دستاوردهای حکومت شوروی
به‌مناسبت سالگرد پیروزی انقلاب کبیر
اکتبرنویسنده: ایوان ایگناتیویچ نی کیت چوک، ریاست شورای مرکزی انجمن «دانشمندان با گرایش سوسیالیستی روسیه
»مترجم: سایت «۱۰ مهر»
برگرفته از : سایت حزب کمونیست فدراسیون روسیه
با نگاهی به تاریخ روسیه در دوره حکومت شوراها، نباید از فهم این حقیقت خودداری کرد که این دوران، دوران قهرمانی خلق‌های ما بود. غرور و افتخار به‌خاطر عظمت آن و تلخی و تأسف به‌خاطر ویران شدن میهن سوسیالیستی. اما در حافظه خلق‌ها تنها خاطرات خوب و امید به پیروزی و احیا روسیه بزرگ سوسیالیستی باقی می‌ماند.
تاریخ کشورمان پس از انقلاب اکتبر، پیروزی‌های برجسته زیادی را به‌خاطر دارد. ما پیش از پیروزی بر فاشیسم در ماه مه ۱۹۴۵، پیروزی‌های پی‌در‌پی چشمگیری را به‌دست آورده بودیم. نخستین آنها تشکیل اتحاد جماهیر شوروی بود. کشورهایی که تا پیش از این در ترکیب امپراطوری روسیه بودند، با فروپاشی آن، گردهم آمدند و دولتی را ایجاد کردند که بعدها به یکی از نیرومندترین و قوی‌ترین دولت‌های جهان بدل گردید. این حادثه اهمیت ژئوپلیتیکی زیادی داشت. در عرصه اقتصادی هم پیروزی‌های بزرگی کسب شد. در مدتی کوتاه، ۹ هزار موسسه مدرن ایجاد شد و به لحاظ شاخص‌های اقتصادی، از اروپا و امریکا، پیشی گرفته شد. پیروزی مدل لنینی ـ استالینی مدرنیزه کردن کشور، رویدادی بی‌نظیر بود. در سال‌های حکومت شوروی، توان کشور تا تقریباً ۷۰ برابر افزایش یافت. درسال ۱۹۳۰ بیکاری ریشه‌کن شد.آهنگ رشد اقتصادی طی سال‌های برنامه پنج ساله اول به ۱۶-۱۵% رسید. قانون اساسی‌ای تصویب شد که برای هر فرد حقوق بی‌مانندی را ضمانت می‌کرد.
گستره پهناور کشور را به‌طور عاقلانه‌ای تقسیم کردیم. نیروهای مولده به شکل حساب شده‌ای در سرتاسر اتحاد شوروی جابجا شدند. مناطق جدید صنعتی در سیبری و شرق دور ایجاد شد و با وجود آن که فاشیست‌ها بخش بزرگی از کشور را اشغال کرده بودند، توانستیم ۱۵۰۰ موسسه و بیش از ده‌ها میلیون انسان را جابجا کنیم و به این طریق، با حفظ پتانسیل عظیم کشور، پیروزی بر فاشیسم ممکن شد.
تمامی سیستم شوروی به مقابله با دشمن برخاست. ارتش سرخ، اقتصاد شوروی، علم و آموزش همگی به مصاف دشمن رفتند. خلق‌های متحد شوروی در برابر فاشیست‌ها ایستادگی کردند.
پس از پیروزی بر فاشیسم، در مدتی کوتاه، زخم‌های جنگ بهبود یافت، خرابی‌های ناشی از آن، بازسازی شد، ساختمان سوسیالیسم که تا آن موقع به نتایج قابل‌توجهی رسیده بود، ادامه یافت.
دستاوردهای اجتماعی حکومت شوروی در جهان، حکومت ویژه‌ای بود. این ویژگی عبارت از این است که برای نخستین بار در تاریخ بشریت، اداره دولت به‌دست خود توده‌ها و زحمت‌کشان یعنی نمایندگان کارگران، دهقانان، کارمندان و روشنفکران افتاد نه به‌دست اقلیتی مرکب از نمایندگان لایه‌های بالایی جامعه، اریستوکرات‌ها و کیسه‌های پُر پول‌شان. این زحمت‌کشان دولت را به واسطه انبوهی از تشکل‌ها و سازمان‌ها- ـ شوراهای نمایندگان زحمت‌کشان که در انتخاباتی آزاد و دموکراتیک برگزیده می‌شدند ـ اداره می‌کردند.
