سخنی چند در باره ضرورت تشکیل مجلس موسسان(1)
« پیش زمینه ای جهت بحث و گفتگو»
تهیه و تدوین : فرشید یاسائی
پیشگفتار : تشکیل مجلس مؤسسان به‌عنوان یکی از ارکان اساسی در فرآیند تأسیس و یا اصلاح نظام‌های سیاسی، از دیرباز در تاریخ جوامع مختلف مورد توجه قرار گرفته است. ضرورت این نهاد در زمان‌هایی که جوامع با چالش‌های جدی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی روبه رو هستند؛ دوچندان میشود. مجلس مؤسسان در زمان بحران‌ها می‌تواند به‌عنوان یک نهاد مورد اعتماد عمل کند که به تجزیه و تحلیل شرایط موجود و به ارائه راه‌حل‌های اساسی بپردازد. در مواقعی که نظام سیاسی موجود قادر به پاسخگویی به نیازها و خواسته‌های مردم نیست، تشکیل این مجلس می‌تواند راهی برای بهبود اوضاع و ایجاد ثبات باشد.
تاریخ نشان داده است که بسیاری از نظام‌های سیاسی برای تضمین حقوق و آزادی‌های شهروندان نیاز به بازنگری و اصلاح دارند. مجلس مؤسسان فرصتی برای ایجاد ساختاری جدید و مدرن فراهم میکند . این مجلس مسئول تدوین اصول و قواعد بنیادین یک نظام سیاسی است. این اصول شامل حقوق بشر، تفکیک قوا و نظام حکومتی میشود که می‌تواند بر توسعه پایدار کشور تأثیر بگذارد. مجلس مؤسسان می‌تواند صدای مردم را به صورت مؤثری نمایندگی کند و به خواسته‌ها و نیازهای جامعه پاسخ دهد. این امر به تقویت مشارکت مدنی و سیاسی کمک میکند.
وجود یک نهاد مورد اطمینان مردم و نیروهای سیاسی – اجتماعی که به طور خاص برای تأسیس و اصلاح نظام‌های سیاسی ایجاد شده است، می‌تواند به کاهش تنش‌های سیاسی و افزایش ثبات کمک کند. با توجه به تنوع فرهنگی و اجتماعی در جوامع، مجلس مؤسسان می‌تواند به ایجاد سازوکارهایی برای تنظیم روابط میان گروه‌های مختلف کمک کند و در نتیجه به همبستگی ملی و وحدت کمک کند. این مجلس نه تنها یک ضرورت ساختاری برای هر کشور در حال توسعه است، بلکه به‌عنوان یک نماد از اراده مردم و پیشرفت سیاسی و اجتماعی نیز مطرح میشود.
این مجلس به طور طبیعی فضایی را برای مشارکت و دخالت افراد مختلف در فرآیند تصمیم‌گیری فراهم میکند. در جوامع دموکراتیک، این مشارکت نه تنها حقوق شهروندان را تضمین میکند بلکه احساس تعلق به جامعه و هویت ملی را تقویت میکند. مجلس مؤسسان فرصتی برای بازنگری در ساختار سیاسی را فراهم می‌آورد. این نهاد می‌تواند به بررسی و تدوین قوانین جدید بپردازد که متناسب با نیازها و الزامات جامعه باشد و از دیکتاتوری و فساد جلوگیری کند. با وجود حتی رهبری کاریسماتیک نیز، مجلس موسسان باید تاسیس شود!
تشکیل این مجلس می‌تواند به تقویت هویت ملی و فرهنگی کمک کند. می‌تواند با نمایندگی از گروه‌های مختلف، تنوع فرهنگی و اجتماعی را در نظر گرفته و به ایجاد یک جامعه همدل و همساز کمک کند. مجلس مؤسسان به‌عنوان یک نهاد تاثیرگذار می‌تواند به جلوگیری از تمرکز قدرت در دست یک گروه ، حزب یا فرد خاص کمک کند. با تقسیم قدرت و نظارت مستقیم بر فعالیت‌های تشکل های موجود ، می‌تواند به حفظ دموکراسی و حقوق شهروندان یاری رساند.
