آغاز مرحلۀ فعال نبرد برای آفریقا
والری بورت (VALERY BURT)
ا. م. شیری
روسیه برای فتح این بازار با چشم‌انداز باید در مقابل رقبای قوی شدیداً مقاومت کند
دومین مجمع اقتصادی و بشردوستانه روسیه و آفریقا که در سن پترزبورگ به پایان رسید، ادامۀ اجلاس مشابهی در سوچی بود که در اکتبر ۲۰۱۹ برگزار شد. نزدیک به ۱۰۰ قرارداد به ارزش بیش از یک تریلیون روبل و یادداشت تفاهم در بارۀ مبانی روابط و همکاری در آنجا امضا شد. ولادیمیر پوتین در سوچی با سران ۱۶ کشور آفریقایی دیدارهای دوجانبه داشت.
تغییرات مهمی در مدت کمتر از چهار سال روی داده است. تلاش‌های روسیه برای تغییر جهت‌گیری کامل سیاست خود، در سمت انفصال سیاسی و اقتصادی با غرب پیش می‌رود. واقعیت‌های کنونی یک راهبرد جدید، یک چشم‌انداز جدید از جهان را به کرملین دیکته می‌کند. و در اینجا، یکی از جایگاه‌های مهم را کشورهای قارۀ آفریقا احراز می‌کنند.
نمایندگان ۴۹ کشور، از جمله، سران ۱۷ کشور آفریقایی در نشست سن‌پترزبورگ شرکت کردند و هر دو طرف تلاش کردند روابط خود را نه تنها تحکیم، بلکه گسترش دهند. به گفتۀ رئیس جمهور فدراسیون روسیه، تجارت روسیه با کشورهای آفریقایی در سال ۲۰۲۲ افزایش یافت و به حدود ۱۸ میلیارد دلار رسید. بخش اصلی تجارت به طور سنتی سهم مصر، الجزایر مراکش، تونس، آفریقای جنوبی، سنگال بود.
پوتین در مقالۀ خود زیر عنوان «روسیه و آفریقا: پیوستن به تلاش‌ها برای صلح، پیشرفت و آیندۀ موفق، خاطرنشان کرد که ظرفیت همکاری تجاری و اقتصادی ما بسیار بالاتر است. شرکت‌های روسی به کار فعال‌تر در زمینۀ فناوری‌های پیشرفته و اکتشافات زمین‌شناسی، مجتمع‌های سوخت-انرژی، از جمله، در حوزۀ انرژی هسته‌ای، صنایع شیمیایی، معدن و مهندسی، حمل و نقل و کشاورزی و شیلات در قاره علاقه‌مند هستند».
امنیت غذایی و رفع گرسنگی یکی از مشکلات حیاتی قارۀ آفریقا است. گندم، جو، ذرت و سایر محصولات کشاورزی به کشورهای قارۀ سیاه به صورت قراردادی و رایگان تحویل می‌گردد. در سال ۲۰۲۲، روسیه ۱۱.۵میلیون تن انواع غلات به آفریقا صادر کرد و در شش ماهۀ اول سال جاری، تقریباً ۱۰ میلیون تن بیشتر تحویل داد. البته، این تحویل‌ها ادامه خواهد داشت.
بر اساس گزارش مؤسسۀ تحقیقات صلح استکهلم، روسیه بزرگترین تامین‌کنندۀ تسلیحات آفریقا است. بسیاری از کشورهای این قاره برای دستیابی به تجهیزات نظامی روسیه کماکان تلاش می‌کنند.
سازمان دولتی صادرات- واردات محصولات، فن‌آوری‌ها و تسلیحات دفاعی مورد استفاده در جریان عملیات نظامی ویژه در اوکراین را به اجلاس ارائه داد. این‌ها شامل پهپادهای شناسایی و ضربتی «اوریون» (Orion)، پهپادهای شناسایی اورلان-۱۰ اِ (Orlan-10E) و اورلان-۳۰ (Orlan-30)، پهپادهای انتحاری «کوب-اِ» (Cube-E) و نمونه‌های دیگر هستند.
