ماجرای اوکراین و تبعات استفاده دوباره از سلاح دلار توسط آمریکا
سناتورهای آمریکایی میخواهند برای فشار علیه روسیه و ضربه اقتصادی به این کشور دوباره از سلاح دلار استفاده کننده که شورای اتلانتیک در آخرین گزارش خود به بررسی تبعات این مسئله پرداخته است.
طی روزها و هفتههای گذشته یکی از موضوعات داغی که در رسانههای غربی دنبال میشود حمله روسیه به اوکراین و احتمال اعمال تحریمهای اقتصادی علیه مسکو است.
در حالیکه روسها بارها این اتهام را رد کرده و میگویند هیچ تصمیمی برای حمله به اوکراین ندارند اما رسانههای غربی میگویند دهها هزار نفر از نیروهای نظامیان روس در نزدیک مرز با اوکراین مستقر شدند و احتمال حمله روسیه به اوکراین هر روز بیشتر میشود. روسها میگویند اما هر کشوری حق دارد در هر نقطه از قلمرو سرزمینیاش مانور نظامی برقرار کند.
شورای آتلانتیک در سال 1961 تأسیس شده و یک اندیشکده آمریکایی است که در واشینگتن، دی.سی. واقع شده و در حوزه مسائل مرتبط با روابط بینالملل فعالیت میکند. این موسسه یا شورا با هدف تشویق همکاری بین آمریکای شمالی و اروپا شکل گرفت و در سالهای فعالیتش انتشار دهنده مقالات سیاسی و نظرسنجی از مردم با کارشناسان و سیاستمداران اروپایی و آمریکایی در مورد نگرش آنها به همکاریهای بین دو طرف بود. تمرکز اصلی این شورا بر مسائل اقتصادی بوده و هست و البته در زمینه مسائل سیاسی و زیست محیطی نیز فعالیت میکند.
*آمریکا دوباره دست به ماشه میشود
شورای آتلانتیک در آخرین گزارش خود میگوید: اقداماتی نظیر بازگرداندن دیپلماتهای روس از اوکراین میتواند یکی از نشانههای حمله احتمالی مسکو به «کی اف» باشد. آمریکا اما روسیه را با یک سلاح غیر متعارف تهدید کرده است یعنی دلار.
این شورا تأکید کرده در صورتی که آمریکا دوباره به سمت استفاده ابزاری از دلار برود و بخواهد از جایگاه این ارز بینالمللی به عنوان سلاح علیه یک کشور دیگر استفاده کند، هم قدرت دلار را پایین خواهد آورد و هم به روند تضعیف جایگاه دلار در سطح بینالملل سرعت خواهد بخشید و نقش این ارز بینالمللی در جعبه مهمات آمریکا را کمرنگتر میکند.
باب منندز، سناتور دموکرات اهل ایالت نیوجرسی و دبیر کمیته روابط خارجی سنای آمریکا به همراه 39 سناتور دیگر اخیراً با هدف منصرف کردن روسیه از حمله به اوکراین قانون دفاع از حاکمیت اوکراین را ارائه کردهاند.
براساس این طرح قرار است دوباره آمریکا از دلار به عنوان سلاح استفاده کرده و دسترسی روسیه به نظام مالی دلار را قطع کند. در واقع این طرح به دنبال قطع دسترسی بانکهای بزرگ و شرکـتهای نفتی روسیه به دلار آمریکا است.
البته بخش قابل توجهی از این طرح همان قانون قدرت اقتصادی اضطراری بینالملل است که در سال 1977 در آمریکا تصویب شد، اما مفاد طرح 40 سناتور کنونی راهبردهای قابل استفادهای را برای نشان دادن قدرت سلطه دلار در حوزه بینالملل دارد.
به عنوان مثال در بند 310 این قانون موضوع مسدود کردن داراییها یا ممنوع کردن تراکنشهای اشخاص حقیقی یا مؤسسات حقوقی روس مطرح شده است و قرار است هر شخص حقیقی و یا طرف حقوقی آمریکایی از انجام تراکنشهای مالی با موسسات و اشخاص تحریم شده روس برحذر داشته شوند.
در واقع در صورتی این طرح به قانون تصویب شود نظام مالی بینالملل باید بین اینکه با روسها معامله کند یا به بازار مالی آمریکا و زیرساختهای آن دسترسی داشته باشد یکی را انتخاب کند.
تبعات اجرای این قانون برای روسها بسیار زیانبار و مخرب خواهد بود. از پرداختهای معمولی و مدیریت بدهی گرفته تا پرداخت برون مرزی و جابهجایی اوراق بهادار در کنار جابهجا کردن پول بین یک حساب بانکی و یک حساب دیگر همگی اتفاقات روزمرهای است که در فضای تجارت بینالملل نیاز است و در قالب این تحریمها تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.
