اوراسیا شکل می‌گیرد
چگونه سازمان همکاری شانگهای نظم جهانی را زیر و رو کرد
نویسنده: په په اسکوبار
مترجم: سایت «۱۰ مهر»
برگرفته از
https://thesaker.is/eurasia-takes-shape-how-the-sco-just-flipped-the-world-order/
در زیر چشم غرب سرگردان در سیاست، ۲۰ـ‌مین سالگرد نشست سازمان همکاری‌های شانگهای بر روی دو هدف کلیدی متمرکز بود: شکل دادن به افغانستان و آغاز یکپارچگی همه‌جانبه اوراسیایی.
دو لحظۀ تعیین‌کننده در اجلاس ۲۰ـ‌مین سالگرد تاریخی نشست سران سازمان همکاری شانگهای (SCO) در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، دو سخنرانی کلیدی بود که البته از سوی دو شریک استراتژیک، رهبران چین و روسیه، ایراد شد.
شی جین پینگ: «امروز ما مراحل پذیرش ایران به‌عنوان عضو کامل سازمان همکاری شانگهای SCO را آغاز می‌کنیم.»
ولادیمیر پوتین: «من می‌خواهم یادداشت تفاهمی را که امروز بین دبیرخانه سازمان همکاری شانگهای و کمیسیون اقتصادی اوراسیا امضا شد، برجسته کنم. این آشکارا در راستای تقویت ایده روسیه برای ایجاد مشارکت بزرگ اوراسیا طراحی شده است که شامل سازمان همکاری‌های شانگهای SCO، اتحادیه اقتصادی اوراسیا (Eurasian Economic Union)، انجمن ملل جنوب شرقی آسیا ( ASEAN – Association of Southeast Asian Nations) و ابتکار کمربند و جاده چین Belt and Road initiative – BRI) China’s) می‌شود.»
به‌طور خلاصه، در تعطیلات آخر هفته، ایران در جایگاه به حق و اصلی اوراسیایی خود قرار گرفت و همه مسیرهای ادغام اوراسیا در مسیر الگوی جدید ژئوپلیتیک جهانی ــ و ژئواکونومی ــ با هم تلاقی کرده و صدای رونقِ تا پایانِ قرن، طنین‌انداز شد.
این یکی ضربه کشنده بود که بلافاصله پس از عقب‌نشینی خفت‌بار امپراتوری اتحادیۀ آتلانتیک از افغانستان صورت گرفت. همزمان با در دست گرفتن قدرت در کابل توسط طالبان در ۱۵ اوت، نیکلای پاتروشف، دبیر شورای امنیت روسیه، به همتای ایرانی خود دریادار علی شمخانی گفت که «جمهوری اسلامی به‌طور کامل عضو سازمان همکاری شانگهای خواهد شد.»
شهر دوشنبه جایگاه خود را به‌عنوان آخرین گذرگاه دیپلماتیک نشان داد. رئیس‌جمهور چین، شی قاطعانه هرگونه موعظه‌های خودپسندانه و تحقیرآمیز را رد کرد و بر مسیرهای توسعه و مدل‌های حکومتی سازگار با شرایط ملی تأکید نمود. درست مانند پوتین، او هم بر این اصل که «ابتکار کمربند و جاده BRI و اتحادیه اقتصادی اوراسیا EAEU مکمل یکدیگرند، تأکید و در‌واقع یک مانیفست چندجانبه‌گرای واقعی را برای جنوب جهانی خلاصه کرد.
قاسم جومارت توقایف، رئیس‌جمهور قزاقستان در همین رابطه اظهار داشت که سازمان همکاری شانگهای باید «توسعه اقتصاد کلان منطقه‌ای» را گسترش داده و به پیش برد. این امر در تلاش SCO سازمان همکاری شانگهای برای دور زدن دلار آمریکا در استفاده از ارزهای محلی برای تجارت انعکاس می‌یابد.
آن چهار ضلعی را ببینیم
دوشنبه فقط سکویی از گل رُز نبود. امامعلی رحمان تاجیکستانی، یک مسلمان ثابت‌قدم، سکولار و عضو سابق حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی ــ که دست‌کم ۲۹ سال است در قدرت می‌باشد و در سال ۲۰۲۰ با ۹۰ درصد آرا برای پنجمین بار به ریاست جمهوری کشور برگزیده شده است ــ از همان ابتدا «شرع قرون وسطایی» طالبان را مردود دانست و گفت که آنها حتی به «وعده قبلی خود برای تشکیل یک دولت فراگیر هم عمل نکرده‌اند».
