آنچه بیانیهٔ هفدهمین نشست سران بریکس می‌گوید و آنچه از آن حذف شده است
رهبران بریکس در بیانیهٔ پایانی خود که در ریو دو ژانیرو صادر شد، بار دیگر بر تعهد خود نسبت به اصلاح چندجانبه‌گرایی، توسعهٔ پایدار و عدالت جهانی تأکید کردند.
در هفدهمین نشست بریکس که از ۶ تا ۷ ژوئیه ۲۰۲۵ در ریو دو ژانیرو برگزار شد، رهبران این بلوک بیانیه‌ای صادر کردند که در آن بر نقش محوری بریکس به‌عنوان صدای نمایندهٔ جنوب جهانی تأکید شده است.
با این حال، این بیانیه در اشاره به کشتار جمعی مردم فلسطین توسط رژیم صهیونیستی، از به‌کار بردن واژه «نسل‌کشی» خودداری می‌کند و با وجود محکوم‌کردن تحریم‌های یک‌جانبه، از ذکر نام یکی از کشورهایی که بیشترین آسیب را از این تحریم‌ها متحمل شده‌اند، یعنی ونزوئلا ـــ متحد راهبردی چین و روسیه، دو کشور بنیان‌گذار بریکس ـــ خودداری کرده است.
در این زمینه، بیانیهٔ نهایی «تحمیل اقدامات قهری یک‌جانبه مغایر با حقوق بین‌الملل» را محکوم کرده و هشدار داده است که این اقدامات «تأثیرات منفی گسترده‌ای بر حقوق بشر، از جمله حقوق توسعه، سلامت و امنیت غذایی جمعیت عمومی کشورهای آسیب‌دیده» دارد.
با تمرکز بر همکاری اقتصادی، عدالت اقلیمی، نوآوری فناوری و تقویت چندجانبه‌گرایی، این سند در پی تثبیت جایگاه بریکس به‌عنوان جایگزینی مؤثر برای نظم بین‌المللی سنتی تحت سلطهٔ غرب است.
این بیانیه بر تعهد این گروه به ارزش‌هایی همچون برابری حاکمیتی، دموکراسی، شمول‌گرایی و اجماع تأکید کرده و اهمیت جنوب جهانی را به‌عنوان نیروی محرکهٔ تغییرات مثبت در مواجهه با چالش‌های جهانی چون تنش‌های ژئوپلیتیکی، رکود اقتصادی و تحولات سریع فناوری برجسته می‌سازد.
یکی از محورهای اصلی متن، ترویج اصلاح نهادهای چندجانبه، به‌ویژه سازمان ملل متحد و شورای امنیت آن، با هدف افزایش نمایندگی کشورهای در حال توسعه، است.
در خصوص منازعهٔ فلسطین، بیانیه به وضعیت انسانی اشاره کرده و بار دیگر حمایت خود را از راه‌حل دو دولتی اعلام می‌دارد، اما از به‌کار بردن واژه‌هایی چون «نسل‌کشی» برای توصیف بحران غزه خودداری می‌کند؛ امری که فعالان و نهادهای بین‌المللی آن را برای به‌رسمیت شناختن کامل جنایات کنونی اسرائیل علیه فلسطینیان ضروری می‌دانند.
در عرصهٔ اقتصادی، بریکس گام‌های مهمی در جهت یکپارچگی بیشتر مالی و تجاری برداشت. پیشرفت قابل‌توجهی در سامانه‌های پرداخت فرامرزی مبتنی بر ارزهای محلی حاصل شد، که وابستگی به دلار آمریکا را کاهش می‌دهد. چارچوبی با عنوان «تجارت و توسعهٔ پایدار» نیز ارائه شد که هدف آن ترویج رشد فراگیر در راستای اصول سازمان تجارت جهانی (WTO) است.
