مشاركت راهبردي چین و تركمنستان و پيامدهاي آن بر منافع ايران
ترکمنستان یکی از کشورهای همسایه ایران در قسمت شمال شرقی است. این کشور هر چند در زمینه سیاسی عمدتا رویکرد بی طرفی را در پیش گرفته است اما در موضوعات اقتصادی یکی از کشورهای فعال است. این کشور به مدد داشتن ذخائر غنی انرژی به خصوص گاز به یکی از صادرکنندگان اصلی این امر تبدیل شده است. چین نیز به عنوان کشوری که همچنان از رشد اقتصادی بالایی برخوردار می باشد در پی آن است تا مسیری مطمئن برای تامین نیازهای انرژی خود پیدا کند. بادداشت پیش رو در صدد بحث و بررسی پیرامون مشارکت راهبردی چین و ترکمنستان و تاثیر آن بر ایران است.
چندي پيش به دنبال امضای بیانیه چین – ترکمنستان در برقراری روابط مشارکت راهبردی از سوی رهبران دو کشور، روابط دو جانبه وارد مرحله جدیدی شد. چین تنها کشوری است که با ترکمنستان روابط مشارکتی راهبردی برقرار کرده و در این باره، “شی جینپینگ” رییس جمهوری چین گفت: ما “بیانیه مشترک چین و ترکمنستان درباره برقراری روابط مشارکت راهبردی را امضا کردیم و با این کار روابط دو کشور را ارتقا دادیم.” این امر نشان می دهد که روابط چین و ترکمنستان وارد مرحله توسعه جدیدي شده و توسعه روابط دو کشور شاهد دورنمای درخشان تری در پي خواهد بود.
در اين حال اگر بخواهيم به نوع مشاركت راهبردي چين و تركمنستان و تاثير آن بر منافع ملي ايران توجه كنيم بايد گفت چین از نخسيتن کشورهایی بود که استقلال کشورهای آسیای مرکزی را در اواخر سال ۱۹۹۱ به رسمیت شناخت و از ابتدای سال ۱۹۹۲ دفاتر دیپلماتیک خود را تاسیس کرد و در دو دهه گذشته نیز نفوذ خود را توسعه داد. در همين راستا رییس جمهوری خلق چین دیدار رسمی خود از آسیای مرکزی را با سفر به عشق آباد، پایتخت ترکمنستان آغاز کرد. رهبران دو کشور در اين هنگام دیدار برقراری روابط مشارکت راهبردی چین و ترکمنستان را اعلام و درباره آینده همکاری دو جانبه در زمینه هایی از جمله همکاری انرژی، برنامه ریزی کردند. در حال حاضر چین مقام اول را در کل معاملات تجارت خارجی ترکمنستان در اختیار دارد و براساس اسناد امضاء شده، ترکمنستان عرضه گاز به چین را از ۴۰ میلیارد مترمکعب فعلی در سال به ۶۵ میلیارد مترمکعب افزایش می‌دهد و همچنین یک وام برای توسعه بزرگترین میدان گازی این کشور یعنی “گالکینیش” دریافت می‌کند.
نفوذ رو به افزايش چين
با نگاهي به گسترش تند نفوذ چين در تركمنستان بايد گفت در واقع در رویکردی کلی و تئوریک سیاست خارجی چین در تركمنستان فعال تر از هر دوره اي شده است و عملا اين همسايه شمال شرقي ايران را به گونه كامل تحت نفوذ خود گرفته است. چين به عنوان قدرتي تاثیرگذار در عرصه هاي مختلف در قامت قدرتي جهاني در پي آن است كه در موضوعات مختلف اقتصاد و سياست نفوذ خود را در اين كشور تقويت كند. چنانچه در طي چند سال اخير هم صادرات خود را به کشور های منطقه چند برابر کرده است و بر حجم سرمایه گذاری ها، کمک های اقتصادی و وام های خود افزوده است. در واقع چين با توجه به نوع سياست خارجي بي طرف تركمنستان و همچنين ذخاير فراوان گازي اين كشور، عشق آباد را شريك مهمي براي خود می داند . چنانچه در سفر رئيس جمهور چين سيزده سند همكاري بيشتر در حوزه انرژي به ويژه گاز امضا شد.