این نهاد فرصتی برای گفت وگوی اجتماعی را فراهم می‌آورد که می‌تواند به کاهش تنش‌های اجتماعی و سیاسی کمک کند. از طریق بحث و تبادل نظر، مجلس مؤسسان می‌تواند به توافق‌هایی دست یابد که خواسته‌های مختلف را برآورده کند. این تشکل نه تنها یک ضرورت ساختاری برای ایجاد و اصلاح نظام‌های سیاسی است، بلکه به‌عنوان یک ابزار مؤثر در تحقق حقوق و آزادی‌های سیاسی و اجتماعی، ایجاد ثبات و پیشرفت سیاسی در جوامع عمل میکند. در دنیای امروز که تغییرات اجتماعی و سیاسی با شتاب بیشتری در حال وقوع است، نیاز به یک نهاد نمایندگی معتبر و پاسخگو بیش از هر زمان دیگری احساس میشود. حالا سئوال این است که آیا این مجلس در خارج از کشور یا بعد از عبور از حکومت موجود در درون کشور؛ تشکیل میشود!؟ آیا دولت موقت موظف میشود مجلس موسسان را تاسیس و یا برعکس!؟
*****
آغاز : تشکیل مجلس مؤسسان در شرایطی که دیکتاتوری در قدرت است ، چه قبل و چه بعد از سرنگونی ، نیازمند برنامه ریزی و راهکارهای مشخصی است تا بتوان انتقال قدرت و بازسازی سیاسی را به درستی انجام داد. در اینجا چند راهکار ممکن را در نظر می‌گیریم:
قبل از سرنگونی دیکتاتوری:
ایجاد ارتباط با سازمان‌های بین‌المللی و کشورهای دموکراتیک می‌تواند به افزایش فشار بر حکومت دیکتاتوری برای پذیرش مجلس مؤسسان کمک کند. این روش ممکن است دیکتاتور را وادار به اصلاحات تدریجی و کاهش قدرتش کند. از طریق سازمان دهی اعتراضات و درخواست‌های مردمی برای تشکیل مجلس مؤسسان، می‌توان حکومت را مجبور به پذیرش این خواسته‌ها کرد. این اعتراضات باید به صورت گسترده و مداوم باشد تا بتواند تأثیرگذار باشد.
جنبش‌های مردمی و اعتراضات مسالمت‌آمیز:
ائتلاف و اتحاد بین گروه‌های سیاسی و احزاب مخالف، حتی با وجود اختلافات داخلی، می‌تواند قدرت چانه زنی آن‌ها را افزایش دهد. تشکیل یک ائتلاف گسترده می‌تواند از طریق فشار عمومی و بین‌المللی به تشکیل مجلس مؤسسان کمک کند. اگر امکان مذاکره با حکومت دیکتاتوری وجود داشته باشد، ممکن است بتوان از طریق توافقات سیاسی، شرایط تشکیل مجلس مؤسسان را فراهم کرد. این رویکرد باید با احتیاط و توجه به خطرات احتمالی همراه باشد.
بعد از سرنگونی دیکتاتوری:
پس از سرنگونی دیکتاتوری، تشکیل دولت موقت که وظیفه اصلی آن سازمان‌دهی انتخابات و تشکیل مجلس مؤسسان است، ضروری است. این دولت باید فراگیر و نماینده تمام گروه‌های سیاسی و اجتماعی باشد. برای انتخاب نمایندگان مجلس مؤسسان، باید انتخابات آزاد، شفاف و با حضور ناظران بین‌المللی برگزار شود. این انتخابات باید تضمین کننده مشارکت همه مردم و گروه‌های سیاسی باشد. تشکیل مجلس مؤسسان باید با یک چارچوب زمانی مشخص همراه باشد تا از هرج و مرج داخلی جلوگیری شود و فرآیند تدوین قانون اساسی جدید یا اصلاحات اساسی به‌موقع انجام شود.