رحمان، که هرگز جلوی دوربین نخندیده، در زمان تصرف کابل توسط طالبان در سال۱۹۹۶ در قدرت بود. او ملزم بود تا علناً از عموزادگان تاجيک خود در برابر «گسترش ایدئولوژی افراطی» در افغانستان حمایت کند ــ وقتی در بارۀ خُرد کردن لباس‌های بدشکل و قالبی جهادی‌های داعش اظهار‌نظر می‌کند، در واقع همه اعضای سازمان همکاری شانگهای را نگران می‌سازد.
مسئله اساسی و مهمترین مورد در دوشنبه، مسائل دوجانبه و چهارجانبه بود
گفت‌وگو و مذاکره دوجانبه‌ای را در نظر بگیرید که در یک طرف آن وزیر امور خارجه هند جایشانکار Jaishankar S و در طرف دیگر آن وزیر امور خارجه چین وانگ یی Wang Yi قرار دارند. جایشانکار گفت که چین نباید «روابط خود با هند را از دریچه عینک یک کشور ثالث» در نظر بگیرد و قویاً تأکید کرد که هند «به‌هیچوجه نظریه برخورد تمدن‌ها را قبول ندارد».
این مذاکره دو‌جانبۀ بسیار دشواری بود، با درنظرداشت اینکه طرف اول این گفت‌وگو این هفته در اجلاس چهارجانبه‌ای شرکت می‌کند که در واشنگتن دی سی برگزار می‌شود و میزبانی آن با همان «کشور ثالث» است که اکنون در رابطه با برخورد تمدن‌ها روبروی چین قرار گرفته است.
عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان دیدارهای دوجانبه‌ای با رؤسای جمهور ایران، بلاروس، ازبکستان و قزاقستان انجام داد. موضع رسمی دیپلماتیک پاکستان این است که افغانستان را نباید رها کرد، بلکه باید آن را درگیر نمود.
این موضع با چیزی که بختیار خاکیموف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور روسیه در امور سازمان همکاری شانگهای در مورد عدم حضور کابل در این اجلاس توضیح داده بود، تفاوت ظریفی داشت: «در این مرحله، همه کشورهای عضو درک می‌کنند که تا زمانیکه در افغانستان یک دولت قانونی رسماً شناخته شده در قدرت نباشد، هیچ دلیلی برای دعوت از آن وجود ندارد.»
و این، بدون شک، ما را به نشست کلیدی سازمان همکاری شانگهای می‌رساند: نشستی چهارجانبه با وزرای خارجه روسیه، چین، پاکستان و ایران.
قریشی وزیر خارجه پاکستان تأکید کرد: «ما در حال نظارت و سنجش آن هستیم که آیا همه گروه‌ها در دولت حضور دارند یا خیر.» اصل ماجرا این است که از این پس اسلام‌آباد استراتژی سازمان همکاری شانگهای را در مورد افغانستان هماهنگ خواهد کرد و مذاکرات طالبان را با رهبران ارشد تاجیکستان، ازبک‌ها و هزاره‌ها پیش خواهد برد. این امر سرانجام راه را برای ایجاد دولتی فراگیر در افغانستان باز خواهد کرد که بتواند توسط کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به‌رسمیت شناخته شود.
ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران، مورد استقبال گرم همه قرار گرفت ــ به‌ویژه پس از سخنرانی مهم و قدرتمند خود دربارۀ یک محور مقاومت کلاسیک. مذاکرات دوجانبه وی با الکساندر لوکاشنکو، رئیس‌جمهور بلاروس، بحثی پیرامون مسألۀ «مقابله با تحریم‌ها» را گشود. به گفته لوکاشنکو: «اگر تحریم‌ها آسیبی به بلاروس، ایران و سایر کشورها وارد کرده و می‌کند، تنها به این دلیل است که ما خودمان در این مورد مقصر هستیم. ما همیشه قابل مذاکره نبودیم، ما همیشه راهی را که باید تحت فشار تحریم‌ها طی کنیم، پیدا نکردیم.»
با توجه به اینکه تهران به‌طور کامل از نقش اسلام‌آباد در سازمان همکاری شانگهای در رابطه با افغانستان آگاه می‌باشد، نیازی به استقرار تیپ فاطمیون ــ که به‌طور غیر‌رسمی به‌عنوان حزب‌الله افغانستان شناخته می‌شود ــ برای دفاع از هزاره‌ها نخواهد بود. فاطمیون در سال ۲۰۱۲ تشکیل شد و در سوریه در مبارزه با داعش به‌ویژه در پالمیرا نقش اساسی داشت. اما اگر ISIS-K داعش از بین نرود، آن وقت داستان کاملاً متفاوت است.
