اروپا در قبال ایران بلوف می‌زند
رویکرد اروپایی برای رابطه با ایران تفاوت زیادی از اولتیماتوم واشنگتن ندارد. تفاوت تنها در آن است که «اتحادیه اروپا معتقد است که باید با ایران برای اجرای اصلاحات در سیستم سیاسی آن همکاری مشترک کرد و واشنگتن تصور می‌کند که این سیستم به‌قدری خراب شده که با کوچک‌ترین فشاری فرو‌می‌ریزد».
تهران از اقدامات کشورهای عمده اروپایی در زمینه حمایت از روابط تجاری اروپا با ایران و دور زدن تحریم‌های آمریکا راضی نیست. بریتانیا، فرانسه و آلمان روز ۳۱ ژانویه اعلامیه مشترکی درباره راه‌اندازی مکانیسمی برای پرداخت‌های مستقیم غیر‌دلاری به‌منظور تسهیل تجارت با ایران منتشر کردند. این مکانیسم اینستکس نامیده شد. وزارت خارجه ایران یکم فوریه این تصمیم اروپا را مورد تأیید قرار داد و اشاره کرد که آنرا به‌عنوان نخستین گام اروپا برای اجرای تعهداتش نسبت به ایران تلقی می‌کند.
ایرانیان از خط‌مشی سیاسی دفاع از توافق هسته‌ای با تهران به‌‌رغم فشار دولت ترامپ استقبال می‌کنند، اما از نبودن نتایج ملموس و قابل‌توجه در برنامه مسدود کردن تحریم‌های آمریکا خرسند نیستند. به‌نظر ایرانی‌ها اتحادیه اروپا برای مدت طولانی روش‌های ایجاد مکانیسم مالی ویژه را مورد بررسی قرار داده است و تصمیم درباره اینستکس دیر اتخاذ شده است و جنبه محدود دارد. علاوه بر این همان‌طور که در بیانیه وزارت امور خارجه ایران اشاره شده، بریتانیا، آلمان و فرانسه به طرف ایرانی برای تضمین اجرای تصمیم‌های اینستکس اطمینان نداده‌اند.
شرکت‌های ایرانی که در نهایت باید از اینستکس ذینفع و بهره‌مند بشوند به اینکه این مکانیسم عمل کند، شک و تردید کردند. بازرگانان محلی نگران هستند که کانال انتخاب‌شده توسط اروپایی‌ها برای دور زدن تحریم‌های آمریکا تنها برای تجارت انواع خاصی محصولات و داروهایی که تحت تحریم‌های آمریکا قرار ندارند در نظر گرفته شده است. به‌طور کلی اینستکس اقتصاد ایران را از طیف گسترده تحریم‌های آمریکا آزاد نخواهد کرد. اینستکس نه تحت حمایت اتحادیه اروپا، بلکه تنها توسط دولت‌هایی که توافق هسته‌ای را با ایران امضاء کرده‌اند، مانند بریتانیا، آلمان و فرانسه ایجاد می‌شود.
نشانه‌هایی که دیگر کشورهای اروپایی از این مکانیسم استفاده کنند، دیده نمی‌شود. علاوه بر این اروپایی‌ها واردات نفت از ایران را قطع کردند، شرکت‌های آنها از بازار ایران خارج شدند و از سرمایه‌گذاری امتناع می‌کنند، بسیاری از پروژه‌های همکاری با ایران راکد مانده‌اند. اروپا بیم دارد که تعامل با ایران منجر به از دست دادن دسترسی به نظام مالی آمریکا و انجام تجارت با شرکت‌های ایالات متحده آمریکا شود. ابتکار عمل اینستکس بیشتر شبیه به نمایش و تظاهر بی‌حالی است و این امر به دولت ترامپ امکان می‌دهد که فشار بر ایران را ادامه دهد. نشریه فارین افرز می‌نویسد که سرنوشت اینستکس به سهم تجارت اروپایی ـ ایرانی بستگی خواهد داشت که این مکانیسم بتواند به حفظ آن کمک کند و به اینکه اروپا بتواند از مسیر باریک بین آنچه که از ایران انتظار می‌رود و آنچه که ایالات متحده آمریکا می‌تواند تحمل کند، عبور کند.