در تدوین قانون اساسی جدید یا اصلاحات، باید به‌گونه‌ای عمل شود که تمرکز قدرت در یک نهاد یا گروه خاص جلوگیری شود و ساختارهای دموکراتیک و شفاف برای تقسیم قدرت بین نهادهای مختلف دولتی و مردمی ایجاد شود. پس از سرنگونی حکومت دیکتاتوری، حمایت‌های بین‌المللی از تشکیل مجلس مؤسسان و فرآیند دموکراتیک باید تقویت شود. این حمایت‌ها می‌تواند شامل کمک‌های مالی، فنی و حقوقی باشد.
چالش‌ها: پس از سرنگونی دیکتاتوری، ممکن است بی ثباتی سیاسی وجود داشته باشد که مانع از تشکیل سریع مجلس مؤسسان شود. این مسئله نیازمند مدیریت هوشمندانه و همکاری همه گروه‌ها است. بدون ساختارهای محکم و شفاف، خطر بازگشت دیکتاتوری یا تمرکز قدرت در دست گروه‌های خاص وجود دارد. این راهکارها به طور کلی به تحقق تشکیل مجلس مؤسسان و حرکت به سوی دموکراسی در یک شرایط بحرانی کمک می‌کنند.
سخن را چنین ادامه میدهیم که آیا تاسیس و تشکیل مجلس موسسان ضروری است!؟ ضرورت وجود مجلس مؤسسان خصوصا در کشورهای دیکتاتوری و پراکندگی نیروهای اپوزیسیون را می‌توان از جنبه‌های مختلف بررسی کرد: مجلس مؤسسان یک نهاد مستقل است که موظف به حفظ اصول حقوق بشر و آزادی‌های اساسی مردم است. خصوصا در شرایطی که دیکتاتوری، حقوق و آزادی‌های مردم را نادیده میگیرد ! مجلس مؤسسان می‌تواند به‌عنوان نهاد ناظر بر این حقوق عمل کند. وجود مجلس مؤسسان به ایجاد یک نظام قانونی و مشروع کمک میکند که می‌تواند به‌عنوان یک بدیل برای نظام‌های دیکتاتوری عمل کند. این تشکل می‌تواند قوانین و مقرراتی را وضع کند که با اراده و خواسته‌های مردم همخوانی داشته باشد.
در شرایطی که نیروهای اپوزیسیون نمی‌توانند به یک ائتلاف مؤثر دست یابند، مجلس مؤسسان می‌تواند به‌عنوان فضایی برای تجمع نظرات و ایده‌های مختلف عمل کند. این امر به تقویت مشارکت سیاسی و اجتماعی کمک میکند و می‌تواند به یکپارچگی بیشتری در میان اپوزیسیون منجر شود. وجود مجلس مؤسسان می‌تواند به جلوگیری از هرگونه خلأ قدرت و در نتیجه، جلوگیری از بروز بحران‌های سیاسی و اجتماعی کمک کند. در شرایط دیکتاتوری، نبود نهادهای مورد اعتماد مردم می‌تواند به بی‌ثباتی و آشوب منجر شود.
این مجلس می‌تواند به‌عنوان یک بستر آموزشی برای مردم عمل کند و آگاهی‌های سیاسی را افزایش دهد. این آموزش‌ها میتوانند به تقویت روحیه دموکراتیک و آگاهی از حقوق شهروندی منجر شوند. وجود مجلس مؤسسان می‌تواند فرصتی برای برقراری مذاکرات سیاسی میان نیروهای مختلف، از جمله اپوزیسیون فراهم کند. این امر می‌تواند به کاهش تنش‌ها و ایجاد توافق‌های سیاسی کمک کند و به‌عنوان یک نهاد کلیدی در فرآیند دموکراتیک، می‌تواند به مقابله با دیکتاتوری و ناکامی‌های ناشی از عدم ائتلاف اپوزیسیون کمک کند. این نهاد می‌تواند به‌عنوان یک نماد از اراده جمعی مردم و فرصتی برای تغییرات اساسی در نظام سیاسی عمل کند.