روسیه معادل 35 درصد تولید ناخالص داخلیاش ذخایر ارز خارجی و طلا دارد و 21 درصد این ذخایر را شمشهای طلا تشکیل میدهد اما در صورتی که تحریم علیه این کشور اعمال شود استفاده از آنها برای حفظ ارزش روبل و کمک به مردم این کشور چالشبرانگیز خواهد بود.
در صورتی که دسترسی بانک مرکزی روسیه به خدمات مالی از جمله دلار قطع شود این بانک در تأمین ارز خارجی مورد نیاز بازار داخلی این کشور با مشکل مواجه خواهد شد و واردکنندگان هم نخواهند توانست پول کالاهای وارداتی خود را پرداخت کنند و صادرکنندگان نیز در دریافت پول کالاهای صادراتی به مشکل برخواهند خورد و تأمین تقاضاهای اساسی مردم روسیه دچار اخلال میشود.
با استفاده از دلار آمریکا توانایی بحرانسازی برای روسها بدون حتی شلیک یک گلوله دارد که این مسئله نشاندهنده سلطه آمریکا و در واقع دلار بر اقتصاد جهانی است.
*داستان ظهور دلار
شورای آتلانتیک میگوید: در واقع از دهه 1960 شاهد تغییر در سلطه آمریکا و دلار در بازار جهانی هستیم؛ تا پیش از دهه 1960 ارزش دلار براساس طلا تعیین میشد اما از آن زمان به بعد نظام مالی بینالملل به تدریج به جای تکیه بر طلا به دلار وابسته شد.
در حالیکه ارزش برخی ارزهای بینالمللی پایین میآمد دلار بهترین روش برای حفظ ارزش دارایی و انتقال آن از کشوری به کشور دیگر بود.
کشورهای جهان از دلار برای ذخیره ارز خارجی استفاده میکردند و در واقع سهم قابل توجهی از حساب ذخیره ارزی کشورها به دلار اختصاص داشت تا از یک طرف کشورها بتوانند پولی ملی خود را مدیریت کنند و از سوی دیگر روند نقل و انتقالات برونمرزی پول توسط بانکها و دیگر مؤسسات مالی نیز تسهیل شود.
این شورا تأکید میکند که ساختار سلطه کنونی دلار که شبیه پوند پیش از جنگ جهانی است دارای شبکهای است که ثبات آن را حفظ کرده و از ساختار آن حمایت میکند. موضوع اصلی در اینجا این است که در واقع یک شبکه زیرساختی این شرایط را فراهم کرده است چرا که مؤسسات مالی در سراسر جهان برمبنای دلار شکل گرفتهاند نه پزوی مکزیک یا ارزهای دیگر.
هم اکنون 60 درصد ذخیره ارز خارجی مجموع داریی بانکهای مرکزی جهان به دلار است. نظام مالی آمریکا و در واقع کسری سنگین دولت فدرال در این کشور امکان نگهداری از اوراق قرضه دلاری را فاهم کرده و با وجود آنکه بزرگی اقتصاد اتحادیه اروپا تقریباً برابر آمریکا است اما شاهد آن هستیم که داراییهای یورویی در حساب ذخیره ارزی بانکهای مرکزی کشورهای جهان 60 درصد کمتر از داراییهای دلاری آنها است.
در واقع تا زمانیکه یک دارایی ایمن دیگر که نقدشوندگی بالایی شبیه دلار داشته، درگیر نوسان نشده و نرخ بهره با ثباتی و عرضه در حجمهای بسیار بالا پیدا نشود، دلار محتملترین گزینه برای مدیریت دارایی خواهد بود.
در شرایط کنونی هیچ کشوری در جهان نه تمایل دارد و نه میتواند ارز ملی خود را در جایگاهی شبیه به دلار برای حساب ذخیره ارزی کشورها قرار دهد. دلیل این مسئله آن است که آمریکا هم به دنبال استقراضهای بسیار سنگین است که خود را در کسری بودجه دولت فدرال نشان میدهد و هم با کسری حساب جاری که جریان خروج دلار به دیگر نقاط جهان را فراهم میکند مشکلی ندارد.
شورای آتلانتیک می گوید در سال 1914 هیچ کارشناس اقتصادی پیش بینی نمی کرد که پوند انگلیس در 10 سال سقوط کند و دلار جای آ» را بگیرد اما این اتفاق افتاد و ممکن است برای دلار هم تکرار شود.