حکومت شوروی برای تعامل با شهروندان خود بر آن‌چنان اصول کاملاً دیگرگونه‌ای تکیه داشت که تا آن زمان، هیچوقت در جهان وجود نداشت. روسیه شوروی همه آنچه را که برای رشد به هنجار شخصیت انسانی ضروری است، به شهروندان خود داد. چیزهایی را که هیچوقت، هیچ دولت دیگری در جهان به شهروندان خود نداده بود. دقیقاً در روسیه شوروی بود که سرنوشت هر شهروند به‌دست خودش بود نه به مقدار پول موجود در حسابش. دولت هم در راستای تحقق خواست‌های شهروندان خود به آنان فعالانه کمک می‌کرد.
هر شهروند کشور حقوق زیادی داشت و از مواهب اجتماعی بسیاری برخوردار بود، آن‌چنان مواهبی که شهروندان امروز روسیه به خواب هم نمی‌بینند. بخشی از این حقوق و مواهب را یادآوری می‌کنیم، در ضمن قابل ذکر است که اکثریت مطلق این حقوق اجتماعی برای نخستین بار در جهان و در تاریخ بشریت بود که به مردم کشوری داده می‌شد:
ـ حق کار روزانه هشت ساعته
ـ حق مرخصی سالانه با استفاده از حقوق
ـ ممنوع بودن اخراج از کار بدون توافق سندیکا و سازمان حزبی
ـ حق کار ضمانت شده و امکان تأمین امرار معاش با زحمت خود
ـ حق تحصیل رایگان ـ ابتدایی، متوسطه، عالی و آموزش حرفه‌ای ـ در ضمن فارغ‌التحصیلان موسسات آموزش عالی دارای حق الزامی تأمین محل کار با مسکن بودند.
ـ حق استفاده رایگان از شیرخوارگاه، مهدکودک و مراکز آموزشی پیش دبستانی و اردوگاه‌های پیشاهنگی
ـ حق بهداشت رایگان
ـ حق استفاده رایگان از مراکز استراحتی ـ درمانی
ـ حق مسکن رایگان
ـ حق آزادی اظهار‌نظر درباره همه مسائل روز کشور
ـ حق دفاع از دولت در برابر خودرایی روسای محلی و ماموران
ـ حق رفت‌و‌آمد رایگان به محل کار و تحصیل.
در هیچ کشور جهان چیزی شبیه این وجود نداشت و نمی‌توانست وجود داشته باشد. در برخی کشورهای دیگر تنها پس از جنگ جهانی دوم و در نتیجه جنبش قدرتمند طبقه کارگر که به برکت موجودیت اتحاد شوروی ـ دولت کارگران و دهقانان ـ به حرکت درآمده بود، برای تأمین اجتماعی اقداماتی صورت گرفت.
رشد و توسعه اقتصاد ملی
انسان شوروی با چنین پشتوانه عظیمی از دستاوردهای اجتماعی و آگاهی بر این که پشتوانه این دستاوردها، دستاوردهای عظیم در رشد اقتصاد ملی است، صمیمانه احساس غرور و افتخار می‌کرد. طی مدت کوتاهی، در کشور صنایع پیشرفته و کشاورزی تعاونی، ایجاد شده بود. روسیه‌ای که ابزار کارش بیل و کلنگ بود به کشوری با صنایع قدرتمند بدل شده بود. کشور با تکیه بر خودش، بدون کمکی از خارج، اقتصاد ملی ویران‌شده پس از جنگ جهانی اول، جنگ داخلی و جنگ کبیر میهنی را بازسازی کرد. تاریخ بشریت چنین قهرمانی را به یاد نداشت. به لحاظ تمامی شاخص‌های رشد و توسعه اقتصاد ملی، اتحاد شوروی از نیمه دوم قرن بیستم تا سال‌ها به‌طور پایدار، جای دوم در جهان را پس از امریکا داشت و این در حالی است که روسیه در طول قرن بیستم سه جنگ وحشتناک را از سر گذراند و در سرزمین امریکا در ۱۵۰ سال گذشته هیچ جنگی رخ نداده است. براساس تعداد اختراعات به ثبت رسیده در سال هم، اتحاد شوروی جای دوم را پس از امریکا، داشت. این شاخص خود حاکی از سطح تکنیکی تولید صنعتی در اتحاد شوروی است که فقط با سطح تکنیکی امریکا یعنی قدرت اقتصادی نخست جهان قابل مقایسه بود.
اتحاد شوروی دارای بهترین سیستم آموزش عمومی و حرفه‌ای در جهان بود. دانش‌آموزان و دانشجویان ما همواره در تمامی المپیادهای علمی در رتبه‌های نخست قرار داشتند و بر رقبای خود از دیگر کشورها بسیار پیشی داشتند. بیاد بیاوریم سخنان جرج کندی رئیس‌جمهور آمریکا را در اوایل سال‌های ۶۰ که می‌گوید: روس‌ها در مسابقه برای تسخیر کیهان، از پشت نیمکت‌های مدرسه بر ما پیروز شده‌اند و ما امریکایی‌ها دیگر وقتش رسیده که دقیقاً تجربه آموزشی روس‌ها را به‌کار ببندیم.
