برخی از سفارتخانه‌های آمریکا به بزرگترین مراکز نظامی- اطلاعاتی تبدیل می‌شوند
تفنگداران دریایی آمریکا در ارمنستان
سفارتخانه هر کشور در کشورهای خارجی در چهارچوب اختیارات معین شده در معاهده دو یا چندجانبه بین دولتها فعالیت می‌کند. پیمان‌نامه سال ١۹۶١ ژنو در خصوص برقراری روابط دیپلوماتیک، در واقع همان معاهده چندجانبه است. این توافقنامه تعداد کارکنان سفارتخانه، بویژه آنهایی را که دارای امتیازات و مصونیت‌های دیپلوماتیک می‌باشند، بطور دقیق مشخص نموده است. تعداد کل کارکنان، اصولا، با سطح روابط بین کشورها، مقیاس کشور میزبان و غیره ارتباط مستقیم دارد. مساحت مجتمع سفارتخانه نیز معمولا به تعداد کارکنان بستگی دارد.
شاید گمان می‌شد، که سفارت آمریکا در لندن، پاریس، برلین، پکن، مسکو و پایتخت‌های برخی کشورهای دیگر که در سیاست خارجی آمریکا از اهمیت خاصی برخوردار هستند، می‌بایست بزرگترین سفارتخانه‌های آن کشور است. در قرن بیستم تقریبا چنین بود، اما بعدها وضعیت به حد قابل توجهی تغییر کرد.
امروز سفارت آمریکا در عراق بزرگترین سفارتخانه در جهان است. مجتمع سفارتخانه در آنجا قلعه‌ایی را یادآوری می‌کند که میتواند بطور مستقل به موجودیت خود ادامه دهد. قلعه سفارتخانه در بغداد بطرز بسیار خوبی در مقابل هر گونه تیراندازی احتمالی نه تنها از مسلسل، حتی از توپ و موشک نیز حفاظت شده است. دیوارهای همه ساختمانهای آن دارای استحکام بیش از دو برابر (در مقایسه با معیارهای معمول ساخت و ساز) می‌باشد. بنا به گزارش مطبوعات آمریکایی، تا سال ۲٠١۲ در سفارت آمریکا در بغداد ۲ هزار نفر دیپلومات و ١۴ هزار نفر پیمانی کار می‌کرد. سپس شمار آنها کاهش یافت، با این وجود، سفارت آمریکا در عراق همچنان بزرگترین دفتر نمایندگی سیاسی آن شمرده می‌شود.
دومین سفارت بزرگ آمریکا در خارج در ارمنستان واقع است(!). این جمهوری ٣ میلیون نفر جمعیت و ۲۹۷۴٣ کیلومتر مربع وسعت دارد (بلحاظ جمعیت، صد و سی و ششمین و بلحاظ وسعت، صد و سی و هشتمین کشور جهان است). در حال حاضر نزدیک ۲ میلیون نفر در ارمنستان زندگی می‌کند. بگزارش مطبوعات ارمنستان، ۲٠٠٠ نفر، بر اساس منابع دیگر، ۲۵٠٠ نفر دیپلومات آمریکایی در این کشور حضور دارد. یعنی به نسبت هر ١۲٠٠ نفر شهروند، یک دیپلومات. برای مقایسه: تعداد دیپلوماتهای آمریکایی در روسیه تا اخراجهای اخیر ۴۵۵ نفر بود. یک مقایسه دیگر: شمار کارکنان سفارت روسیه در ارمنستان در آستانه «انقلاب رنگی» بهار سال ۲٠١۸، در حدود شصت نفر بود.
اگر چه سفارت آمریکا در ارمنستان در مقایسه با سفارت این کشور در عراق (بر اساس جمع کل کارکنان با احتساب پیمانی‌ها) در جایگاه بعدی قرار دارد، اما بلحاظ شمار کارکنان دارای پاسپورت دیپلوماتیک مقام اول را در جهان احراز می کند. مجتمع سفارت آمریکا در ارمنستان، در کنار دریاچه ایروان در زمینی بمساحت ۹ هکتار احداث گردیده است؛ آمریکایی‌ها این زمین را به قیمت ۵ میلیون دلار از دولت ارمنستان خریدند.
سفارت جدید طی مراسم با شکوهی روز ۶ ماه مه ۲٠٠۵ افتتاح گردید. در زمین ۹ هکتاری پنج ساختمان با مساحت کل ١۴ هزار متر مربع احداث شده است. دیوارهای ضخیم ۵٠ سانتیمتری آن بتون آرمه هستند. دیپلوماتهای آمریکایی در مراسم گشایش با افتخار اظهار داشتند، که سفارتخانه دارای منبع انرژی و مخزن آب خاص خود خواهد بود. یکی از ساختمانهای برای تفنگداران دریایی اختصاص دارد. آنها هنگام افتتاح سفارتخانه مجموعا شش نفر بودند. اما بگزارش رسانه‌های آمریکایی، تعداد آنها در سال ۲٠١٣ به ۸٠٠ نفر افزایش یافت. همانطوری که یک روزنامه نگار آمریکایی همانوقت نوشت، «پایگاه نظامی- دریایی آمریکا در مرکز ایروان تأسیس شد».