به گزارش خبرنگار اقتصاد بین الملل خبرگزاری فارس، در بخش اول گزارش گفتیم که دلار به دلایل مختلف ارز غالب حساب ذخیره ارزی بانکهای مرکزی کشورهای جهان است و شورای آتلانتیک معتقد است اینکه آمریکا بخواهد برای بار چندم از دلار به عنوان یک سلاح برای ضربه زدن به اقتصاد روسیه یا هر دشمن دیگری استفاده کند، فقط در حال تضعیف جایگاه این ارز است.
*چرا یورو جای دلار را نمیگیرد؟
شورای آتلانتیک در گزارش خود آورده است که میزان داراییهای یورویی در حساب ذخیره ارزی بانکهای مرکزی کشورهای جهان 60 درصد کمتر از داراییهای دلاری آنها است. از نظر تاریخی حوزه یورو بحران ریاضت اقتصادی را چند سال پیش پشت سر گذاشت و در آن زمان علاقهای به انتشار اوراق بدهی نشان نداد.
همین اجرای بستههای محرک اقتصادی برای مقابله با تبعات کرونا هم باعث کسری بودجه بالا در سطح اتحادیه اروپا شده و آنها را مجبور کرده دوباره استقراض کنند، اما این رویکرد برای اروپاییها کمی نوپاست و مثل سیاست عرضه اوراق بدهی آمریکا سابقه طولانی ندارد.
شورای آتلانتیک مدعی شده چین هم در این زمینه نمیتواند همسطح آمریکا عمل کند؛ چراکه بازار اوراق بدهی این کشور از نظر امنیت کمی زیر سؤال بوده و تلاش دولت این کشور برای مدیریت حساب جاری قابلیت مبادله یوآن با دیگر ارزهای بینالمللی در خارج از این کشور را محدود میکند.
اگرچه موسسات بینالمللی بانک جهانی و صندوق بینالمللی پول به صورت آشکار از دلار طرفداری نکردند، اما این ارز همچنان به خاطر جبر موجود و وابستگی کنونی به دلار همچنان ارز غالب به شمار میرود. این موسسات همچنین قدرت و اختیار اعمال یا تشویق برای رفتن به یک ارز دیگر و جایگزین کردن دلار را به عنوان ارز غالب بینالمللی ندارند.
این شورا این ادعا را مطرح کرده که ترکیب قابلیت مبادله دلار در اکثر نقاط جهان، نقدشوندگی داراییهای دلاری و زیرساختهای نظام مالی که برای دلار طراحی شدهاند، باعث شده تا انجام تراکنشهای مالی به دلار نسبت به دیگر ارزها و داراییها ارزانتر تمام شود.
*وقتی دلار به سلاح تبدیل میشود
با توجه به آنچه گفته شد و سلطه دلار بر بازار جهانی به نظر میرسد تبدیل شدن این ارز به یک سلاح در دست آمریکاییها در جهانی که به شدت تحت تأثیر فعالیتهای مالی است، اجتنابناپذیر است.
در سال 2021 بنا به اعلام موسسه مالی بینالملل حجم بدهیهای جهان از 300 هزار میلیارد دلار عبور کرده و در چنین شرایطی توانایی محدود کردن دسترسی کشورها به بازارهای مالی بسیار موثرتر از گذشته شده است. در واقع اینها ابعادی هستند که آمریکا میتواند در قالب آنها از دلار به عنوان یک سلاح علیه حاکمیت روسیه استفاده کند.
استفاده حداکثری دلار به عنوان سلاح، تأثیرات بسیار مخربی را علیه اقتصاد روسیه و دیگر دشمنان آمریکا خواهد گذاشت و استانداردهای زندگی مردم این کشورها را به شدت پایین میآورد.
شورای آتلانتیک میگوید: اگرچه شکل ظاهری استفاده از دلار با حمله نظامی و بمباران یک منطقه فرق دارد اما تبعات دست بردن به ماشه سلاح دلار میتواند به همان اندازه بر زندگی مردم یک کشور اثرگذار باشد. هنوز مشخص نیست که سیاستگذاران آمریکایی تا چه اندازه میخواهند به مردم روسیه فشار بیاورند، اما شاید آنها حداکثر توان خود در استفاده سلاحگونه از دلار را در پیش نگیرند و احتمالا تأثیر این اقدامات بر روی مردم عادی روسیه به قدری نخواهد بود که به شکلی معکوس بازخوردهای منفی رأی آمریکا داشته باشد.