اتحاد شوروی بهترین سیستم بهداشت پیشگیرانه در جهان را داشت. بهترین سیستم آماده‌سازی فیزیکی و ورزشی اهالی کشور خود را داشت. سیستمی که هم‌اکنون در چین به‌کار بسته میشود و برخی از کشورهای «متمدن» جهان کاربست آن را آغاز کرده‌اند.
اتحاد شوروی همچنین یکی از بهترین سیستم‌های اکتشافات فضایی را در اختیار داشت، در این زمینه فقط امریکا می‌توانست با آن رقابت کند.
بر آنچه گفته شد باز هم می‌توان افزود. برای مثال این که اتحاد شوروی کشور قدرتمندی در جهان بود که به حسابش می‌آوردند، قدرتی بزرگ با تاریخی بزرگ، با صنایع، علم، فرهنگ و آموزش و پرورش پیشرفته، با ایده‌های عالی برای ساختن جامعه‌ای نو بر روی زمین و با ایده‌های عدالتخواهانه برای همه مردم کشورها و نه فقط برای ثروتمندان.
دستاوردهای علمی ـ تکنیکی
وسائط ارتباط جمعی روسیه معاصر شبانه‌روز به خورد مردم می‌دهند که اتحاد شوروی از کشورهای پیشرفته جهان عقب‌تر بود. جوانان ما و نه فقط آنان، به این تبلیغات باور می‌کنند زیرا بسیاری از آنان از شیوه زندگی یک انسان عادی شوروی و همچنین از سطح علمی و تکنیکی و میزان دستاوردهای اجتماعی حکومت شوروی و جامعه شوروی کوچک‌ترین تصوری ندارند. بسیاری این‌طور فکر می‌کنند که برای مثال تانک متوسط ۳۴- ـ ت شوروی از روی تانک آمریکایی ساخته شده است، مسلسل کلاشنیکف را ما از آلمانی‌ها گرفته‌ایم، بمب اتمی را از امریکایی‌ها سرقت کرده‌ایم، موشک‌های فضایی ما کپی‌برداری از آخرین مدل‌های فای ـ۳ و فای ـ ۴ آلمانی‌هاست که موقع فتح یکی از مراکز موشکی آنان در بالتیک به دست‌مان افتاد. اطلاع از این امر تأسف‌انگیز است و در عین‌حال بیانگر کوتاهی ما که نتوانسته‌ایم زودتر حقایق درباره دستاوردهای حکومت شوروی و سهم آن در اعتلای تمدن جهانی را به آگاهی جوانان برسانیم. بیایید معدودی از دستاوردهای دولت شوروی در زمینه علمی ـ تکنیکی را برشماریم:
ـ تانک ۳۴- ت تانکی است که به‌عنوان بهترین تانک متوسط جنگ جهانی دوم از طرف جهانیان به رسمیت شناخته شده است. پرده‌پوشی بر این دستاورد ممتاز صنایع نظامی شوروی از عهده هیچکس بر نمی‌آید.
ـ هواپیمای شکاری یاک ـ ۳ که بنابر ارزیابی متخصصان خارجی، بهترین شکاری سبک جنگ جهانی دوم بود، براساس کیفیت تاکتیکی ـ تکنیکی خود بر هر هواپیمای شکاری آن زمان برتری داشت.
ـ به بمب اتمی، با دست خالی فقط در عرض دو سال، دست یافتیم. می‌توان در این‌باره که ما گویا نقشه بمب را از امریکایی‌ها گرفتیم زیاد حرف زد، اما این‌ها همه حرف است، کاغذ و نقشه روی آن یک چیز است و سیستم حاضر و آماده با کلاهک اتمی یک چیز دیگر. امروز طرح و نقشه ساخت بمب اتمی را می‌توان از طریق اینترنت هم دریافت کرد، بگیرید و انجام دهید، چه کسی مانع شماست؟ اما هیچ نتیجه‌ای از این کار به‌دست نمی‌آید زیرا برای به انجام رساندن این کار باید نخست پایه علمی ـ تکنیکی و تولیدی آن را ایجاد کرد و تازه سختی کار وقتی مشخص‌تر میشود که ویرانی‌های جنگ هم در برابرت قرار داشته باشد. مردم شوروی تحت رهبری حکومت شوراها و حزب کمونیست خود، چنین پایه‌ای را ایجاد کردند، فقط معلوم نیست که چرا برای این قهرمانی بی‌مثال هیچ نشانه و سمبلی ایجاد نشد.
ـ ما نخستین سازنده بمب هیدروژنی در جهان بودیم، بر امریکایی‌ها پیشی گرفتیم در حالی که آنها ساخت آن را دهسال زودتر از ما شروع کرده بودند. ما به بمب در سال ۱۹۴۹، در کشوری ویران از جنگ، دست یافتیم، حال خود بسنجید که تمدن شوروی چه ظرفیتی را به‌دست آورده بود که قادر به انجام چنین کارهای ناممکن می‌شد.