در روز چهارم فوریه شورای اتحادیه اروپا بیانیه‌ای درباره حمایت از اینستکس با مجموعه‌ای از اتهامات علیه تهران منتشر کرد، که مربوط به اجرای تعهدات ایران در زمینه هسته‌ای نیست. چنانکه معلوم است، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادعایی علیه ایران ندارد. در بیانیه شورای اتحادیه اروپا پذیرفته شده است که لغو تحریم‌ها بخش جدایی‌ناپذیر توافق هسته‌ای با تهران است، اما در ادامه سند اتهاماتی علیه ایران مطرح می‌شود. شورای اتحادیه اروپا نگرانی خود در مورد نقش ایران در تنش رو به رشد در خاورمیانه، از‌جمله ارائه حمایت‌های نظامی، مالی و سیاسی به عوامل غیر‌دولتی در سوریه و لبنان بیان می‌کند. اتحادیه اروپا نگرانی جدی در مورد دخالت نظامی ایران و حضور دائمی نیروهای ایران در سوریه دارد. دوباره موضوع آزمایش موشک‌های بالستیک با فراخواندن تهران برای متوقف ساختن فعالیت در زمینه مدرن‌سازی توان موشکی مطرح شده است. ایران را متهم می‌کنند به فعالیت‌های خصمانه در قلمرو برخی کشورهای عضو اتحادیه اروپا؛ در لیست تحریم‌های جاری علیه ایران دو شخص و یک سازمان اعلام شده است. همه اینها در بیانیه شورای اتحادیه اروپا در حمایت از اینستکس است.
ایران اعلام کرد که اروپا نباید مکانیسم پرداخت برای حمایت از تجارت با جمهوری اسلامی را با دیگر مسائل مرتبط کند. در بیانیه ویژه وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی ایران در پنجم فوریه تأکید می‌شود که برای تهران جوانب اقتصادی برجام و مزایای آن برای ایران اهمیت ویژه‌ای دارند. چنانکه باید اجرای تعهدات کشورهای اروپایی که موافقت‌نامه قرارداد هسته‌ای را امضاء کردند، فاکتور مهمی است که روابط آتی بین ایران و اروپا را تعیین می‌کند. پیوند دادن پیاده‌سازی مکانیسمی که بخشی از تعهدات ناشی از توافق هسته‌ای بوده با مسائل دیگر غیر‌قابل قبول است. تا آنجا که به مسائل منطقه‌ای مربوط است تهران توصیه می‌کند که اروپا علل عدم ثبات و امنیت و همچنین روابط ایران با دیگر دولت‌ها را واقعی‌تر ارزیابی کند. در حقیقت اگر اتحادیه اروپا سرنوشت اینستکس را وابسته به برنامه‌های موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای تهران کند، در این صورت در ایران هیچ‌کس از این مکانیسم حمایت نخواهد کرد و کارایی آن پیش از آنکه کار کند مورد شک و تردید قرار خواهد گرفت. برای نمونه سفیر پیشین ایران در چین و سوئیس حسین ملائک معتقد است که اختلاف اتحادیه اروپا و آمریکا در مورد ایران غیراصولی هستند؛ رویکرد اروپایی برای رابطه با ایران تفاوت زیادی از اولتیماتوم واشنگتن ندارد. تفاوت تنها در آن است که «اتحادیه اروپا معتقد است که باید با ایران برای اجرای اصلاحات در سیستم سیاسی آن همکاری مشترک کرد و واشنگتن تصور می‌کند که این سیستم به‌قدری خراب شده که با کوچک‌ترین فشاری فرو‌می‌ریزد».
در عوض اروپایی‌ها کار با ایران را ادامه می‌دهند تا برجام را تا انتخاب رئیس‌جمهور جدید آمریکا حفظ کنند. با این حال آیا ایران منتظر تغییر ترامپ خواهد شد و یا اینکه برنامه هسته‌ای خود را ضمن افزایش سطوح غنی‌سازی اورانیوم و بازدهی سانتریفیوژهای بالاتر از آنچه که توافق‌نامه در‌نظر گرفته ادامه می‌دهد؟ قرارداد هسته‌ای برای ایران منفعت اقتصادی به ارمغان نیاورد و این مهم‌ترین چیزی بود که ایرانیان هنگامیکه برجام را امضاء کردند، روی آن حساب می‌کردند.
