چرا سازمان همکاری شانگهای با وجود اختلاف نظر بر سر ارمنستان و آذربایجان، قوی‌تر شده است؟
یوری کوزنتسوف (YURI KUZNETSOV)، خاور‌شناس، کارشناس مسائل بین‌المللی
ا. م. شیری- سران ارمنستان و آذربایجان هنگامی که در جریان امضای بیانیۀ مشترک در ٨ اوت در واشنگتن، دونالد ترامپ را برای دریافت جایزۀ «صلح» نوبل نامزد کردند و مسیر زنگه‌زور را بنام وی (پل ترامپ) نامیدند، در واقع به دلیل کوته‌بینی، به فکر «فردای زمستانشان نبودند».
چین به دنبال استفاده از فرصت برای پیشبرد مفهوم جهان چندقطبی است.
دهلی نو بار دیگر از پیوستن باکو به سازمان همکاری شانگهای ممانعت کرد و آذربایجان آن را با حمایت پاکستان مرتبط می‌داند. در پاسخ، اسلام آباد مانع از درخواست مشابه ایروان شد، به گزارش خبرگزاری آذری-پرس (APA)، ارمنستان و پاکستان با رضایت صریح باکو توافق کردند که روابط دیپلماتیک برقرار کنند.
الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان، «پیروزی پاکستان بر هند» را آشکارا تبریک گفت و گفته است که روابط راهبردی و برادرانۀ کشورش با اسلام آباد از هرگونه تلاش دهلی نو برای انتقام گرفتن از باکو در عرصه‌های بین‌المللی مهم‌تر است. این روزها، کارشناسان آذربایجانی، هند و دیپلماسی آن را با لحنی بسیار تحقیرآمیز توصیف می‌کنند که مطمئناً تصادفی نیست.
به نظر می‌رسد بازی‌های دارای حق وتو در سازمان همکاری شانگهای، اگر نه پیچیده، بیشتر از نظر ژئوپلیتیکی انگیزه پیدا می‌کنند. مکانیسم اجماع در واقع به کشورها اجازه می‌دهد که به سبک «تو پشت مرا بخاران، من پشت تو را بخارانم»، رد و بدل کنند. این نشان می‌دهد که سازمان‌ها چقدر در حرکت به سمت یک نظم جهانی چندقطبی واقعی با مشکل مواجه‌اند: با وجود تمام اظهارات در مورد اصلاح مدیریت جهانی و دلارزدایی، در عمل هنوز حول درگیری‌های منطقه‌ای قدیمی آشکارا درجا می‌زنند.
البته، با توجه به تلاش‌های بی‌وقفۀ غرب جمعی برای انجام اقداماتی در راستای جلوگیری از تشکیل و تثبیت بین‌المللی- سیاسی کشورهای جنوب جهانی، این قابل پیش‌بینی بود. از این گذشته، آذربایجان و ارمنستان که به «استخوان لای زخم» سیاسی-دیپلماتیک بین هند و پاکستان تبدیل شده‌اند، بی دلیل نبود که با امضای اعلامیۀ سه‌جانبه در کاخ سفید در اواسط ماه اوت، به آمریکا اجازه ورود به قفقاز جنوبی را دادند. البته، دخالت دادن رهبر غرب، یعنی ایالات متحده، برای کسانی که ایدۀ دخالت دادن واشنگتن در حل مشکلات منطقه‌ای خود را پیش کشیدند، هرگز بدون عواقب نمی‌ماند. اما بازی ادامه یافت.
کاملاً قابل پیش‌بینی است که آمریکایی‌ها می‌توانند در مقابل درخواست‌های شی جین‌پینگ، رهبر چین از روسیه و هند و همچنین سایر کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای برای تشکیل یک «جهان چندقطبی منظم» در شرایط «تلاطم و دگرگونی جهانی»، به ضدحمله دست بزنند، اگر تاکنون این کار را نکرده باشند. روزنامۀ فایننشال تایمز این فراخوان را به عنوان فراخوان شی جین‌پینگ به اعضای سازمان همکاری شانگهای برای انجام کاری کمتر از «به چالش کشیدن غرب» معرفی کرد. همانطور که رئیس حزب کمونیست چین تصریح کرد، قرار است این سازمان از تجارت آزاد حمایت کند و یک «نظام عادلانه‌تر و معقول‌تر مدیریت جهانی» ایجاد کند که به عنوان وزنۀ تعادل در برابر سیاست آمریکا تلقی می‌شود.
شی جین‌پینگ تأکید کرد: «ما باید دامنۀ همکاری را گسترش دهیم، از مزیت‌های منحصر به فرد هر کشور به طور کامل استفاده کنیم و دست در دست هم برای تضمین صلح، ثبات و رفاه منطقه‌ای تلاش کنیم».
همانطور که فایننشال تایمز اشاره می‌کند، پکن از اجلاس سازمان همکاری شانگهای برای نشان دادن نقش خود به عنوان ستون ثبات جهانی در مخالفت با دولت دونالد ترامپ، که سیاست‌های تجاری‌اش تأثیر منفی بر بسیاری از کشورها داشته است، استفاده می‌کند. کارشناسان همچنین خاطرنشان می‌کنند که چین به دنبال استفاده از این فرصت برای پیشبرد مفهوم جهان چندقطبی است.