واشینگتن به احداث چنین مجتمع عظیم سفارتی در یک جمهوری که نه راهی به دریا، نه معادن غنی و نه پروژه‌های عظیم سرمایه‌گذاری دارد، چه نیازی داشت (فروش نیروگاه آبی برق واراتان به آمریکایی‌ها تنها «پروژه» از این دست بود).
دانیل گاینور، کارشناس آمریکایی و همکار مرکز سیاست ملی ترومن پاسخ می‌دهد. این هم بریده مقاله او تحت عنوان «روابط آمریکا و ارمنستان- آمریکا برای مقابله با دشمنان خود در خاورمیانه تسلیحات سرّی در اختیار دارد»: «موقعیت بهترین توضیح است. ارمنستان بدون داشتن راه خروج به دریا، یک جمهوری با سه میلیون نفر جمعیت، یقینا، در پر تشنج‌ترین منطقه جهان واقع است. ارمنستان با کشورهای ترکیه، آذربایجان، گرجستان، ایران مرز مشترک دارد. ارمنستان بعنوان یکی از جمهوری‌های متحد اتحاد شوروی سابق، از منظر بازرگانی و حمایت نظامی به روسیه متکی است. ایالات متحده آمریکا مشی خاص خود را نسبت به پنج کشور نامبرده پیگیری می‌کند، و ارمنستان بمثابه اهرم قدرتمند بالقوه برای پیشبرد اهداف آمریکا در میدان دید واقع است».
مقصود از «تسلیحات سرّی» مذکور در عنوان مقاله دانیل گاینور، میتواند همان پروژه موسوم به «سفارت جدید آمریکا در ارمنستان» باشد. حتی هنگام افتتاح سفارت جدید آمریکا در ایروان کمتر کسی در این باره تردید داشت، که این نه دفتر نمایندگی سیاسی، بلکه، یک مرکز نظامی- اطلاعاتی می‌باشد.
در ارمنستان می‌گویند، که یکسری سازمانهای غیردولتی محلی به گسترش شبکه جاسوسی آمریکا در کشور کمک می‌کنند. جمع کل اینگونه «سازمانهای غیردولتی» در یک جمهوری کوچک بسیار زیاد است: بگزارش اداره آمار ملی ارمنستان تعداد آنها بیش از دویست سازمان است. آمریکا برای فعالیت آنها سالانه ۲۵٠ میلیون دلار تخصیص می‌دهد. کار سازمانهای غیردولتی ارمنستان نیز بواسطه سفارت آمریکا و ساختارهایی مانند آژانس آمریکایی کمک به توسعه بین‌المللی، بنیاد ملی برای دموکراسی و بنیاد سورس همآهنگ می‌شود. علاوه بر این، از مجتمع جدید سفارت آمریکا در ایروان جاسو‌سی‌های رادیویی از مناطق مرزی و کشورهای هم‌جوار– ترکیه، ایران، گرجستان، آذربایجان، روسیه و غیره بعمل می‌آید.
و یکی از کارشناسان در مورد سفارت جدید آمریکا در ارمنستان چنین می‌نویسد: «در واقع، آمریکا در ارمنستان نه یک سفارتخانه سنتی، بلکه، یک مرکز جاسوسی، یک مجتمع دارای اهداف خاص دایر نموده است. از آنجا اطلاعات مورد علاقه آمریکایی‌ها بطور گسترده جمع‌‌آوری و پس از پردازش به بانک اطلاعات و غیره ارسال می‌شود. در ارمنستان اسرار خاصی برای آمریکایی‌ها وجود ندارد، ولذا، این مرکز اطلاعات در پوشش دیپلوماتیک برای کل منطقه “تیز” شده است».
در چنین شرایطی، آیا وقوع «انقلاب رنگی» در ارمنستان در بهار سال ۲٠١۸ جای تعجب دارد؟
لازم به ذکر است که عراق و ارمنستان، موارد استثنایی نیستند. «نسل جدید» سفارتخانه‌های آمریکا در سایر کشورها نیز تأسیس می‌شود. از جمله، ایالات متحده آمریکا در سال ۲٠١۲ ساختمان تازه سفارت خود را در اوکراین افتتاح نمود. مساحت کل سفارت آمریکا در آنجا ۴ و نیم هکتار، مساحت ساختمانها ١۵ هزار متر مربع است. آنها برای ۷٠٠ نفر در نظر گرفته شده‌اند. امروز مجتمع سفارت آمریکا، بزرگترین نمایندگی سیاسی در کی‌یف می‌باشد. یک مثال دیگر: سفارت آمریکا در مقدونیه که کمتر از ارمنستان جمعیت دارد. در مقدونیه ساخت و ساز سفارت جدید آمریکا در زمینی به مساحت ۶ هکتار اخیرا به پایان رسیده، مساحت ساختمانهای آن ١۸ هزار متر مربع است. ما فقط می‌توانیم در باره ماهیت کارهایی که آمریکایی‌ها در این سفارتخانه‌‌ها انجام می‌دهند، حدس بزنیم.
والنتین کاتاسانوف
(Valentin Katasonov)
پروفسور، دکتر علوم اقتصاد، مدیر مرکز مطالعات اقتصادی «شاراپوف» روسیه، مشاور اقتصادی اسبق دبیر کل سازمان ملل متحد، پژوهشگر مسائل پشت صحنه
ا. م. شیری