اپوزیسیون ایرانی در خارج از کشور با وجود اختلافات و مواضع گوناگون اکثرا با تشکیل مجلس موسسان توافق دارند. اما باید بدانند انتخاب نماینده برای این مجلس با توجه به حد نصاب عمل میکند! حال می پردازیم که این راهکار ها چیست و چگونه نمایندگان احزاب و تشکل هائی که موفق شدند و رای بیشتری آوردند ، میتوانند در مجلس موسسان برای تدوین قانون اساسی ، انتخاب نوع حکومت البته با احترام به دمکراسی. مسائل خود را برطرف کنند؟ این سئوالی است که باید پاسخ داده شود!
اگر اپوزیسیون ایرانی در خارج از کشور با وجود اختلافات گسترده در مورد تشکیل مجلس مؤسسان و تدوین قانون اساسی جدید توافق داشته باشند، این می‌تواند فرصتی بی‌نظیر برای همکاری و ایجاد یک مسیر دموکراتیک برای آینده ایران باشد. برای اینکه این فرایند به شکلی موفقیت‌آمیز پیش برود و اختلافات موجود حل و فصل شود، نیاز به رویکردی سیستماتیک و مبتنی بر اصول دموکراتیک وجود دارد. حال که بسیاری از گروه‌های اپوزیسیون خارج از کشور در مورد مجلس مؤسسان به عنوان یک راه‌حل دمکراتیک برای تصمیم‌گیری در مورد آینده ایران نظر مثبت دارند، اولویت دادن به انتخاب نوع حکومت (جمهوری ، پادشاهی ، مشروطه) برای برخی از گروه‌ها همچنان یکی از چالش‌های اصلی است. این اختلاف بر سر نوع حکومت می‌تواند تلاش‌ها برای تشکیل یک جبهه واحد یا جلب حمایت‌های گسترده‌تر را تضعیف کند. با این حال ، تمرکز بر نقش مجلس مؤسسان به عنوان سازوکاری برای تصمیم‌گیری درباره نوع حکومت، می‌تواند راه‌حلی برای کاهش تنش‌ها و اختلافات باشد.
به طور کل ، اپوزیسیونی که با تشکیل مجلس مؤسسان موافق و به اصول آزادی و دموکراسی اعتقاد دارد، می‌تواند به خوبی کنار هم بیآید و برای عبور از حکومت دیکتاتوری تلاش کند. این همکاری و همبستگی در یک هدف مشخص می‌تواند به تقویت موقعیت اپوزیسیون و تسهیل فرآیند گذار به دموکراسی کمک کند. در ادامه، به چند راهکار و مراحلی که اپوزیسیون می‌تواند برای تشکیل مجلس مؤسسان و حل مسائل خود دنبال کنند، می‌پردازیم.
تعریف چارچوب اولیه و توافق بر سر اصول مشترک:
برای موفقیت مجلس مؤسسان، لازم است که اپوزیسیون ابتدا بر سر اصول اساسی مشترکی به توافق رسند. این اصول باید شامل تعهد به دموکراسی ( قبول رای اکثریت و احترام و رعایت حقوق اقلیت!) ، رعایت و احترام به حقوق بشر، آزادی‌های مدنی ، سیاسی ، اجتماعی و احترام به نظرات مختلف باشد. می‌توان از طریق گفتگوهای مقدماتی (جلسات مشورتی) میان رهبران و نمایندگان گروه‌های مختلف اپوزیسیون، یک سند پایه‌ای به عنوان “منشور ملی” تدوین کرد که خطوط قرمز و اصول مشترک را مشخص کند. این منشور می‌تواند به عنوان راهنمایی برای مباحثات بعدی در مجلس مؤسسان عمل کند.