ـ نخستین کشوری در جهان بودیم که به‌عنوان سرمشق استفاده صلح‌آمیز از نیروی اتمی، در شهر آبنینسک، نیروگاه اتمی، ساختیم. آمریکایی‌ها بمب اتمی و زیردریایی اتمی می‌ساختند، ما نیروگاه اتمی. در این زمینه نیز از آمریکای ثروتمند و فربه که در قلمرو خود جنگی ندیده بود، پیش افتادیم.
ـ نخستین بار در جهان، یخ‌شکن اتمی ساختیم. باز هم نمونه‌ای دیگر برای رویکرد صلح‌آمیز استفاده از انرژی اتمی بر روی کره زمین.
ـ نخستین قمر مصنوعی را ما به فضا فرستادیم. این کار ضربه‌ای وحشتناک بر حیثیت و روانشناسی امریکایی‌ها بود. آنها این موفقیت شوروی‌ها را تصادفی قلمداد کردند. به‌دنبال آن برای اولین بار موجود زنده به فضا فرستادیم. سگ‌هایی به نام‌های بل کی و استرل کی را به آنسوی زمین فرستادم و به روی زمین بازگرداندیم و پس از آن اتفاقی افتاد که امریکایی‌ها تاکنون آن را بر ما نمی‌بخشند. نخستین فضانورد جهان، یوری گاگارین، شهروند اتحاد شوروی از کار درآمد. دقیقاً پس از این رویداد بود که رئیس‌جمهور کندی سخنان مشهور خود را بر زبان آورد: روس‌ها در مسابقه تسخیر فضا از پشت نیمکت‌های مدرسه بر ما پیروز شدند و واقعاً آنها دارای بهترین آموزش و پرورش در جهان هستند. چیزی که دمکرات‌های رادیکال روسیه، ۲۵ سال است که کمر به نابودی آن بسته‌اند. پس از این وقایع مهم پیشرفت‌های ما در زمینه استفاده از فضا، ادامه یافت:
عکس برداری از نیمه پنهان ماه و مخابره آن به زمین، ساختن کلوبوس ماه با حک تمام جزئیات پستی و بلندی‌های سطح کره ماه بر روی آن. همه این کار‌ها برای اولین بار بود. نخستین پرچم از زمین به ماه برده شد تا به نشانه عظمت سیستم سوسیالیستی شوروی تا به ابد بر روی کره ماه بماند.
برای نخستین بار مکانیسم متحرکی به نام لوناخود به ماه رسانده شد. این وسیله ماه‌های زیادی بر سطح ماه حرکت می‌کرد و عکس‌های گوناگونی از ماه به زمین مخابره کرد.
استقرار نخستین ایستگاه فضایی بر مدار زمین. بدون شک، ساخت، استقرار و فعالیت ایستگاه فضایی «میر» باعث غرور فضانوردی کشورمان است. ۱۵۰ تن مصالح و ابزار فوق مدرن در آن به‌کار رفت؛ چهار میلیارد دلار هزینه داشت؛ ۸۶۰۰۰ بار به دور زمین چرخید؛ طی ۱۵ سال پذیرای ۱۰۴ فضانورد بود و هزار‌ها رکورد دیگر. اکنون این‌ها همه به تاریخ پیوسته است، زیرا در تاریخ ۲۳ ماه مارس سال ۲۰۰۱، ساعت ۸ و ۵۹ دقیقه به وقت مسکو، به توصیه «دوستان» آمریکایی، عملیات غرق کردن ایستگاه فضایی «میر» در اقیانوس آرام با موفقیت به انجام رسید.
تجارب فضانوردان ایستگاه فضایی فوق‌العاده باارزش است. برای به‌دست آوردن آن می‌بایست ماه‌های زیادی در مدار زمین اقامت می‌داشتند. اولین بخش ایستگاه «میر» ـ مدول پایه ـ ۲۰ تن وزن داشت که در ماه فوریه ۱۹۸۶ به‌مناسبت برگزاری کنگره ۲۷ـ‌م حزب کمونیست شوروی، به مدار فرستاده شد. شیوه‌ای که برای توسعه فضانوردی در اتحاد شوروی برگزیده شده بود از نوع آمریکایی‌اش ثمربخش‌تر بود. ایستگاه فضایی «میر» برآن بود تا به آرزوی همیشگی نویسندگان آثار تخیلی درباره دهکده فضایی جامه عمل بپوشاند. طی دورانی که ایستگاه «میر» مورد استفاده بود، در ایستگاه بیش از ۲۳هزار آزمایش، تحقیق و پژوهش به انجام رسید. در ایستگاه فضایی در همه زمینه‌های علمی، تحقیقات و آزمایش‌ها صورت می‌گرفت. تعداد زیادی از آنها در عمل بسیار ضروری و مورد نیاز از کار درآمد، برای مثال، وجود شرایط بی‌وزنی کامل، امکان ساختن نیمه‌هادی‌ها، مواد فوق سبک، فیبر نوری و داروهای باکیفیت به‌مراتب بالاتر از موارد مشابه آن در زمین را فراهم کرد. البته روشن است که امروز، در عصر جدید فضانوردی، اوضاع دگرگون شده است و روسیه دیگر آن نقش رهبری‌کننده را ندارد.
