اقدامات خصمانه ایران پس از سرنگونی سوخوی ۲۴ روسیه توسط ترکیه
سید مصطفی میرشفیعی٬ کارشناس و تحلیلگر سیاست خارجه ایران
حقوق بین‌الملل معاصر، حق دفاع مشروع را برای دولت‌ها به رسمیت شناخته است. جامعه بین الملل برای تعریف تجاوز تحلیل تعریفی است که در سال 1974 مورد توافق قرار گرفت. طبق موازین حقوق بین الملل حق دولت ها در دفاع از تمامیت ارضی خود، هنگامی که مرزهای آبی، خاکی و هوایی آنها مورد تجاوز قرار میگیرد، در قالب دفاع مشروع به رسمیت شناخته شده است. و کشورها می توانند به این گونه تهدیدات و تجاوزات واکنش نظامی نشان دهند.
در حالی که حملات هوایی روسیه به مواضع مخالفان اسد و همچنین مناطق غیر نظامی ترکمن نشین در مرزهای ترکیه با سوریه ادامه دارد، دفتر ریاست جمهوری ترکیه به تاریخ ۲۴ نوامبر سال جاری اعلام به سرنگونی جنگنده سوخوی روسیه ۲۴ توسط ترکیه بوسیله دو جنگنده اف ۱۶ نیروی هوایی ترکیه کرد که موجب ایجاد تنش میان روابط ترکیه و روسیه گردید. این جنگنده دو سر نشین که به گفته رسانههای ترکیه در منطقه جبل الزاویه سقوط کرده است به گفته ارتش ترکیه قبل از هدف قرار گرفتن ده بار اخطار دریافت کرده بود که البته این جنگنده وارد حریم هوایی کشورش گردیده و از طرف دیگر روسیه تأکید می‌کند که جنگنده اش وارد حریم هوایی ترکیه نشده است. دو خلبان این جنگنده قبل از اصابت موشک موفق به خروج از هواپیما شدند. یکی از این خلبان‌ها توسط کماندوهای سوریه نجات یافت.
هواپیمای روسی که حریم هوایی ترکیه را نقض کرده بود دقایق پیش از سرنگونی توسط این کشور مواضع مخالفان ترکمن را که علیه رژیم بشار اسد می جنگند، بمباران کرده بود. از این منظر ورود هواپیمای نظامی روسیه به حریم هوایی ترکیه بدون هماهنگی با دولت این کشور را می توان علی رغم ارسال اخطارهای مکرر به خلبان روسی و عدم توجه این خلبان به اخطارهای دریافتی ارتش ترکیه را وادار سرنگونی این هواپیمای جنگی کرد.
ولادیمیر پوتین٬ رئیس جمهوری روسیه طی دیدار با ملک عبدالله، پادشاه اردن و در واکنش به حادثه سرنگون شدن یک فروند جنگنده این کشور در نزدیکی مرز سوریه و ترکیهگفت که این حادثه خنجری از پشت توسط دولت‌های حامی تروریسم است. سقوط هواپیمای سوخو-۲۴ عواقب وخیمی بر روابط مسکو و آنکارا خواهد داشت. سخنگوی پنتاگون گفت که نیروی ائتلاف علیه داعش نقشی در سرنگونی جنگنده روسی نداشته است. استیو وارن در اظهاراتی تصریح کرد که دولت ترکیه گزارش داد دو جنگنده اف شانزده در هنگام گشت زنی با دو سوخوی ۲۴ روسیه درگیر شدند و یک جنگنده روسی سرنگون شد. بان کی مون دبیر کل سازمان ملل از سرنگون شدن جنگنده روسی سوخو-۲۴ توسط ترکیه به شدت ابراز نگرانی کرده و خواستار آن شد که دو طرف از تشدید اوضاع جلوگیری کنند.
