی پس از دیدار در سفارت ترکیه در واشینگتن، با رفتاری نسبتاً توهین‌آمیز نسبت به میزبانان گفت که این امر در صورتی امکان‌پذیر است که «ایالات متحده با عمل به وعده‌هایی که در سال‌های گذشته به ترکیه داده بود، اعتماد ترکیه را جلب کند». پیش از همه، ما در مورد عقب‌نشینی نیروهای کرد از سوریه، از جمله در روژاوا تحت کنترل آمریکا، در ۳۰ کیلومتری مرز ترکیه صحبت می‌کنیم، که به سادگی این تشکیلات را از جمله، در امر صادرات غیرقانونی منابع از آنجا ناتوان می‌کند.
آمریکا نفت سوریه را می‌دزد
چاووش اوغلو همچنین به بلینکن توصیه کرد که یک نمایندۀ ویژه برای سوریه تعیین کند که در واقع به معنای پیوستن کاخ سفید به تماس با بشار اسد است که وی را به رسمیت نمی‌شناسد. هیچ واکنش واضحی از سوی آمریکایی‌ها نشان داده نشد. آن‌ها خودشان را به موقعیتی سوق داده‌اند که با رها کردن کردها، ممکن است تمام اهرم‌های خود را از دست بدهند. پیش از این دیدار، ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفته بود که «دولت آمریکا از کشورهایی که روابط خود را با سوریه بهبود می‌بخشند یا حمایت خود را از تبرئۀ بشار اسد، دیکتاتور بی‌رحم اعلام می‌کنند، حمایت نمی‌کند». به این ترتیب، ابتکار عمل بلینکن شکست خورد.
به گزارش خبرگزاری آناتولی ترکیه، آمریکایی‌ها تنها در مدت سه روز در نیمۀ اول ژانویه، ۱۰۰ خودرو زرهی و کامیون حامل مهمات را از عراق به کردهای سوریه ارسال کردند. بهانۀ آن هم مبارزه با داعش (ممنوعه در روسیه) است. اما ترک‌ها اطمینان دارند که این، کمک برای دفع حملۀ احتمالی آینده آن‌ها است.
آمریکایی‌ها بر استان حسکۀ سوریه در نزدیکی مرز ترکیه را نظارت می‌کنند
روندهای جدید در منطقه با اجلاس وزیران دفاع روسیه، ترکیه و سوریه، سرگئی شایگو، خلوصی آکار و علی محمود عباس در پایان سال گذشته در مسکو برای نخستین بار در چنین قالبی در ۱۱ سال گذشته آغاز شد. به موازات آن، مذاکراتی بین رؤسای سازمان‌های اطلاعاتی سه کشور انجام گرفت. البته، گزارشات زیادی در این باره منتشر نشد. یکسری توافقات در زمینۀ انجام اقدامات اعتمادساز و اقدام مشترک در مناطق باقی‌مانده در کنترل لشکر سوریه حاصل شد و مهمتر از همه، نارضایتی عمومی از اقدامات ایالات متحده دایر بر پمپاژ سلاح به روژاوا تحت کنترل کردهای سوریه ابراز شد. همچنین اعلام شد که در آیندۀ نزدیک وزرای خارجه ترکیه و سوریه نیز گفتگو خواهند کرد.
روزنامۀ جمهوریت ترکیه نوشت: «اشتباه تصحیح شد. در صورت تغییر دولت، دولت جدید به همین سیاست ادامه خواهد داد». اردوغان پس از نشست مسکو علناً اعلام کرد که آماده است حتی قبل از انتخابات عمومی اعلام شده توسط بشار اسد در ۱۴ مه ۲۰۲۳، به منظور بررسی همه‌جانبه و حل مشکلات دوجانبه با بشار اسد دیدار کند. اردوغان گفت: «ما این روند را از طریق نشست رؤسای اطلاعات و وزرای دفاع خود در مسکو آغاز کردیم، سپس به یاری خداوند، وزرای خارجه خود را در قالب سه جانبه گرد هم خواهیم آورد. و بعد، بسته به پیشرفت رویدادها، ما به عنوان رهبران گرد هم خواهیم آمد».
عدم شروع عملیات نظامی گسترده که ترک‌ها در ماه نوامبر برای شکست کامل تشکیلات کردها در سوریه اعلام کردند، نشانۀ غیرمستقیم تغییرات اساسی در روابط بین آنکارا و دمشق است. در عین حال، ترک‌ها به مخالفان سوری وفادار به خود اطمینان می‌دهند که آن‌ها را به سرنوشت خود رها نخواهند کرد، اما از آن‌ها خواهند خواست که در آستانۀ نشست احتمالی اردوغان و اسد از هرگونه اقدام تحریک‌آمیز خودداری کنند.