آینده بندر چابهار برای ایران و هند، دو عضو سازمان همکاری شانگهای، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این برای هند شطرنج رمزنگاری ــ جاده ابریشم است که آن را به افغانستان و آسیای میانه متصل می‌کند. موفقیت ژئواکونومیک چابهار بیش از هر زمان دیگر به یک افغانستان باثبات بستگی دارد ــ و اینجاست که منافع تهران کاملاً با تلاش سازمان همکاری‌های تجاری روسیه و چین همگرا می‌شود.
آنچه که بیانیه شهر دوشنبه سال ۲۰۲۱ سازمان همکاری‌های شانگهای SCO در مورد افغانستان بیان کرد کاملاً آشکار است:
۱ــ افغانستان باید یک دولت مستقل، بی‌طرف، متحد، دموکراتیک و مسالمت‌آمیز، عاری از تروریسم، جنگ و مواد مخدر باشد.
۲ــ وجود یک دولت فراگیر در افغانستان، با نمایندگان همه گروه‌های قومی، مذهبی و سیاسی جامعه افغانستان از اهمیت ویژه برخوردار است.
۳ــ کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، با تأکید بر اهمیت سال‌ها مهمان‌نوازی و کمک‌های مؤثر کشورهای همسایه و منطقه به مهاجرین افغان، تلاش‌های جامع بین‌المللی را برای تسهیل بازگشت آبرومند، ایمن و پایدار آنها به کشور خود مهم می‌دانند.
هرچند که ممکن است رویایی غیرممکن به‌نظر برسد، این پیام متحد و مشترک روسیه، چین، ایران، هند، پاکستان و «استان‌های» آسیای مرکزی است. امید برآن است که عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان، وظیفه خود را به‌خوبی انجام دهد و برای نزدیکی و پیوند سازمان همکاری شانگهای SCO آمادگی لازم را داشته باشد.
چیزی که شبه جزیره غربی را دچار مشکل کرد
جاده‌های ابریشم جدید هشت سال پیش توسط شی جین پینگ رسماً در شهر آستانه ــ اکنون نورسلطان ــ و سپس در جاکارتا راه‌اندازی شد.
در آن زمان، من چگونه آن را گزارش دادم.
این اعلامیه در حوالی آغازِ اجلاس سازمان همکاری شانگهای ــ سپس در بیشکک ــ صادر شد. سازمان همکاری شانگهای، که از سوی واشنگتن و بروکسل به‌عنوان یک دکان گفت‌وگو وسیعا نادیده گرفته شد، در حال حاضر دستور کار اولیه خود مبنی بر مبارزه با «سه نیروی شیطانی» ــ تروریسم، جدایی‌طلبی و افراط‌گرایی ـ- را پشت سر نهاده و در برگیرنده سیاست و ژئواکونومی شده است.
در سال ۲۰۱۳، دیداری سه‌جانبه بین شی، پوتین و روحانی برقرار شد. پکن از برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران حمایت کامل کرد (به یاد داشته باشید، این دو سال قبل از امضای برنامه جامع اقدام مشترک ــ که به JCPOA برجام نیز معروف است) بود.
با وجود آنکه در آن زمان، بسیاری از کارشناسان آن را رد می‌کردند، در واقع یک جبهه مشترک چین، روسیه و ایران در سوریه وجود داشت (محور مقاومت در عمل). سین کیانگ به‌عنوان میانگاه پل زمینی اوراسیا معرفی شد. در قلب استراتژی چین خطوط لوله ــ از نفت قزاقستان تا گاز ترکمنستان ــ قرار داشت. حتی ممکن است برخی از افراد حرف‌های پُر‌احساس و شاعرانه هیلاری کلینتون را در زمانیکه وزیر امور خارجه آمریکا بود به یاد آورند که از جاده ابریشم جدید با نیروی محرکّه امریکایی صحبت می‌کرد.
حالا پس از هشت سال آن را با مانیفست چند‌جانبه‌گرایی شی، رئیس‌جمهور چین، در شهر دوشنبه مقایسه کنید، و به‌خاطر داشته باشید که چگونه سازمان همکاری شانگهای «ثابت کرده است که یک نمونه عالی از چند‌جانبه‌گرایی در قرن بیست و یکم» می‌باشد و «نقش مهمی در ارتقاء صدای کشورهای در حال توسعه را دارد.»