*استفاده از دلار علیه روسیه تأثیر معکوس دارد
یکی دیگر از تبعات منفی استفاده از دلار به عنوان یک سلاح علیه روسها، عواقب این گونه اقدامات برای منافع مردم و شرکتهای آمریکایی است. شرکتهای آمریکایی ممکن است یکی از مشتریان گاز، آلومینیوم و دیگر محصولات صادراتی روس در داخل و یا خارج از آمریکا باشند. این منافع ممکن است باعث شود که سیاستگذاران آمریکایی نسبت به استفاده ابزاری از دلار علیه روسیه بیمیل شوند.
باید گفت که استفاده سلاحگونه و ابزاری از دلار توسط آمریکا البته در سطح بینالملل به یک امر عادی تبدیل شده است. دولتهای ایران، کوبا، کره شمالی و ونزوئلا همگی در کنار مردم این کشورها گواه این مدعا هستند. در تمام این 4 کشور استفاده از سلطه دلار به عنوان سلاح علیه آنها از سوی آمریکا به یک امر روزمره بدل شده است. در گذشته هم سیاستهای مشابهی علیه کشورهای آمریکای لاتین و برخی از دیگر کشورها اعمال شده است.
شورای آتلانتیک میگوید: بسیاری از تحریمهای آمریکا درواقع استفاده سلاح گونه از دلار در مقیاس کوچک هستند.
این شورا آورده که دیر یا زود آمریکا رویکردی بسیار خصمانهتر و حداکثری را در استفاده از ابزارهای خود در جنگ اقتصادی در پیش خواهد گرفت. اینکه آیا روسیه در صورت حمله به اوکراین از این منظر هدف قرار خواهد گرفت یا خیر را آینده مشخص خواهد کرد اما حداقل 40 سناتور آمریکایی تمایل خود برای اتخاذ این رویکرد را ابراز کردهاند و سابقه آمریکا نشان میدهد که این کشور آماده اعمال چنین سیاستهایی است.
روز 19 ژانویه، جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا گفت که اگر روسها به اوکراین حمله کنند تاوانش را خواهند داد. بانکهای این کشور نخواهند توانست دیگر به دلار معامله کنند.
این گفتهها ثابتکننده یکی از چند راهبرد استفاده سلاحگونه از دلار تحت قوانین کنونی آمریکاست و هم اکنون این راهبردها در کنگره این کشور تحت بررسی هستند.
*هشدار شورای آتلانتیک نسبت به سقوط دلار
شورا آتلانتیک در گزارش ادعا کرده که اگرچه هنوز هیچ رقیب جدی برای قرار گرفتن به جای دلار به عنوان ارز غالب بینالمللی در تجات جهانی وجود ندارد، اما استفاده از سلطه دلار به عنوان یک سلاح میتواند روند شکلگیری یک هژمونی ارزی جدید را سرعت ببخشد و حتی ممکن است باعث شود که یک نظام مالی بینالمللی چند ارزی شکل بگیرد.
نظریهپردازان تئوری بازیها میگویند: اتخاذ رویکردی خصمانه با استفاده از دلار به عنوان یک سلاح اثرگذار نهایتا باعث میشود که آمریکا آسیب ببیند. استفاده از قدرت سلطه دلار جایگاه این ارز در حساب ذخیره ارزی کشورها که مبنای همین قدرت اثرگذاری دلار است را به خطر بیندازد.
شورای آتلانتیک میگوید: ممکن است در کوتاه مدت و طی چند سال آینده استفاده ابزاری از دلار جایگاه این ارز به عنوان ارز مسلط حساب ذخیره ارزی کشورها را تهدید نکند، اما متأسفانه سیاستگذاران آمریکایی خیلی به بلندمدت توجه نمیکنند.
*دلار در همان مسیر سقوط پوند
هیچ کارشناس اقتصادی در سال 1914 سقوط پوند انگلیس به عنوان ارز غالب حساب ارزی کشورها را پیشبینی نمیکرد، اما به فاصله 10 سال سلطه پوند انگلیس فروپاشید و دلار جای آن را گرفت.
استفاده سلاحگونه از دلار نمیتواند یک شبه جایگاه آن را نابود کند، اما میتواند به سرعت گرفتن روند نابودی سلطه این ارز بینالمللی کمک کند. اگرچه استفاده از دلار به عنوان سلاح هزینههای بسیاری کمتری را نسبت به حمله نظامی دارد اما این اقدام بدون هزینه هم تمام نمیشود.
استفاده خصمانه و خشونتآمیز از سلاح دلار با هدف تامین اهداف آمریکا در مناقشه کنونی بر سر اوکراین، بارها مورد توجه سیاستمداران این کشور قرار گرفته است. اگرچه ممکن است در شرایط کنونی استفاده از این گزینه بر روسیه تأثیر بگذارد، اما تبعات منفی آن برای سلطه دلار در بلندمدت اجتنابناپذیر خواهد بود.