ـ برای اولین بار در جهان یک سفینه فضایی با قابلیت استفاده مکرر بنام «بوران» ساخته شد. این سفینه می‌توانست از یک سیستم متحرک بر مدار زمین، پرتاب شود و به صورت اتوماتیک به زمین برگردد. این دستاورد فضایی برجسته شوروی بعدها به دستور وزارت خارجه امریکا، ارباب تازه روسیه، به زباله‌دانی انداخته شد.
ـ برای نخستین بار در جهان، برج تلویزیون با ارتفاعی فوق‌العاده بر یک طرح غیرمعمول و با ضریب امنیتی بسیار زیاد توسط معماران و مهندسان کشور ساخته شد.
ـ بهترین مسلسل جهان، مسلسل کلاشنیکف است. این مسلسل ساخته کارگر نابغه و طراح برجسته شوروی، میخائیل کلاشنیکف است. در روسیه امروزی امثال او امکان یافتن کاری بجز باربری در بازار را ندارند.
ـ ایجاد و توسعه سیستم واحد توزیع سراسری انرژی در کشور که در نوع خود بی‌نظیر است، آن هم برای کشوری با چنین وسعت.در امریکا هنوز چنین سیستمی وجود ندارد. البته چوبایس با دوستش یلتسین این سیستم را نابود کردند.
ـ تهیه نقشه جغرافیایی واحد سراسر کشور. براساس آن هنوز هم می‌توان امکان وجود معادن مختلف را پیش‌بینی کرد. هنوز در هیچ کدام از کشورهای بزرگ جهان چنین نقشه‌ای وجود ندارد.
ـ ساخت نخستین سیستم کنترل گرمای درون هسته‌ای در جهان از نوع «توکا ـ ماک»
ـ ساخت سیستم قابل جابجایی برای پرتاب موشک‌های بالستیک از روی واگن‌های راه‌آهن که هنوز در جهان مانندی ندارد. این سیستم هم به خواست آقای آمریکا نابود شده است.
ـ ساخت اولین زیردریایی اتمی جهان با کورپوس دولایه‌ای که قابلیت غوطه‌وری در عمق ۶۰۰ متری را دارد؛ همچنین ساخت نخستین زیردریایی اتمی جهان با کورپوس دولایه‌ای از جنس تیتان که قابلیت فروروی تا عمق ۱۰۰۰ متری را دارد.
ـ در نیمه دوم قرن بیستم، بیش از ۴۰% خطوط هوایی جهان به هواپیماهای شوروی مجهز بود.
ـ نخستین هواپیمای غول‌پیکر که قادر به حمل بیش از ۲۵۰ محموله بود، در اتحاد شوروی ساخته شد.
آنچه برشمردیم تنها بخش کوچکی از دستاوردهای برجسته علمی ـ تکنیکی شوروی بود. از دقت بر روی آنها این نتیجه مقدماتی به‌دست می‌آید که حاشای آن ممکن نیست حتی اگر به قصد خواسته باشیم و آن این که: اتحاد شوروی در رشد و توسعه خود از پیشاهنگان پیشرفت علمی ـ تکنیکی جهان بود و سهم او در رشد تمدن بشری بی‌اندازه بزرگ و گرانبها است. با وجود اینکه وقوع سه جنگ وحشتناک در این سرزمین، هم‌چون مانعی بزرگ بر سر راه رشد سوسیالیسم بود با این همه تجربه نشان داد که نظام سوسیالیستی در ماهیت خود به‌مراتب کاراتر از نظام سرمایه‌داری است.
روسیه در نظام شوروی و در پرتو حکومت شوروی به رشدی طوفانی دست یافت. این رشد از قبل سرمایه‌گذاری خارجی که برای کسب سود دیوانه‌وار به کشور ما سرازیرشده است، نبود، بلکه آن را به حساب ذخایر داخلی و منابع بی‌پایان نظام دولتی سوسیالیستی، مبتنی بر دمکراسی سوسیالیستی به‌دست آورد.