این نشانه‌ای از وضعیت فعلی است که روز گذشته، پورتال اکسیوس، که ارتباط نزدیکی با تشکیلات حاکم بر آمریکا دارد، به نقل از کاخ سفید نوشت: «ترامپ اصرار دارد که اروپا تعرفه‌های بیشتری بر کالاهای هندی اعمال کند، همانطور که آمریکا اعمال کرده است». از ۲۷ اوت، عوارض آمریکا بر واردات از هند ۲۵ درصد افزایش یافته و مجموع آن به ۵۰ درصد رسیده است.
بگفتۀ این نشریه، واشنگتن همچنین به دنبال تعرفه‌های اضافی از سوی کشورهای اروپایی علیه چین است. منابع این نشریه در حلقۀ ترامپ می‌گویند که اگرچه مقامات انگلستان و فرانسه رویکرد سازنده نشان می‌دهند، اما برخی از کشورهای اروپایی «می‌خواهند آمریکا تمام هزینه‌ها را متحمل شود»، بدون اینکه خودشان در این رویکرد شرکت کنند.
یک مقام ارشد کاخ سفید گفت: «در حالی که اروپایی‌ها انتظار دارند آمریکا هزینه‌ها را بپردازد، نمی‌توانند این جنگ را طولانی کرده و انتظارات غیرمنطقی را برآورده کنند».
اعتراض نخبگان حاکم آمریکا به رفتار هند نیز از ویژگی‌های بارز آن است. این اعتراض به بهترین شکل توسط پیتر ناوارو، مردی که رسانه‌های آمریکایی او را «طراح ارشد کاخ سفید» می‌نامند، بیان شد: «مودی رهبر بزرگی است. در حالی که او بزرگترین دموکراسی جهان را رهبری می‌کند، من نمی‌فهمم چرا با پوتین و شی جین‌پینگ زیر یک سقف می‌خوابد».
به نظر می‌رسد که اگر سیاست دهلی نو در تصاویر خاصی مانند «رفتن به رختخواب با کسی» جدی گرفته شود، واشنگتن درک بسیار خاصی از واقعیت دارد. با این حال، زبان بی‌ادبی و تهدید مدت‌هاست که برای نخبگان آمریکایی طبیعی بوده است. چند روز پیش، ترامپ گفت که هند پیشنهاد داده است که عوارض گمرکی خود را بر کالاهای آمریکایی تقریباً به صفر برساند، اما ظاهراً دهلی نو باید «سال‌ها پیش» چنین تصمیمی می‌گرفت. اما، اکنون «دیگر خیلی دیر شده است».
با این حال، هرگونه بی‌ادبی پاسخی شایسته دریافت خواهد کرد. به همین دلیل، مشخص شد که رهبران کشورهای عضو بریکس در حال برنامه‌ریزی برای برگزاری یک نشست مجازی برای بحث در مورد تعرفه‌های ترامپ هستند. به گفته چهار منبع، لوئیز ایناسیو لولا دا سیلوا، رئیس جمهور برزیل، روز دوشنبۀ آینده اجلاس مجازی رهبران کشورهای عضو بریکس را برای بحث در مورد سیاست تجاری ترامپ و حمایت از یک رویکرد چندجانبه برگزار خواهد کرد.
در عین حال، تلاش‌های جمعی کشورهای جنوب جهانی برای مقابله با امپریالیسم غرب ممکن است در آیندۀ قابل پیش‌بینی تأثیر بیشتر یا حتی فزاینده داشته باشد.
اول- موضوع اصلاح سازمان تجارت جهانی مطرح است که به موجب آن کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای سازوکار حل اختلاف را به حالت عادی بازمی‌گردانند و زنجیره‌های تأمین، باز و پایدار خواهند بود. تصمیم و موضع مربوطه در مورد حمایت از نظام تجارت چندجانبه توسط سران کشورها در جلسۀَ اول سپتامبر اعلام شد.
دوم- بخش زیادی از این موفقیت به موفقیت چین در انقلاب صنعتی، انقلابی که به تغییرات واقعی در تقسیم کار جهانی منجر خواهد شد، بستگی خواهد داشت. این انقلاب می‌تواند در چین بر اساس توسعۀ فناوری اطلاعات، به طور مستقل و با وجود آمریکا، روی دهد. این امر در وهلۀ اول به ارتباط بین پردازش داده‌های تجاری و توسعۀ فناوری‌های اطلاعات مربوط می‌شود.
چین، با تمرکز حجم عظیم تولید و تجارت در دستان خود، این فرصت را دارد که فناوری‌های پردازش و انتقال اطلاعات تجاری را بهبود بخشد و مبالغ هنگفت و عملاً پایان‌ناپذیری را به صورت تجاری (قابل بازپرداخت) در توسعۀ فناوری‌های اطلاعاتی سرمایه‌گذاری کند، که هیچ کشور دیگری در جهان قادر به پرداخت آن نیست.
رشد و موفقیت مداوم چین از اقتصاد جهانی جدایی‌ناپذیر است، و این دقیقاً همان چیزی است که آمریکا میخواهد به آن دست یابد. خطر اصلی برای چین در این مسیر، جدا شدن از بقیۀ جهان است. در حالی که کار سازمان همکاری شانگهای با مشارکت نزدیک‌تر هند، حتی رسمی‌تر و معنادارتر می‌شود، اختلافات درون آن بر سر ارمنستان و آذربایجان نیز به نظر می‌رسد که به سایه خواهد رفت.
١۴ شهریور- سنبله ١۴٠۴