آمادگی طرف روسی برای ادامۀ کمک به کشورهای آفریقایی در زمینۀ آموزش کادرهای ملی مورد تأئید قرار گرفت. در روسیه در حال حاضر تقریباً ۳۵۰۰۰ دانشجو از این قاره به تحصیلات حرفه‌ای مشغول هستند. با این حال، طرف روسی فرصت‌های خوبی نه تنها برای افزایش تعداد دانشجویان، بلکه همچنین، برای گسترش زمینه‌های آموزشی و بهبود کیفیت آن دارد. در سال ۲۰۱۹، وزارت آموزش و علوم فدراسیون روسیه یک پروژۀ آزمایشی همکاری علمی و آموزشی با کشورهای شرق آفریقا راه‌اندازی کرد. مراکز علمی و فرهنگی روسیه در مصر، زامبیا، مراکش، جمهوری کنگو، تانزانیا، تونس، اتیوپی و آفریقای جنوبی فعال هستند.
در روسیه، جایی که گردشگران به استراحتگاه‌های اروپایی عادت کرده‌اند، علاقه‌مندی برای سفرهای آموزشی به قاره آفریقا افزایش می‌یابد. پروازهای مستقیم به مراکش، مصر، تونس و الجزایر برقرار است. در آیندۀ نزدیک ارتباطات هوایی با آفریقای جنوبی برقرار و همچنین، سفر به کشورهای به کنیا، نیجریه، آنگولا، غنا، گینه، مالی نیز آسان‌تر خواهد شد. شاعر نیکلای گومیلیوف، که می‌توان او را خبره و ستایشگر آفریقا دانست، چندین بار به آنجا سفر کرد و در بیان تأثرات سیری‌‌ناپذیر خود نوشت، که اینجا یک سرزمین الهی، مظهری از بهشت، یک مکان جادویی و سحرآمیز است:
«کر شده از غلغله و پایکوبی،
غرقه در آتش و دود،
آفریقای من، نام تو را در بهشت
فرشتگان مقدس زمزمه می‌کنند…».
آفریقای مدرن، قارۀ فرصت‌های جدید نامیده می‌شود. بسیاری از کشورها، مسیر توسعۀ پویا گام برمی‌دارند و کاملاً مدرن به نظر می‌رسند. میزان مصرف در آن‌ها افزایش می‌یابد و تقاضا در حال رشد است. جای تعجب نیست که این کشورها در مقایسه با «ببرهای آسیایی»، «شیرهای آفریقایی» به نظر می‌رسند.
نباید تصور کرد که آفریقایی‌ها با تکیه بر «خاطرات تاریخی» خود، به آغوش روس‌ها پناه می‌آورند. اگرچه، البته، آن‌ها نقش عظیم اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی در رهایی آفریقا از یوغ استعمار و کمک آن به توسعۀ اقتصاد و صنعتی بسیاری از کشورها را بخوبی به خاطر دارند. با این حال، روسیه برای فعالیت موفقیت‌آمیز در این بازار، امروز لازم است در برابر رقبای قدرتمند- غرب و چین بشدت مقاومت کند. رقبایی که به معنای واقعی کلمه به سمت منطقه‌ای که فرصت‌های بی‌حد و حصری دارد، هجوم می‌آورند. حدود ۳۰٪ از ذخایر کانی جهان در آفریقا واقع است.
اطلاعاتی برای اندیشیدن: گردش تجاری اتحادیۀ اروپا با کشورهای آفریقایی در حال حاضر حدود ۳۰۰ میلیارد دلار و چین در حدود ۲۵۰ میلیارد دلار است. ایالات متحده نیز فعال‌تر شده و قول داده است ظرف سه سال، ۵۵ میلیارد دلار در اقتصاد کشورهای حامی رژیم زلنسکی و مخالف روسیه سرمایه‌گذاری کند. برای مقایسه: در سال ۲۰۲۲، گردش تجاری بین روسیه و آفریقا به ۱۸ میلیارد دلار رسید.
«قارۀ آفریقا امروز به یک لقمۀ خوشمزه‌ای تبدیل شده است که آتش مبارزه جدی برای ایجاد جای پا در آن شعله‌ور می‌شود. ایرینا آبرامووا، مدیر مؤسسۀ مطالعات آفریقایی آکادمی علوم روسیه می‌گوید: «جای تعجب نیست – به گفته کارشناسان، در ۱۵-۲۰ سال آینده جمعیت آنجا به یک سوم جمعیت جهان خواهد رسید. واقعیت این است که اکنون ۶۰ درصد جمعیت آفریقا را افراد زیر ۲۵ سال تشکیل می‌دهد. هم اکنون، بازار مصرف در آفریقا با سرعت زیاد در حال رشد است. بگونه‌ای که هر پنج سال یک بار دو برابر می‌شود. یعنی در سال‌های آینده، همۀ مسیر‌های کالایی و صنعتی باید تا حد قابل توجهی به سمت منافع آفریقایی‌ها تغییر جهت دهند».