رشد علم در حکومت شوروی
از همان نخستین روزهای حکومت شوروی، رهبری آن به حفظ و رشد پتانسیل علمی کشور اهمیت درجه اول می‌داد. این امر مبتنی بر این فرض بود که بدون پیشرفت علمی، دستیابی به پیشرفت و موفقیت در اقتصاد خلقی ممکن نیست. به‌همین دلیل حکومت در فراهم کردن شرایط برای تشکیل موسسه‌های علمی از هیچ امکانی دریغ نمی‌کرد و نسبت به کوشش دانشمندان، سخاوتمندانه رفتار می‌کرد. برای دانشمندان برجسته، شرایط کار فراهم می‌کردند؛ در نتیجه این دانشمندان توانستند به تحقیقات و پژوهش‌هایی که از پیش از انقلاب آغاز کرده بودند، ادامه دهند. در میان آنان می‌توان از ک. آ. تیمریازف نام برد. او یکی از بنیانگذاران مکتب علمی فیزیولوژیست‌های گیاهان در روسیه است. او مولف آثاری درباره فتوسنتز، مهندسی کشاورزی و تاریخ علم است. دیگری دانشمند مشهور، آکادمیسین ئی. و. میچورین است. او نقش بزرگی در رشد کشاورزی داشت. او سلکسیونر (متخصص اصلاح نباتات) و مولف بیش از ۳۰۰ نوع محصول از خانواده توت‌هاست.
کار طراحان کشور در صنایع هوانوردی ادامه یافت. در سال ۱۹۱۸ انستیتوی مرکزی آئرودینامیک بنیادگذاری شد. موسسان آن ان. یه. ژوکوفسکی و س. آ. چاپلی گین بودند. در فیزیک به دستاوردهای چشمگیری دست یافتیم. آکادمیسین آ. ف. یوفه، فیزیک نیمه‌هادی مدرن را پایه‌گذاری کرد. به ابتکار او انستیتوی فیزیکی ـ تکنیکی، انستیتوی نیمه‌هادی آکادمی علوم شوروی و غیره، گشایش یافت. در سال‌های دهه ۲۰، آکادمیسین پ. ل. کاپیتسا فعالیت پژوهشی خود را شروع کرد و به‌دنبال آن انستیتوی مسائل فیزیک آکادمی علوم شوروی را پایه گذاشت. فیزیولوژیست مشهور ئی. پ. پاولوف به فعالیت‌های علمی خود ادامه داد، همچنین نظریه‌پرداز تکنیک‌های موشکی، ک. ا. تسیول کفسکی، شیمیدان و مخترع کائوچوی مصنوعی، س. و. لبدوف؛ مخترع موتور موشک، طراح، ف. آ. تساندر؛ بیوژئو شیمیدان، مولف نظریه نوئوسفر، و. ئی. ورنادسکی، از‌جمله دیگر دانشمندانی بودند که پس از انقلاب اکتبر به فعالیت‌های علمی خود ادامه دادند. همچنین برادران واویلف نیز سهم گرانبهایی در پیشرفت علم در کشور ما داشتند. آکادمی علوم پتربورگ که ابتدا به آکادمی علوم روسیه و سپس ( در سال ۱۹۲۵) به آکادمی علوم اتحاد شوروی تغییر نام داد، در رشد و توسعه علم در کشور ما، نقش رهبری‌کننده داشت. در ترکیب آن انستیتوهای علمی ـ پژوهشی گوناگونی قرار داشتند. شعب آن در سراسر کشور گشایش یافت و از اوایل دهه ۳۰، آکادمی علوم جمهوری‌های متحد، فعالیت خود را شروع کردند.
در اتحاد شوروی، برنامه‌های پژوهشی بزرگ ابعادی به راه افتاد؛ انستیتوهای علمی ـ پژوهشی جدیدی ایجاد شدند: در سال ۱۹۳۴، س. ئی. واویلف، انستیتوی فیزیک آکادمی علوم را پایه‌گذاری کرد؛ در همان زمان انستیتوی شیمی ارگانیک ایجاد شد؛ در مسکو پ. ال. کاپیتسا، انستیتوی مسائل فیزیک را به‌راه انداخت، و در ۱۹۳۷ انستیتوی ژئوفیزیک را تأسیس کرد.
در‌نتیجه فعالیت‌های دانشمندان شوروی کشف‌های زیادی انجام گرفت. علم تاریخ احیا شد. در سال‌های دهه ۳۰، تاریخ‌دانان برجسته شوروی گرم کار شدند: آکادمیسین ب. د. گرکف ـ مولف آثاری درباره تاریخ قرون وسطی روسیه (روس کیف)، مسیحیت در روسیه از قدیم‌ترین زمان تا قرن هیجدهم و غیره؛ آکادمیسین ئی. و. تارله، دانشمند خبره در تاریخ جدید اروپا و بیش از همه تاریخ فرانسه دوران ناپلئون، از آن جمله هستند.