دربارۀ اهمیت استراتژیک اجلاس سازمان همکاری شانگهای که درست بعد از مجمع اقتصادی شرق (EEF) در ولادیوستوک برگزار شد، به اندازه کافی نمی‌توان اغراق کرد. البته مجمع اقتصادی شرق (EEF) بر شرق دور روسیه متمرکز است ــ- و اساساً ارتباط بین روسیه و آسیا را پیش می‌برد. این مجمع قطعاً یک قطب کاملاً کلیدی مشارکت بزرگ اوراسیایی روسیه است.
در افق ما، معاملاتی پُرمنفعت، چون شاخِ وفور(cornucopia) *، دیده می‌شود ــ گسترش از شرق دور تا قطب شمال و توسعه مسیر دریای شمال، شامل همه چیز از فلزات گرانبها و انرژی سبز تا حاکمیت دیجیتالی که از طریق کریدورهای لجستیکی بین آسیا و اروپا و از طریق روسیه جریان می‌یابد.
همانطور که پوتین در سخنرانی اصلی خود اشاره کرد، منظور از مشارکت بزرگتر اوراسیا این است: اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU)، ابتکار کمربند و جاده BRI، ابتکار هند، انجمن ملل جنوب شرقی آسیا ASEAN و در حال حاضر سازمان همکاری شانگهای SCO، که به‌طور اساسی در یک شبکه هماهنگ توسط «مراکز تصمیم‌گیری مستقل» اداره می‌شوند، توسعه می‌یابد.»
بنابراین، اگر ابتکار کمربند و جاده BRI، پیشنهاد‌دهنده تائوئیستی** «یک جامعه با آینده مشترک برای نوع بشر» است، پروژه روسیه، به‌طور مفهومی، همان گفت‌وگوی تمدن‌ها (که قبلاً در دوران خاتمی در ایران فراخوانده شده بود) و پروژه‌های اقتصادی ــ سیاسی مستقل را مطرح می‌سازد. آنها در واقع مکمل یکدیگر هستند.
گِلن دیزن، استاد دانشگاه جنوب شرقی نروژ و سردبیر مجله روسیه در روابط جهانی Russia in Global Affairs، از معدود دانشمندان برجسته‌ای است که این روند را به‌طور عمیق تجزیه و تحلیل می‌کند. آخرین کتاب او به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای کل داستان را در عنوان آن بیان می‌کند: اروپا به‌عنوان شبه جزیره غربی اوراسیای بزرگ: مناطق ژئواکونومی در جهان چندقطبی. هنوز مشخص نیست که آیا اتحادیه اروپا در بروکسل ــ برده‌های آتلانتیسم و ناتوان از درک پتانسیل اوراسیای بزرگ ــ در نهایت به خودمختاری استراتژیک واقعی دست خواهند یافت یا خیر.
دیزن خطوط موازی استراتژی‌های روسیه و چین را با جزئیات به تصویر می‌کشد. وی خاطرنشان می‌کند که چگونه چین «با توسعه رهبری تکنولوژیکی از طریق طرح چین ۲۰۲۵، از طریق طرح کمربند و جاده یک تریلیون دلاری، کریدورهای جدید حمل و نقل، و ایجاد ابزارهای مالی جدید مانند بانک‌ها، سیستم‌های پرداخت و بین‌المللی‌سازی یوان، یک ابتکار ژئواکونومی استوار بر سه ستون را دنبال می‌کند. روسیه هم به‌طور مشابه، چه در حوزه دیجیتال و فراتر از آن، و چه در کریدورهای حمل و نقل جدید مانند مسیر دریای شمال از طریق قطب شمال، و قبل از همه، ابزارهای جدید مالی، در پی استقلال تکنولوژیکی است.»
به‌نظر می‌رسد کل جنوب، متحیر از فروپاشی شتابان امپراتوری غرب و «نظم مبتنی بر قوانین» یک جانبه آن، اکنون آماده است تا شیار جدیدی را که به‌طور کامل در دوشنبه نمایش داده شده است، بپذیرد: اوراسیای بزرگ چندقطبی با قدرت‌های برابر.
* اسطوره یونانی شاخ بزی که زاوش (zeus) را شیر می‌داد و این شاخ از هر چیزی که صاحبش بخواهد پر می‌شود.
** تائوئیسم: مذهب چینایی، پیروی از طریقت چینی. فلسفه چینی مبتنی بر عقاید (laotzu) تائو‌گرایی، مذهب تائو، تائوئیسم.
