طاق ظفر و منار معارف (شیر دروازه) پغمان – یادگار استقلال افغانستان
پس از به‌دست آمدن استقلال افغانستان در سال ۱۹۱۹م (۱۲۹۸ هـ.ش)، شاه امان‌الله خان تصمیم گرفت به پاس این پیروزی بزرگ، نمادهایی از شجاعت و استقلال مردم افغانستان بنا کند. یکی از مهم‌ترین این آثار، طاق ظفر پغمان بود که در سال‌های نخستین دهه ۱۹۲۰ میلادی ساخته شد. هدف اصلی از اعمار این طاق، زنده نگه‌داشتن یاد استقلال و به نمایش گذاشتن شکوه افغانستان نوین در برابر ملت و جهانیان بود.
کار ساخت طاق ظفر در حدود سال ۱۹۲۳م آغاز شد و در سال ۱۹۲۸م به پایان رسید. مراسم افتتاح آن با شکوه تمام و با حضور شاه امان‌الله خان، اعضای دولت، علما، فرهنگیان و مردم برگزار شد. در این مراسم، طاق ظفر نه تنها به‌عنوان نماد استقلال معرفی شد، بلکه محلی برای برگزاری جشن‌ها، تجمعات مردمی و استقبال از میهمانان خارجی نیز قرار گرفت.
ویژگی‌های معماری طاق ظفر پغمان : در طراحی تحت تأثیر معماری کلاسیک اروپایی، به‌ویژه طاق نصرت‌های پاریس و روم، قرار دارد. ستون‌های مرتفع، قوس بزرگ مرکزی، تزئینات سنگی و نقش‌های هندسی در بدنه، همه نشان‌دهنده‌ی آمیزش هنر اروپایی با سنت بومی افغانستان‌اند. شاه امان‌الله خان در سفرهای اروپایی خود (۱۹۲۷–۱۹۲۸م) از چنین بناهایی الهام گرفت و دستور داد مشابه آن در پغمان ساخته شود، تا افغانستان نیز صاحب یادمانی باشد که نماد قدرت ملی و روحیه استقلال‌طلبی است.
طاق ظفر تنها یک بنای سنگی نبود؛ بلکه بیانگر اندیشه شاه امان‌الله خان در معرفی افغانستان به‌عنوان کشوری نوین و مترقی بود. همان‌طور که وی اصلاحات گسترده‌ای در معارف، حقوق زنان، ساختار سیاسی و روابط خارجی آورد، در عرصه معماری نیز تلاش کرد تا افغانستان را وارد دوران تازه‌ای کند. طاق ظفر و شیر دروازه پغمان، شاهدان عینی همین دوره تحول‌اند که ترکیب فرهنگ بومی با هنر اروپایی را به‌زیبایی نشان می‌دهند.
مناره کوچک «منار معاف» یا به اصطلاح عوام «شیر دروازه»
در همان زمانی که کار اعمار طاق ظفر در جریان بود، اهل معارف نیز کتیبه‌ای را ترتیب دادند و خواستند تا در نزدیکی این طاق، یک مناره کوچک‌تر به یادگار محل تولد شاه غازی، با پول اعانه آن‌ها ساخته شود و کتیبه در آن نصب گردد. مناره مذکور همزمان با ختم کار طاق ظفر به پایه اکمال رسید.
متن کتیبه :
«این تذکار سعادت و یادگار شهامت در این زمین به یاد روز مولود آن رهنمای راه ترقی و مقتدای معرکه استقلال جتر ارتقا زده، که خالق پاک این مولود از ریاحین‌بخشی وجودش حیات‌بخشی می‌کند و از فیض قدومش طراوت‌انگیزی؛ یعنی قهرمان معرکه روز نو و شهسوار میدان اقبال، امیر معارف، سمیرالمجاهد، الغازى اعلیحضرت امیر امان‌الله خان ابن اعلیحضرت امیر حبیب‌الله خان شهید ابن اعلیحضرت امیر عبدالرحمن خان مرحوم، که علم و ثروت در عصرش توأم رسید و تمدن و ترقی به این عهد کمر خدمت بست. چون مرکز قوای جامعه از طاقت این بخت جوان نیرومند گردید، ما زمره فدائیان از متعلمین و معلمین و مامورین معارف برای تایید مولود مسعود شاهانه که لیل پنجشنبه ۵ ذی‌حجه سنه ۱۳۰۹ هجری قمری به منزل حاجی اسدخان قریب دره زرکر واقع پغمان به وقوع آمد، یادگار را با نشان معارف در مقام هذا رُکز و ثبت نموده برای آیندگان خود این خاطره استقبال و استقبال مولود استقلال را یادگار گذاشتیم» –
امضا؛
کارکرد معماری و نمادگرایی شیر دروازه
منار معاف یا شیر دروازه در کنار طاق ظفر تنها بناهای تزئینی نبودند، بلکه حامل پیام‌های عمیق سیاسی و فرهنگی بودند. در دو سوی شیر دروازه، شیرهای سنگی قرار داشتند که نماد قدرت، شجاعت و استقلال افغانستان بودند. این عناصر نشان می‌دادند که معماری دوره امانی ترکیبی از فرهنگ بومی افغانستان و ذوق هنری اروپایی است. شاه امان‌الله خان با چنین نمادهایی می‌خواست نشان دهد که افغانستان ضمن پاسداری از هویت تاریخی و فرهنگی خود، آماده پذیرش تمدن جدید نیز هست.
نتیجه‌گیری
طاق ظفر و منار معاف (شیر دروازه) پغمان نه تنها آثار تاریخی و معماری برجسته‌اند، بلکه نماد یک دوره مهم از تاریخ افغانستان‌اند؛ دوره‌ای که با اصلاحات شاه امان‌الله خان همراه بود. این آثار امروز به‌عنوان بخشی از حافظه تاریخی ملت افغانستان باقی مانده‌اند و یادآور دورانی هستند که افغانستان با امید و اراده برای ورود به جهان نوین گام برمی‌داشت.
حبیب الله ” فتاح”—
منابع
1. فرهنگ، فیض‌محمد کاتب . سراج‌التواریخ. کابل.
2. غبار، میر غلام‌محمد. افغانستان در مسیر تاریخ. جلد دوم.