توجه ویژه‌ای به توسعه مراکز علمی جدید می‌شد. در پرتو پشتیبانی انستیتوی فیزیک- ـ تکنیکی لنینگراد که رئیس آن، آکادمیسین آ. ف. یوفه بود، انستیتوهای فیزیک- ـ تکنیکی در خارکف، دنپرپتروفسک، سوردلفسک و توسک ایجاد شدند. بزرگ‌ترین مرکز فیزیک نظری، انستیتوی علمی ـ پژوهشی فیزیک مسکو بنام پ. ان. لبدف، به رهبری س. ئی. واویلف بود. در سال ۱۹۳۵ انستیتوی مسائل فیزیک به ریاست پ. ال. کاپیتسا، در سال ۱۹۳۷، انستیتوی ژئوفیزیک به رهبری او.ی و. اشمیت، تأسیس شدند.
در سال‌های ۳۰ دانشمندان شوروی تحقیقات عمیقی در زمینه فیزیک اجسام جامد ( آ. ف. یوفه)، نیمه‌هادی‌ها ( ئی. یه. تام و ئی. ک. کی کوئین)، فیزیک حرارت پایین (آ. ئی. علی خانف و آ. ئی. علی خانیان و پ. ال. کاپیتسا)، فیزیک هسته‌ای (ئی. و. کورچاتف و ل. د. لاندائو)، انجام دادند. در سال ۱۹۳۶ برای اولین بار در اروپا، سیک لاترون به‌راه انداخته شد. تحقیقات در زمینه آئرودینامیک و ساخت موشک نیز ادامه یافت. در سال ۱۹۳۳ ، نخستین راکت با سوخت مایع، پرتاب شد. تحقیقات درباره استراتوسفر آغاز شد. در سال ۱۹۳۳، رکورد بلندترین ارتفاعی که بشریت تا آن موقع به آن دست یافته بود، ثبت شد: بالن شوروی تا ارتفاع ۱۹ کیلومتر بالا رفت.
در سال‌های ۳۰ علم بیولوژی در کشور ما به موفقیت‌های قابل‌توجهی دست یافت. در مهندسی کشاورزی، مکتب‌های د. ان. په ریا نیش نیکف و ان. ام. تولایکف به موفقیت‌های بزرگی رسیدند. در زمینه علم ژنتیک، در کشور ما دانشمندان بزرگی مشغول بودند که ن. ک. کالتسف ـ رئیس انستیتوی بیولوژی تجربی ـ، آ. س. سربروفسکی، ام. ام. زاوادفسکی و س. س. چتوریکف از آن جمله‌اند. ان. ئی. واویلف، مجموعه‌ای از نمونه‌های دانه‌های وحشی و پرورشی گیاهان از سراسر جهان گرد آورد تا بتواند از آنها در شرایط اتحاد شوروی، استفاده کند. او بر این نظر بود که در گذشته بر روی زمین، چند مرکز اساسی منشا گیاهان زراعی وجود داشته است. واویلف برای اثبات نظریه خود به کشورهای اطراف دریای مدیترانه، چین، کره و ژاپن، افغانستان، صحرای عربستان، فلسطین و اردن، اتیوپی و بسیاری از کشورهای امریکای لاتین، سفر علمی کرد. کلکسیونی که او از دانه‌های گیاهی فراهم کرده است بالغ بر ۲۰ هزار نمونه است. او در سال ۱۹۲۹ در سن ۴۲ سالگی، جوان‌ترین آکادمیسین، آکادمی علوم بود.
ویژگی اساسی رشد و توسعه علم در دهه سی‌ام قرن بیست، عبارت از چرخش سریع آن به‌سمت برآوردن نیازهای رشد اقتصادی کشور بود. هم‌چنان مرکز علمی عمده کشور آکادمی علوم اتحاد شوروی و از سال ۱۹۳۲ شعب آن در پایتخت‌های جمهوری‌های متحد بود. بیش از هزاران انستیتوهای علمی ـ پژوهشی آکادمی علوم و کمیساریاهای خلق، مسائل علمی ـ تکنیکی عمده‌ای را که در برنامه‌های دولتی پیش‌بینی شده بود، بررسی می‌کردند.
در تاریخچه علمی سال‌های دهه ۳۰، کاشفان قطب شمال به رهبری او. یو. اشمیت، صفحه ویژه‌ای را بنام خود ثبت کرده‌اند. اشمیت، در سال ۱۹۳۳ سفر علمی به فطب شمال را از راه اقیانوس منجمد شمالی به انجام رساند.
