جنگ اوکراین، «سبد نان اروپا» را از بین برد/ آمریکا، اروپا را گرسنگی می‌دهد
بحران اوکراین بسیاری از کشورها، از شرق تا غرب آفریقا را با افزایش قیمت بین المللی مواد غذایی، سوخت و کود مواجه ساخته است و آنان با این افزایش بی سابقه دست و پنجه نرم می کنند.
اوکراین و روسیه در حالی وارد یک جنگ فرسایشی شده‌اند که بازیگرانی کلیدی در بازار محصولات کشاورزی همچون غلات، سموم، انواع کود و نیز ادوات کشاورزی به شمار می‌روند. تضعیف اوکراین که پیشتر «سبد نان اروپا» نامیده می‌شد، غرب را بیش از پیش برای تامین مواد غذایی استراتژیک به هراس انداخته است.
روسیه و اوکراین با هم 30 درصد از حجم گندم جهان را تولید می کنند. از آنجایی که آنها ارزان ترین تولید کنندگان محصولات مانند گندم، ذرت یا روغن تخمه آفتابگردان هستند و اوکراین یکی از بازیگران کلیدی تهیه آن قبل از جنگ بوده است. پیش از بحران، اوکراین در تولید و صادرات این محصولات نقش بسزایی درتامین امنیت غذایی جهانی داشته است.
بحران اوکراین بسیاری از کشورها، از شرق تا غرب آفریقا را با افزایش قیمت بین المللی مواد غذایی، سوخت و کود مواجه ساخته است و آنان با این افزایش بی سابقه دست و پنجه نرم می کنند. در واقع، نیمی از واردات گندم آفریقا از روسیه و اوکراین بوده است. از آنجایی که جنگ در اوکراین و تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه تولید و تجارت مواد غذایی را تحت الشعاع قرار داده است متاسفانه کمبودها افزایش یافته و قیمت‌ها بیشتر شده است، همچنین کشورهای عربی به ویژه مصر، لبنان، سوریه، لیبی و تونس به شدت به غلات و گندم وارداتی از روسیه و اوکراین وابسته هستند.
در حالی که این کشورها خود گرفتار مشکلات اقتصادی و جنگ بوده و اکنون در نتیجه این جنگ در شرایط سخت تری قرار گرفته اند. بر اساس آمار رسمی صندوق بین المللی پول، کشورهای منطقه خلیج فارس، آسیب کمتری در مقایسه با دیگر کشورها به واسطه بحران مواد غذایی جنک در اوکراین دیده اند.
با آغاز جنگ اوکراین ، شاخص قیمت مواد غذایی «سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد» (فائو) که قیمت‌های بین‌المللی کالاهای غذایی در سطح جهان را رصد میکند، به بالاترین حد خود از زمان شروع رکوردها در سال 1990 رسیده است. نقش اوکراین در عرضه جهانی محصولات غذایی در 15 سال گذشته بسیار پررنگ‌تر شده، به طوری که صادرات کشاورزی و مواد غذایی اوکراین از کمتر از 10 درصد به بیش از 35 درصد صادرات جهانی افزایش یافته است. این بحران تاثیر خود را بر امنیت کشورها و امنیت بین‌المللی گذاشته است. کمبود غذا، احتکار شرکت‌ها و خوف و ترس ناشی از این وضعیت، برخی دیگر از کشورهای صادر‌کننده از جمله هند را که دومین کشور تولید‌کننده گندم است، وا داشته تا صادرات این محصول را متوقف کنند. اندونیزیا صدور مرغ و روغن نخل را که اولین کشور صادر‌کننده آن است، منع کرده است. بنا بر گزارش «FAO» یا سازمان جهانی غذا، تا کنون 25 کشور بر صادرات خود قیود وضع کرده‌اند که بیش از هشت درصد تجارت جهانی غذا را تشکیل می‌دهند.