از سوی دیگر٬ رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه نیز در پاسخ به اظهارات کرملین ضمن دفاع از ساقط کردن هواپیمای جنگی روسیه گفت ترکیه حق دارد از مرزهای خود دفاع کند. احمد دواووداوغلو ضمن تاکید مجدد بر حق کشورش در دفاع از خود، اعلام کرد با اتهاماتی از قبیل خرید نفت از داعش توسط و حمایت از آن، نمی‌توان واقعیت نقض حریم هوایی ترکیه را پنهان کرد.
اما بسیاری از کشورها به این اقدام مشروع ترکیه نه بر مبنای حقوق بین الملل، بلکه بر مبنای منافع اقتصادی و ایدئولوژیکی خود و متحدانشان پاسخ دادند. از جمله ایران که در نبرد با نیروهای تروریستی داعش و ارتش آزاد سوریه با روسیه منافع مشترکی دارد، ترکیه را متهم به حمایت از تروریستهای داعش کرد و اقدام وی را در سرنگونی هواپیمای روسی محکوم کرد و موجی از اظهارات ضد ترکی را در رسانه های خود براه انداخت. از جمله خبر خرید ارزان نفت از داعش توسط فرزند اردوغان که رسانه های روسی برای بیاعتبار جلوه دادن خانوداه رییس جمهور ترکیه تدارک دیده بودند، توسط رسانههای جمهوری اسلمی ایران نیز مورد توجه قرار گرفت.
اگرچه این اقدام ترکیه می تواند تبعات سیاسی و اقتصادی منفی به دنبال داشته باشد، اما نشان داد که ترکیه پاسخ قاطعی به هرگونه تجاوز به مرزهایش خواهد داد حتی اگر متجاوز کشور قدرتمندی همچون روسیه باشد. ضمن انکه باید به این نکته اشاره داشت که هر کشوری حق دارد در مسایل منطقه ای و بین المللی، به دنبال منافع ملی و منافع امنیتی خود باشد و نمی توان انتظار مصداق بارز تجاوز به مرزهای سرزمینی تحت حاکمیت ترکیه قلمداد کرد. اوباما، رئیس جمهور امریکا نیز از حق ترکیه برای حفاظت از مرزهای خود دفاع کرد.
ترک‌ها در تقاضاهای از ایرانی‌ها خواستار آن شدند که کالاهای تحریمی آنها مخصوصا محصولات کشاورزی از کانال ایران و با نام کالای ایرانی به روسیه ارسال گردد تا کشاورزان ترکیه متضرر نگردند ولی این تقاضای آنها نیز با مخالفت ایران مواجه گردید. ترک‌ها با تصور اینکه نیاز ایران به ارز خارجی ممکن است موضع مسئولین ایرانی را نرم کند سود‌های قابل توجهی پیشنهاد کردند اما با کمال ناباوری با دست رد مواجه شدند. ترک‌ها حتی از ایرانی‌ها تقاضا کردند به عنوان میانجی میان آنکارا و موسکو ورود کنند اما ایرانی‌ها به آنها گفتند تا وقتی که رسما از روسیه عذر خواهی نکنند و به اشتباه خود اذعان ننمایند و تعهد نکنند چنین کاری را دیگر تکرار نمی‌کنند امکان میانجی‌گری وجود ندارد.
ایرانی‌ها همچنین به ترک‌ها گوشزد کردند که باید به اشتباهات خود در قبال همسایگانشان پی‌ببرند و سیاست خود را تغییر دهند چرا که این سیاست‌ها به ضرر مردم کشور ترکیه است.
علیرغم روابط خوب اقتصادی فیما بین ایران و ترکیه اما از نظر سیاسی مخصوصا در مسایل منطقه‌ای اختلافات شدیدی بین این دو کشور وجود دارد و عملا چنین توقعی از ایران منطقی نمی‌باشد. ایرانی‌ها بسیار از رفتارهای ترکیه در منطقه و تهدید امنیت ملی ایران از طرف گروه‌های تروریستی مورد حمایت ترکیه نا خشنود هستند و اینکه ترکیه برای حمایت از این تروریست‌ها حاضر باشد تا حد درگیری با روسیه همپیمان استراتژیک ایران در سوریه پیش برود دیگر قماری است که رهبران آن کشور باید تاوان آن را پرداخت کنند.