روسیه برای تحت «فشار قرار دادن» رقبا، باید قاطعانه عمل کند. بعبارت واضح‌تر، با کار مستقیم، اجتناب از واسطه‌ها و مطالعۀ دقیق عرضه و تقاضا، سودمندی پیشنهادات خود را اثبات و البته، روی پلتفرم‌های بین‌المللی نیز فعال‌تر کار کند.
مطمئناً شرکای آفریقایی ما خوب می‌دانند که متخصصان اعزامی اتحاد شوروی چقدر سازنده و پربار در کشورهای آن‌ها کار می‌کردند. بنابراین، در آفریقا، از متخصصان روسیه انتظار می‌رود به همان ترتیب نیز به نتایج مثبت دست یابند. کار موفقیت‌آمیز آن‌ها در واقع اجرای پروژه‌های جدید را تضمین می‌کند.
روانشناسی نقش مهمی در پیشرفت کارها ایفا می‌کند – اگر کشورهای غربی مانند استعمارگران جدید عمل کنند و کشورهای آفریقایی را به عنوان ضمائم مواد خام در نظر بگیرند، پس باید روسیه نشان دهد که نه تنها بعنوان شریک، بلکه با نیات دوستانه به این قاره می‌آید. برای این مدعا نیز مبنایی وجود دارد و آن اینکه اتحاد شوروی در زمان خود کاملاً موفق عمل کرد.
بنابراین، شرکت‌ها و صاحبان کسب‌وکار که قصد دارند در آفریقا جای پایی برای خود پیدا کنند، باید این قاره، آداب و رسوم مردم و ویژگی‌های رفتارشان را مطالعه کنند. شاید استفاده از تجربۀ افرادی که در دورۀ اتحاد شوروی در این قاره کار می‌کردند، در این امر راهگشا باشد.
متأسفانه، رسانه‌های جمعی روسیه بسیار کم به رویدادهای آفریقا می‌پردازند. سهم اخبار این منطقه در رسانه‌های روسیه بین ۰.۱-۰.۵درصد (!) از کل اطلاعات است. این وضعیت باید تغییر کند. در غیر این صورت، ما متوجه نمی‌شویم که در قارۀ سیاه چه اتفاقی می‌افتد.
همانطور که استانیسلاو تکاچنکو، استاد گروه مطالعات اروپایی در دانشگاه سن پترزبورگ می‌نویسد: «تاکنون، سیل مهاجرت آفریقایی به روسیه سرازیر نشده است. اما برخی از کارشناسان بر این باورند که دیر یا زود با آن مواجه خواهیم شد و باید برای این امر آماده شویم، آن را مدیریت کنیم، افراد با صلاحیت، با سطح تحصیلات کافی را به این کار جذب کنیم و جلو تلاش‌ها برای گسترش سازمان‌های تروریستی را بگیریم».
بعید است شرکت‌کنندگان در نشست سن‌پترزبورگ موضوع درگیری نظامی در اوکراین را از نظر دور بدارند. برخی از رهبران آفریقا از خروج روسیه از طرح غلات دریای سیاه اظهار نارضایتی می‌کنند. کشورهای دیگر ساکت هستند و در ارزیابی‌ها عجله ندارند و شاید به هر طریقی نارضایتی‌ها را در مجمع بیان کنند.
به طور کلی، برای نزدیک کردن منافع روسیه و آفریقا، باید بر بسیاری از مشکلات مهم فائق آمد. می‌خواهم باور کنم که برخی از آن‌ها در نشست‌های آتی حل و فصل خواهند شد.
اولگ اوزروف، رئیس دبیرخانۀ مجمع مشارکت روسیه و آفریقا، گفت که مجموعۀ کاملی از اسناد در دست تهیه است که به «یک پلتفرم جدی برای اقدامات مشترک ما در جهت ایجاد یک پیکربندی جدید بر اساس ایدۀ جهان چند قطبی نه دستورات یک طرفه در روابط بین‌الملل مبتنی بر همکاری برابر تبدیل خواهد شد».
نقل از: وب‌سایت بنیاد فرهنگ راهبردی
۲۱مرداد-اسد ۱۴۰۲