پس از آغاز درگیری نظامی بین روسیه و اوکراین و توقف صادرات غلات اوکراین و کمبود برخی محصولات غلات در بازارها جهانی به خصوص بروز مشکل در تامین امنیت غذایی در برخی نقاط جهان، تابستان سال گذشته با ابتکار ترکیه یک «مرکز هماهنگی مشترک» با مشارکت سازمان ملل با هدف انتقال ایمن غلات تولید اوکراین در استانبول ایجاد شد.
این توافق که در نتیجه تلاش‌ها برای جلوگیری از بحران غذایی در سراسر جهان حاصل شد، شامل خروج کشتی‌ها از بنادر اوکراین و نیز ارسال غلات به بنادر اوکراین توسط کشتی‌های تحت کنترل این مرکز فعال در ترکیه بوده و تاکنون به اجرا درآمده است. ترکیه از آغاز این بحران و جنگ، دست به دیپلماسی فعال زده است؛ شرایط حاکم باعث آن شد که ترکیه در دیپلماسی میانجی‌گری و صلح خود در مورد حل بحران غذا اهمیت قائل شده و آن را در صدر اولویت خود قرار بدهد.
ترکیه به رایزنی و مذاکره سازنده خود برای اطمینان از ادامه فعالیت و انتقال غلات اوکراین و روسیه به بازارهای جهانی، حفظ ثبات در بازار غلات و متوقف نشدن تجارت این محصول مهم ادامه داده است.
ترکیه تداوم رایزنی و تلاش برای از بین بردن خطر بحران غذایی ناشی از جنگ روسیه و اوکراین از طریق فعال نگه داشتن کریدور انتقال غلات را مهم قلمداد کرده است. از دیدگاه ترکیه حل بحران جهانی کمبود غلات ناشی از جنگ روسیه و اوکراین ارزش بالایی دارد و این کار به شکل عملی بر تحقق صلح منطقه‌ای و جهانی کمک شایانی خواهد کرد.
ترکیه توافق در این زمینه را برای صلح و ثبات منطقه و همچنین برطرف کردن نیازهای کشورهای هدف مهم دانسته است. این در حالیست که،40 درصد غلات عبوری از این کریدور به اروپا، 30 درصد به آسیا، 13 درصد به ترکیه، 12 درصد به آفریقا و پنج درصد هم به خاورمیانه منتقل شده است. پیشگامی ترکیه در تمدید این معاهده منجر به تداوم صادرات گندم و محصولات کشاورزی اوکراین به کشورهای مورد نیاز گشته است. البته شایان ذکر است که بیشتر این صادرات به کشورهای شرقی صورت پذیرفته است. تاکنون بالغ بر 30 میلیون تن غلات از طریق این کریدور به مقصد کشورهای مختلف منتقل شده است.
مسکو پیشتر اعلام کرده است که تنها در صورتی با تمدید موافقت خواهد کرد که محدودیت‌های مربوط به صادرات محصولات این کشور نیز برداشته شود. همچنین مسکو اعلام داشته است که، هرچند غرب از صادرات این کشور از طریق دریای سیاه به طور مستقیم جلوگیری نمی‌کند ولی تحریم‌های مربوط به بیمه و مسائل مالی پرداختی موجب کند شدن صادرات کود و غلات روسیه شده است.
با وجود تاکید روسیه، صادرات فرآورده‌های غذایی و کودهای شیمیایی فدراسیون روسیه به بازارهای بین‌المللی در قالب قرارداد فعالیت این کریدور عملیاتی نشده است. اگر موانع صادرات فرآورده های غذایی و کود شیمیایی روسیه برداشته نشود متاسفانه چشم انداز روشنی در خصوص ادامه همکاری و حل شدن بحران امنیت غذایی جهانی به چشم نخواهد خورد و امنیت غذایی جهانی با خطری جدی مواجه خواهد شد.
معصومه محمدی، کارشناس مسائل روسیه
