فراز و فرود زرتشت ؛ از هند تا ایرانیکا
علیشاه سلطانی
در منابع غربی گاهی دین زرتشت را بدلیل نام خدای آن اهورامزدا با دین مزدایی یکی میدانند و اهورامزدا را خدای دانایی و خدای نیکی بحساب می آورند . یونانیها نام زرتشت را بصورت ” مالک شترهای طلایی رنگ ” ترجمه کرده اند . عقاید اهورایی گویا پیش از زرتشت نیز وجود داشته اند . زرتشت خود تحت تاثیر ادیان هندو و بودایی بوده . در مقابل نام اهورامزدا ، اهریمن سنبل دروغ ، تاریکی و خشونت است . زرتشت نخستین پیامبر ثبت شده در تاریخ و پایه گذار یکی از نخستین ادیان جهانی ، و مشهورترین چهره تاریخ ایران است .
کتاب اوستای دین زردشت از طریق اهورامزدا گویا در سن 30 سالگی در شهر ری به زرتشت ابلاغ شده است . مزداگرایی دین زردشت در مقابل پانته ایسم ” طبیعت خدایی ” ایران باستان پیشین ، یک دوئالیسم یعنی ثنویت خوش بینانه بود . در دین زردشت نخستین بار سخن از پایان جهان و در پیش بودن روز جزا و قیامت وعده داده شده است . در دوئالیسم و ثنویت دین زردشت ، جهان مکانی است برای مبارزه میان نیکی و بدی ، سیاهی و سفیدی ، عدالت و بی عدالتی . زردشت میگفت که خوبی و بدی نمی توانند محصول و مخلوق یک خدای مشترک باشند . مورخان امروزه ادعا میکنند که جامعه زمان زردشت جامعه ای عشایری بر اساس دامپروری و گله داری و کوچ فصلی بوده است که در آن بدلیل تقسیم کار روزانه میان زنان و مردان ، آنها در یک رابطه هماهنگ شخصی ، خانوادگی، ایلی و اجتماعی میزیسته اند .
زردشت در آغاز میبایست علیه خدایان ایران باستان ، علیه بت پرستی ، علیه دیو پرستی ، علیه اسطوره گرایی ، و علیه چند خدایی مبارزه و افشاگری میکرد . چون آنزمان بین دین و ایدئولوژی فرقی نمی گذاشتند ، نمی توان از ایدئو لوژی بودن دین زردشت سخن گفت . در عقاید مذهبی زردشتی ، اهورامزدا خالق زندگی و جهان ، و اهریمن خالق مرگ ، نیستی و ویرانگری است . در نظر اهورامزدا انسان بطور طبیعی موجودی نیکوسرشت است . مبلغان ، مدافعان و میسیونرهای زردشتی در آغاز به مبارزه با بودیسم و شیواپرستی دین هندو میپرداختند .
درباره محل و زمان زندگی زردشت اختلافات گوناگونی وجود دارد . محل تولد او را در مسافتی میان دریاچه بختگان در شرق ایران آنزمان تا دریاچه ارومیه در غرب و مرکز ایران ، و زمان زندگی اورا بین 1000 تا 600 سال پیش از میلاد حدس میزنند . در منابع یونانی سال مرگ او را سال 258 پیش از مرگ اسکندر مقدونی گمان میزنند و اورا همدوره کنفسیوس و بودا یعنی حدود سالهای 588 پیش از میلاد ثبت کرده اند . سئوال دیگر اینست که دین زردشت کهن تر از دین یهود و تولد زردشت پیش از یا پس از تولد و زندگی موسی بوده ؟ منابع چپ تاریخ تولد زردشت را نیز بین قرون پنجم و دهم پیش از میلاد گمان میزندد .
نشر کتاب اوستا را نیز بین قرون 3-8 پیش از میلاد حدس میزنند . نخستین تقویم ایرانی در سال 411 پیش از میلاد مورد استفاده قرار گرفته . کورش گویا یکی از نخستین پیروان دین زردشت بود و در زمان حکومت داریوش اول دین زردشت جنبه دولتی و رسمی یافت . طبق گزارشات هرودت در آغاز شاهان هخامنشی حتی به مبارزه با دین زردشت میپرداختند . بعدها پارسها و مادها دین زردشت را در غرب فلات ایران رواج دادند . امروزه اشاره میشود که در آثار اوستایی دین زردشت لهجه ایران شرقی یعنی لهجه خراسانی و افغانی ملاحظه میشود .
به شواهد تاریخی یونانیها از اصول راستگویی ،هنرسوارکاری، و رفتار مهربان ایرانیان با اسیران جنگی به حیرت آمده بودند . سه اصل و توصیه و شعار مهم زندگی انسان زردشتی – گفتار نیک ، پندار نیک ، و کردار نیک بود . و سه درس اخلاقی آنان – کوشش برای تبدیل دشمن به دوست ، مهربانی با اسیران جنگی ، و توجیه و آگاه کردن نادانان بود .
محققین کتاب اوستا را به چند بخش – ترانه ها (گاتها)،سرودها (جاشتها ) ، قوانین ( اوید واتها ) ، و صداها تقسیم کرده اند . ادعا میشود که در دین زردشت هرکس بدون مغ ها و روحانیون میتواند مستقیم با اهورامزدا رابطه برقرار کند . واژه آخوند عنوانی است از زبان چینی و آسیای میانه و به معنی واسطه و مبلغ مذهبی است . در معابد ایران قدیم از جمله خدایان عهد باستان – میترا ، واروتا ، و اهورا را سه یزدان مهم میدانستند که بعدها در غرب ایران آنزمان نیز مشهور شدند . در مراسم آتش پرستی دین زردشت آناهیتا سنبل ثمربخشی بشمار می آمد .
امروزه ادعا میشود که دین زردشت روی ادیان ابراهیمی یهودی ، مسیحی ،و اسلامی تاثیرات مهمی داشته است . زردشت ، عرفان و تقدیرگرایی را قبول نداشت . گروهی از مغ های دولت ماد بعدها دین زردشت را میان شاهان غرب ایران اشاعه دادند . در سنگ نوشته های دوره هخامنشی بجای نام زردشت از نام اهورامزدا نام برده شده . آنان از واژه بغ برای خدا استفاده میکردند . نام شهر بغداد از فرهنگ زردشتی ایران باستان ریشه گرفته .در سنگ نبشته های هخامنشی اغلب تاکید روی مبارزه شاه با دروغ و بی عدالتی گردیده است . آشنایی هخامنشیان با زردشت ممکن است از زمان کورش شروع شده باشد .
مفسر بعدی دین زردشت مزدک بود . تاریخ مزذکیان تاریخ جنبش اجتماعی در زمان ساسانیان است . مزدک سرانجام در زمان قباد اول در قرن پنجم بعد از میلاد کشته شد . امروزه میتوان گفت که جنبش مزدکی ، عرفانی و بدبینانه ، و جنبش مانوی ، مادی و این جهانی و خوشبینانه بود . بعدها میتراپرستی ایرانیان به امپراتوری رم نیز رسید . اعراب بعدازهجوم وتسخیرایران،جنبش مانوی را زندقی نام نهادند . در دانشنامه ایرانیکا در امریکا قرار است بیوگرافی کوتاه زردشت از طریق همکاران جناب یارشاطر در جلد چهلم آورده شود .
Zarathustra 630 – 553 , v.chri.
Zoroaster 628 – 551 , v. chri
Falsaf@web.de تماس