اعتراض مخالفان سوری علیه نزدیکی آنکارا و دمشق
به گفتۀ کارشناسان، هم آمادگی ناگهانی اردوغان برای به رسمیت شناختن بشار اسد و هم خویشتنداری او در انجام عملیات نظامی برنامه‌ریزی شده نه تنها با نفوذ مسکو و تهران، بلکه با منافع سیاسی خود او نیز توضیح داده می‌شود. او نمی‌خواهد بر انتخاب مجدد مورد انتظار خود به عنوان رئیس جمهور، مصادف با صدمین سالگرد اعلام جمهوری ترکیه توسط آتاتورک سایه افکند. در عین حال، اقتصاد این کشور با وجود بهره‌مندی از مزایای مادی قابل توجه از درگیری روسیه و اوکراین، سال ۲۰۲۲ را با افزایش تورم ۸۵.۵٪ و رتبه‌بندی اعتباری ب- عملاً «آشغال» به پایان رساند. ماجراجویی در سوریه همه چیز را می‌خورد. حفظ کمربند مرزی و گروه نظامی موجود در آن در خاک سوریه و همچنین حدود ۴ میلیون پناهجو در خاک خود برای ترکیه هزینۀ بسیار زیادی را به همراه داشت. به همین ترتیب، حملۀ برنامه‌ریزی شده، در صورت مقاومت فعال ارتش دولتی سوریه و ادغام آن با نیروهای سوریۀ دموکراتیک کرد، به جای یک «جنگ کوچک پیروزمندانه»، می‌تواند دردسر بزرگی قبل از انتخابات برای اردوغان به همراه داشته باشد.
خدمۀ تانک‌های ترکیه در انتظار فرمان
نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که جامعۀ ترکیه برای آشتی با دمشق رسمی آماده است و بار پذیرش پناهجویان به‌طور جدی سنگین شده است. مخالفان، در وهلۀ اول، نیروی پیشرو آن – حزب جمهوری خواه خلق قلیچ‌دار اوغلو، طرفدار دائمی به رسمیت شناختن بشار اسد، با کارت بازگشت سریع آن‌ها به میهن‌شان بخوبی بازی می‌کند.
تغییر لحن اردوغان نسبت به اسد
لازم به ذکر است که با وجود علاقه‌مندی سوریه به آشتی سریع با ترکیه، تمام انگیزه‌های اردوغان را در سوریه کاملاً درک می‌کنند و برای تسلیم شدن به وعده‌های او عجله هم ندارند. برای اولین بار پس از چندین سال، سوری‌ها این فرصت را یافتند که واقعاً شرایط خود را برای عادی‌سازی احتمالی روابط با همسایۀ شمالی خود دیکته کنند. بشار اسد، به ویژه، ابتکار اردوغان برای برگزاری نشست دوجانبه را حتی قبل از انتخابات ریاست جمهوری رد کرد و متوجه شد که ممکن است برای اهداف تبلیغاتی به آن نیاز داشته باشد. رئیس جمهور سوریه به همتای ترکیه‌ای خود پیشنهاد کرد که این نشست پس از انتخابات برگزار شود تا جنبۀ فرصت‌طلبی نه، بلکه دلیل اساسی داشته باشد. مطبوعات سوریه نیز همچنان به ترک‌ها علاقه‌ای ندارند و آن‌ها را «اشغالگر» می‌نامند. علاوه بر این، دمشق تلاش برای مذاکره با هموطنان- کردها در مورد چگونگی انجام تجارت در کشور خود بدون دخالت خارجی ادامه می‌دهد. اما ایالات متحده با این مخالف است، برای اینکه روند را در حد قابل توجهی کند می‌کند.
به طور کلی، این تصور به وجود می‌آید که همۀ شرکت‌کنندگان منطقه‌ای در بحران دوازده ساله پیرامون سوریه، حدود استقامت خود را به پایان رسانده‌اند و آمادۀ سازش هستند. و برای نایل شدن به این مقصود، دستیابی به آخرین و ظاهراً دشوارترین مرحله- رهایی از شرّ حضور نیروهای آنسوی اقیانوس‌ها در کشور که به موقع خود بر آن دمید و همچنان نفت بر آتش می‌پاشد، ضروری است.
برگرفته از وب‌سایت بنیاد فرهنگ راهبردی
۵ بهمن- دلو ۱۴۰۱