انتخاب نمایندگان مجلس مؤسسان:
یکی از مسائل حیاتی، نحوه انتخاب نمایندگان مجلس مؤسسان است. نمایندگان باید به گونه‌ای انتخاب شوند که به درستی تمام جریان‌ها و اقشار مختلف جامعه ایرانی، از جمله گروه‌های سیاسی، اقوام، اقلیت‌ها و زنان را نمایندگی کنند. اگر شرایط مهیا باشد، می‌توان از طریق انتخابات دموکراتیک میان ایرانیان خارج از کشور نمایندگان را انتخاب کرد. هر گروه اپوزیسیون می‌تواند نمایندگانی را بر اساس میزان تأثیرگذاری و نفوذ خود معرفی کند تا در مجلس مؤسسان مشارکت داشته باشد. مهم است که هر گروه به تعداد مساوی یا بر اساس توافقی عادلانه نمایندگانی داشته باشند تا تعادل قدرت حفظ شود. اکثر نمایندگان دقیقا باید بدانند تا انحلال مجلس موسسان وظایف خود را انجام میدهند!
تدوین یک فرآیند شفاف و دموکراتیک برای بحث و تصمیم‌گیری:
برای جلوگیری از اختلافات درونی و تنش‌های بیشتر، باید یک فرایند شفاف و دموکراتیک برای تصمیم‌گیری‌ها در مجلس مؤسسان تعریف شود. باید توافق شود که تصمیمات کلیدی با اکثریت آراء (مثلاً دو سوم آراء) گرفته شود، به ویژه در مورد مسائل حساس مانند نوع حکومت (مشروطه یا جمهوری). تشکیل کمیسیونهای مختلف برای موضوعات خاص مانند حقوق بشر، حقوق زنان، اقتصاد، نظام حکومتی و غیره می‌تواند کمک کند تا بحث‌ها به شکل تخصصی و کارآمدتری پیش برود. در موارد اختلافات عمیق ، می‌توان از میانجی گران بی‌طرف یا نهادهای بین‌المللی برای تسهیل مذاکرات استفاده کرد.
بحث در مورد نوع حکومت (جمهوری یا پادشاهی):
یکی از مهم‌ترین اختلافات در میان اپوزیسیون‌های ایرانی، مسئله نوع حکومت آینده ایران است؛ آیا باید جمهوری باشد یا پادشاهی مشروطه!؟ گروه‌های مختلف باید فرصت داشته باشند تا به طور کامل دلایل و دیدگاه‌های خود را در مورد هر دو سیستم حکومتی ارائه دهند. این بحث‌ها باید به صورت باز، دموکراتیک و محترمانه صورت گیرد! یکی از راه‌حل‌ها برای رفع اختلاف بر سر نوع حکومت، این است که پس از تدوین اولیه قانون اساسی، مسئله نوع حکومت به رفراندوم گذاشته شود تا مردم ایران مستقیما در مورد آن تصمیم‌گیری کنند. در این صورت، مجلس مؤسسان می‌تواند هر دو گزینه جمهوری و پادشاهی مشروطه را در قانون اساسی ( که پیش نویس آن توسط افراد متخصص با داشتن آگاهی بر حقوق بین الملل نوشته شده است ! ) پیش‌بینی کند و انتخاب نهایی توسط رای مردم باشد!
احترام به حقوق اقلیت‌ها و تضمین آزادی‌های اساسی:
یکی از مسائل مهم دیگر، تضمین حقوق اقلیت‌های قومی، مذهبی و جنسی در قانون اساسی جدید است. این مسئله می‌تواند یکی از زمینه‌های اختلاف میان گروه‌های مختلف باشد. مجلس مؤسسان باید به گونه‌ای عمل کند که حقوق تمام اقشار جامعه ایرانی، از جمله اقلیت‌ها، به شکل واضح و قاطع در قانون اساسی تضمین شود. این امر می تواند شامل برابری حقوقی زنان و مردان ، زبان ، فرهنگ، مذهب و اقلیت‌ها… باشد و باید به صورت شفاف و با توافق در قانون اساسی درج شود.
استفاده از نهادهای بین‌المللی و سازمان‌های حقوق بشری:
حضور و نظارت نهادهای بین‌المللی و سازمان‌های حقوق بشری می‌تواند به اطمینان از شفافیت و احترام به دموکراسی در فرایند تشکیل مجلس مؤسسان کمک کند. اپوزیسیون می‌تواند از نهادهایی مانند سازمان ملل یا اتحادیه اروپا درخواست کند تا در مذاکرات و فرایند تشکیل مجلس مؤسسان نقش تسهیل‌گر و ناظر داشته باشند. این نهادها میتوانند به ایجاد یک محیط بی‌طرف و شفاف کمک کنند و از دخالت‌های غیرضروری جلوگیری کنند.
