پس از سفر الکساندر لوکاشنکو به ایران چه؟
ایگور نویتسکی (IGOR NOVITSKY)
ا. م. شیری
آیا همکاری مینسک و تهران به یکی از پایه‌های نظام جدید روابط بین‌الملل تبدیل خواهد شد؟
روند نزدیک شدن کشورهایی که از تسلیم شدن در برابر «هژمون جهانی» خودداری می‌کنند، یکی از عناصر دگرگونی عمومی نظام روابط بین‌الملل است. بسیاری از کشورها در آفریقا، آسیای جنوب شرقی، خاورمیانه، آمریکای لاتین و حتی اروپا به تعدیل سیاست خارجی خود شروع کرده‌اند. اقدامات بلاروس در این زمینه یک نمونۀ برجستۀ این روند است. طی یک سال گذشته، مینسک رسمی برای تبدیل شدن به یکی از کشورهای کلیدی در جهان چندقطبی در حال ظهور، کارهای زیادی انجام داده است. مینسک ایران را که الکساندر لوکاشنکو به آن سفر کرد، یکی از مهمترین شرکا در این مسیر می‌داند.
علاقه‌مندی به گسترش همکاری بین بلاروس و ایران متقابل است. این کشورها سابقۀ سی ساله روابط دیپلماتیک، سیاسی، تجاری، اقتصادی و غیره دارند و سال جاری پیش از این «سال دوستی بلاروس و ایران» نامیده شده است.
مینسک و تهران همواره تاکید کرده‌اند که در اصول ایجاد جهان چندقطبی، خدشه‌ناپذیری حاکمیت ملی، برابری و عدم مداخله در امور داخلی اشتراک نظر دارند و این هستۀ اصلی همکاری آن‌ها در مدت چندین سال بوده است.
افزایش فشار بر بلاروس پس از انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ و سپس آغاز عملیات ویژۀ نظامی، یکی از دلایل اصلی تشدید روند نزدیکی مینسک و تهران بود. تجارت و همکاری‌های اقتصادی دوجانبه با سرعت قابل توجه و آشکارا در جهت منافع بلاروس رشد کرد. اگر در سال ۲۰۲۱ حجم مبادلات تجاری فقط حدود ۳۳ میلیون دلار بود، در سال ۲۰۲۲ از مرز ۱۰۰ میلیون دلار گذشت و صادرات بلاروس با رشد ۶ برابری به ۸۱ میلیون دلار رسید. مشخص شد که ایران به واردات برخی محصولات بلاروس، از جمله کودهای پتاس، فرآورده‌های نفتی و الوار، که یافتن آن‌ها در بازارهای جهانی برایش دشوار است، به شدت علاقه‌مند است. در اینجا، منافع ایران کاملاً با منافع مینسک منطبق است. زیرا، بلاروس پس از اعمال تحریم‌های غرب و بسته شدن مسیرهای سنتی صادرات، به جستجوی بازارهای جدید در سراسر جهان مجبور است.
بموازات این، توجه بلاروس به ایران تنها به اقتصاد محدود نمی‌شود. تهران می‌تواند و آماده است تجربیات خود را از دور زدن تحریم‌های غرب به اشتراک بگذارد. ایران به ارائه کمک مستقیم به بلاروس در این زمینه و همچنین برقراری پیوند این جمهوری با شرکای خود پس از دهه‌ها انزوا توسط غرب، کاملاً قادر است.
علاوه بر این، بلاروس و ایران ممکن است از نظر فن‌آوری‌های مختلف، از جمله فن‌آوری‌هایی که ماهیت نظامی دارند، مورد علاقه یکدیگر باشند.
بیش از یک ماه است که امکان توسعۀ همکاری‌های ایران و بلاروس در حوزۀ نظامی-صنعتی مطرح شده است. تعدادی از رسانه‌های غربی پیشتر به این واقعیت اشاره کردند که در نوامبر سال گذشته، رئیس کمیتۀ دولتی نظامی-صنعتی بلاروس، دمیتری پانتوس، در ترکیب هیئت دولت بلاروس به ایران سفر کرده بود. در همان نوامبر ۲۰۲۲، اطلاعات اوکراین اعلام کرد که «داده‌هایی» در مورد بررسی مینسک و تهران دربارۀ موضوع ایجاد تولید توپخانه و مهمات موشکی کالیبر متوسط و بزرگ در خاک بلاروس در دست دارد. سپس، این به عملیات ویژۀ نظامی وصل شد. اگر چه هیچ سند رسمی در تأئید این اطلاعات ارائه نشده است، اما نگرانی خاصی در واشنگتن وجود دارد. همانطور که ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در رابطه با سفر لوکاشنکو به پایتخت ایران گفت، کاخ سفید سفر رهبر بلاروس را «به نوعی ادامۀ تعمیق روابط ایران و روسیه می‌داند و این موضوع را از نزدیک دنبال می‌کند».
در عین حال، سفر الکساندر لوکاشنکو به تهران در روزهای ۱۲-۱۳ مارس رسماً هیچ زیرمجموعه‌ای که نشاندهندۀ اقدامات مشترک دو کشور در رابطه با بحران اوکراین باشد، در بر نداشت. رهبر بلاروس در دیدار با ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران و همچنین با محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور، محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی و علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، بر همکاری‌های تجاری و اقتصادی بین دو کشور تأکید کرد و تنها یک بار به ضرورت ایجاد سرمایه‌گذاری مشترک برای تولید تجهیزات پیشرفته اشاره کرد. در تهران، طرفین چند سند مشترک در ارتباط با جنبه‌های مختلف همکاری امضا کردند، اما هیچ صحبتی از مجتمع نظامی-صنعتی به میان نیامد.
نقشۀ راه همکاری امضا شده برای سال‌های ۲۰۲۳-۲۰۲۶ تحت عنوان «برای کاربرد رسمی» ارائه شد. طرفین گزارش بسیار کوتاهی در این باره دادند و خاطرنشان کردند، که در این سند «تعامل و همکاری در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، علمی و فنی، کنسولی، آموزش، فرهنگ، رسانه، گردشگری و غیره» پیش‌بینی شده است.
به نظر می‌رسد فقدان اطلاعات دقیق در مورد روابط بلاروس و ایران عامل اصلی عصبانیت غرب و اوکراین باشد. در آنجا امروز می‌توان اظهاراتی در مورد تشکیل یک «محور شرارت» جدید متشکل از روسیه – چین – کره دموکراتیک – بلاروس شنید.
باید اذعان داشت که آیندۀ روابط بلاروس-ایران و همچنین روسیه-ایران به عزم رهبران این کشورها برای ادامه مقاومت در مقابل فشار فزایندۀ ایالات متحده و اقمار آن بستگی دارد. این احتمال وجود دارد که همکاری بین مینسک و تهران به یکی از پایه‌های نظام جدید روابط بین‌الملل مبتنی بر رد دیکته‌های خارجی تبدیل شود.
مأخوذ از: بنیاد فرهنگ راهبردی
۲۹ اسفند-حوت ۱۴۰۱