چين حتي در حوزه گازي مهم گالكينش ( كه دومين ميدان گازي جهان است) تمركز و مجموعه صنعتي گازي در آن افتتاح كرده و قرار است همزمان با سرعت بخشیدن به کار ساخت خط C چین – آسیای میانه، هر چه سریع تر ساخت خط Dرا آغاز كند. در همين حال بايد دانست كه اكنون بیش از ۵۱ درصد گاز چین توسط ترکمنستان تامین می‌شود و با بیانیه چین – ترکمنستان در برقراری روابط مشارکت راهبردی از سوی رهبران دو کشور روابط دو جانبه وارد مرحله جدیدی می شود. اين امر در حالي است كه پکن تنها کشوری است که با عشق آباد روابط مشارکت راهبردی برقرار کرده و با توجه به اينكه چين شريك اول تجاري و سرمايه گذار نخست در تركمنستان است عملا جدا از توجه اساسي به ذخایر انرژی اين كشور در رقابت‌ها بر سر دستیابی به منابع انرژی آسیای میانه و حوزه دریای كاسپين موفق‌تر از همه بازيگران منطقه اي و بين المللي عمل کرده است. چنانچه اين موفقيت از دست دادن نفوذ در حوزه اقتصادی برای روسیه هم تلقي مي گردد .
حضور رو به افزايش چين در تركمنستان و منافع ملي ايران
آن چه مشخص است چين برعكس امريكا تمايل و گرايشي به ترویج دموكراسي در منطقه ندارد و با توجه به ساختار های سیاسی اقتدارگرایانه تركمنستان، درصدد توسعه همكاري اقتصادي و بستر سازي براي حضور بيشتر اقتصادي و سپس سياسي و امنيتي است. چيني ها با درك سياست بي طرفي تركمستان و نبود حساسيت ويژه در مورد اين كشور از سوي ايران و روسيه به گونه اي خزنده در تمام زمينه های اقتصادي و سياسي تركمنستان نفوذ كرده اند. به گونه اي كه حتي برخي در تركمنستان بر اين نظرند که این کشور با گذار از وابستگي به روسيه ممكن است به دامن چين بيفتد. در اين حال هر چند افزايش نفوذ سياسي چین در تركمنستان از سويي در شرايط كنوني چندان تهديد عمده امنيتي براي ايران به شمار نمي رود، اما حضور گسترده چين جدا از كاهش توان مانور اقتصادي و سرمايه گذاري اتحاديه اروپا و روسيه به منافع اقتصادي ايران( همچون حضور قبلي ايران در يولوتان جنوبي(نام میدان گازی در جنوب ترکمنستان) و پروژه ساخت راه آهن) نيز آسيب مي رساند. چرا كه فرصت هاي و بسترهاي سرمايه گذاري و حضور ايران در اين كشور همسايه گسترده است اما حضور گسترده چين مانع از مانور جدي ايران شده است. در بعد ديگر هر چند گسترش نفوذ چين در تركمسنتان در كوتاه مدت مي تواند در جهت كنترل و محدود كردن حضور امريكا و روسيه در اين كشور( روسیه درآمد ترانزیت گاز ترکمنستان را از دست داده و دیگر قادر نیست از این کشور گاز ارزان بخرد) باشد اما از اكنون بايد به فكر پيامدهاي اقتصادي و بويژه امنيتي منفي اين امر ميان مدت و بلند مدت بر منافع ايران بود. چرا كه مسلما نفوذ رو به افزایش چین در اين كشور جدا از تقويت ابزارها و كارت هاي تركمنستان در هر گونه روابط همه جانبه با همسايگان مي تواند حضور سياسي و امنيتي چين را در مرزهاي شمال شرقي كشور گسترش بخشد.
نویسنده: فرزاد رمضانی بونش