تقویت جامعه مدنی و رسانه‌های مستقل:
جامعه مدنی و رسانه‌های مستقل نقش حیاتی در اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به مردم در مورد فرایندهای سیاسی دارند. حضور جامعه مدنی قدرتمند می‌تواند به نظارت و شفاف‌سازی فرایند مجلس مؤسسان کمک کند. وظیفه اپوزیسیون فعال در مجلس موسسان باید به تقویت جامعه مدنی و حمایت از رسانه‌های مستقل در خارج از کشور کمک کند تا مردم ایران، حتی در داخل کشور، بتوانند به اطلاعات درست و بی‌طرفانه در مورد فرایند مجلس مؤسسان دسترسی داشته باشند.
نتیجه : تشکیل مجلس مؤسسان می‌تواند یک گام مهم برای همیاری و همکاری اپوزیسیون ایرانی در خارج از کشور باشد و به عنوان ابزاری برای تدوین قانون اساسی جدید و توافق بر سر نوع حکومت عمل کند. با اتخاذ رویکردهای دموکراتیک، شفاف و احترام به تفاوت‌ها، این مجلس می‌تواند زمینه‌ساز یک مسیر پایدار به سوی دموکراسی و عدالت در آینده ایران باشد. به چند نکته کلیدی که می‌تواند به حل این مسأئل کمک کند؛ می پردازیم.
مجلس مؤسسان به عنوان نقطه شروع دموکراسی:
اپوزیسیون باید تأکید کند که مجلس مؤسسان بهترین و دموکراتیک ترین مکان برای بحث و تصمیم‌گیری درباره نوع حکومت آینده است. این مجلس که به نمایندگی از تمامی اقشار و گروه‌های اجتماعی ایران تشکیل میشود، می‌تواند تصمیم‌گیری نهایی را به دست مردم و نخبگان منتخب بسپارد. به این ترتیب، اختلافات فعلی اپوزیسیون می‌تواند تا زمان برگزاری این مجلس کنار گذاشته شود، زیرا تصمیم‌گیری در این خصوص به آینده و به رأی مردم واگذار میشود. پس از تشکیل مجلس مؤسسان، تصمیم‌گیری درباره شکل حکومت باید به همه پرسی ملی سپرده شود. این رویکرد می‌تواند به گروه‌های مختلف اطمینان بدهد که خواسته‌های آن‌ها به طور دموکراتیک بررسی و در نهایت توسط مردم تعیین خواهد شد.
اولویت دادن به تغییر نظام سرکوب گر فعلی:
به جای تمرکز بر نوع حکومت آینده، اپوزیسیون باید بر اولویت تغییر نظام سرکوب‌گر و دیکتاتوری فعلی و گذار به یک نظام دموکراتیک تأکید کند. در این مسیر، اپوزیسیون می‌تواند به طور موقت اختلافات در مورد نوع حکومت را به تعویق بیاندازد و تلاش‌ها را بر روی رسیدن به دموکراسی و آزادی‌های اساسی متمرکز کند. این امر می‌تواند همکاری و اتحاد بیشتری را در بین گروه‌های مختلف اپوزیسیون ایجاد کند.
تعهد به رأی مردم و شفافیت در فرآیندها:
تمامی گروه‌های اپوزیسیون باید به رأی مردم و شفافیت در فرآیندهای دموکراتیک تعهد داشته باشند. این تعهد می‌تواند تنش‌ها و سوء‌تفاهم‌ها را کاهش دهد و فضایی برای گفت‌وگوی سازنده ایجاد کند. با توافق بر سر برگزاری همه پرسی پس از تشکیل مجلس مؤسسان، گروه‌های مختلف میتوانند اطمینان پیدا کنند که نوع حکومت توسط رأی آزاد مردم ایران و نه توسط گروه‌های خاص یا قدرت‌های خارجی تعیین خواهد شد. ادامه دارد