یکی دیگر از دستاوردهای مهم، تصویب «بیانیهٔ چارچوبی دربارهٔ تأمین مالی اقلیمی» بود که هدف آن تسهیل دسترسی کشورهای در حال توسعه به منابع مالی برای پروژه‌های پایدار است. این ابزار تعهد بریکس را نسبت به مقابله با تغییرات اقلیمی، شامل اقدامات مشخص در زمینه کاهش انتشار، سازگاری و گذار انرژی، تقویت می‌کند.
ترویج همکاری علمی و فناوری نیز جایگاه برجسته‌ای در نشست داشت. راه‌اندازی «برنامه اقدام نوآوری بریکس ۲۰۲۵–۲۰۳۰» به‌همراه فراخوان‌های جدید برای پروژه‌های تحقیقاتی و نوآورانه مشترک، نشان‌دهنده علاقه این بلوک به ایفای نقش کلیدی در فناوری‌های نوظهوری مانند هوش مصنوعی، رایانش کوانتومی و صنعت ۴.۰ است.
علاوه بر این، ایجاد «مرکز شایستگی‌های صنعتی بریکس» (BCIC) با همکاری سازمان توسعهٔ صنعتی ملل متحد (UNIDO) مورد تأکید قرار گرفت. این ابتکار، که با هدف پرورش استعداد در حوزه فناوری‌های پیشرفته طراحی شده است، نه تنها توانمندی‌های فنی اعضا را تقویت می‌کند، بلکه به ساخت زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای مستقل نیز کمک می‌کند.
در عرصهٔ فرهنگی و اجتماعی، بیانیه نقش تحول‌آفرین فرهنگ را به‌عنوان ابزاری برای توسعهٔ پایدار، صلح و تفاهم متقابل به رسمیت شناخت. همچنین بر فعالیت‌های «فروم دانشگاهی»، «فروم اتحادیه‌های کارگری» و «شورای جوانان» تأکید شد؛ فضاهایی که تبادل میان شهروندان را ممکن ساخته و پیوندهای مردمان این بلوک را مستحکم‌تر می‌سازند.
با آن‌که گسترش بریکس موجب افزایش انتظارات شده و شرکای راهبردی جدیدی چون بلاروس، بولیوی، قزاقستان، ایران، کوبا و اوگاندا را دربر می‌گیرد، اما این سند به‌طور مشخص به چگونگی مدیریت تنوع منافع در این گروه رو به گسترش نپرداخته است. با این حال، بر تعهد نسبت به فرایند گسترشی مبتنی بر اجماع، مشورت کامل و مشارکت فراگیر تأکید دارد.
غایبان
این نشست دو روزه با غیبت چهره‌های مهمی همراه بود. رئیس‌جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین، توسط وزیر خارجه‌اش سرگئی لاوروف نمایندگی شد، در حالی که رئیس‌جمهور چین، شی جین‌پینگ، نخست‌وزیر لی چیانگ را برای شرکت در اجلاس اعزام کرده بود. رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان نیز غایب بود.
در میان رهبران حاضر، میزبان برزیلی، لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی سیریل رامافوسا، نخست‌وزیر هند نارندرا مودی، و رئیس‌جمهور اندونزی پرابوو سوبیانتو حضور داشتند. همچنین، نمایندگان عالی‌رتبه‌ای از مصر، اتیوپی، ایران، امارات متحده عربی و عربستان سعودی نیز در اجلاس شرکت کردند.
رهبران بریکس در بیانیه خود چشم‌انداز خود از نظم بین‌المللی جایگزین بر پایهٔ اصول اصلاح‌شده چندجانبه را تأیید کردند. در این بیانیه آمده است: «ما بار دیگر بر تقویت همکاری در درون بریکسِ گسترده‌شده و ارتقای شراکت راهبردی‌مان به‌منظور تحقق منافع ملت‌هایمان از طریق ترویج صلح و نظمی بین‌المللی نماینده‌تر و عادلانه‌تر متعهد می‌شویم.»
منبع: اورینوکو تربیون، ۶ ژوئیهٔ ۲۰۲۵