در زمینه علوم اجتماعی به خوانش تازه تاریخ حزب کمونیست اهمیت ویژه‌ای داده شد. کار تاریخ‌دانان را شخص ئی. و. استالین پی می‌گرفت. او می‌خواست که دیدگاه‌های تروتسکی را از تاریخ حزب ریشه‌کن کند. در سال ۱۹۳۸، کتاب تاریخ مختصر حزب کمونیست با ویراستاری کمیته مرکزی و استالین، منتشر شد. این کتاب سال‌های متمادی راهنمای پژوهش‌های اجتماعی ـ سیاسی بود. در سال‌هایی که تحولات سوسیالیستی به انجام می‌رسید، علم شوروی به رشد بیشتری دست یافت. نقش آن در ساختمان سوسیالیسم باز هم افزایش یافت. به این امر، اقدامات حزب و دولت برای بهبود برنامه‌ریزی و هماهنگی کار و فعالیت علمی در مقیاس کشور، کمک بسیاری کرد. برای تأمین کامل‌تر پیوند تحقیق و پژوهش با پراتیک ساختمان سوسیالیسم و برقراری همکاری تنگاتنگ و با برنامه میان آکادمی علوم شوروی با کمیساریای خلق و ادارات مرکزی، برقراری نظارت بلاواسطه کمیساریای خلق بر آکادمی‌علوم در سال ۱۹۳۳ و انتقال آکادمی علوم در سال ۱۹۳۴ از لنینگراد به مسکو، اهمیت زیادی داشت.
در سال ۱۹۳۸ در ترکیب آکادمی‌علوم شوروی، هشت بخش وجود داشت: فیزیک ـ ریاضی، شیمی، زمین‌شناسی، بیولوژی، علوم تکنیکی، تاریخ و فلسفه، اقتصاد و حقوق و ادبیات و زبان. مراکز علمی جدید ایجاد شدند. شعب آکادمی علوم اتحاد شوروی از آن جمله‌اند: در سال ۱۹۳۵ شعبه ماورا قفقاز به سه شعبه آذربایجان، ارمنستان و گرجستان تقسیم شد؛ در سال ۱۹۳۸ شعبه قزاقستان ایجاد شد؛ در سال ۱۹۴۰ شعب ازبکستان و ترکمنستان؛ و در سال ۱۹۴۱ شعبه تاجیکستان. در سال ۱۹۴۱ در کشور ۲۳۵۹ موسسه علمی فعالیت می‌کرد.
متناسب با برنامه‌های رشد صنایع، کشاورزی و فرهنگی، طی برنامه‌های پنجساله دوم و سوم، دانشمندان شوروی، مسائل نظری عظیمی را بررسی و تحلیل کردند و پژوهش‌ها و تحقیقات بااهمیت زیاد برای اقتصاد ملی را به انجام رساندند. در پهنه پهناور کشور، جستجو و کشف معادن به شکل فشرده‌ای جریان داشت. کار مطالعه خواص فلزات و آلیاژها، جستجوی انواع تازه مواد خام و منابع انرژی، فعال‌تر شد. بررسی‌های علمی مرتبط با چگونگی کمک به کشاورزی یعنی مکانیزه کردن و استفاده از مواد شیمیایی در کشاورزی، مبارزه با خشکسالی و افزایش بهره‌وری محصول، دامنه گسترده‌ای یافت.
رشته‌های علمی جدید و با دورنما، ایجاد شد. فیزیک هسته‌ای شروع به دادن نتایج محسوس کرد. در سال ۱۹۳۴، آ. ئی. علی خانف همراه با ام. اس. کازادویف و آ. ئی. علی خانیان، پدیده انتشار جفت‌های الکترون ـ پوزیترون از اتم‌های تحریک شده را کشف کردند. پدیده تابندگی که نام چرن کفسکی را به‌خود گرفته است توسط پ. آ. چرن کف، اس. ئی. واویلف و ئی. ام. فرانک، کشف شد. در سال ۱۹۳۵ ئی. و. کورچاتف، ب. و. کورچاتف و ال. ئی. روسی کف، ایزومر هسته رادیواکتیو مصنوعی را کشف کردند. و در سال ۱۹۳۶، آ. ئی. علی خانف، آ. ئی. علی خانیان و ال. آ. آرتسیمویچ، بقا تکانه را در شرایط آنی هیلاسیون پوزیترون با الکترون، اثبات کردند.
در سال‌های بعد، دانشمندان شوروی با ساختن بهترین نمونه‌های سلاح، در پیروزی بر فاشیسم سهم عظیمی داشتند. سهم دانشمندان شوروی در رشد مجموعه پیچیده اقتصاد ملی کشور، در ایجاد سپر دفاعی موشکی ـ هسته‌ای ـ تأمین‌کننده زندگی صلح‌آمیز برای خلق‌های شوروی، برای سال‌های طولانی ـ بسیار گرانبهاست.
با نگاهی به تاریخ روسیه در دوره حکومت شوراها، نباید از فهم این حقیقت خودداری کرد که این دوران، دوران قهرمانی خلق‌های ما بود. غرور و افتخار به‌خاطر عظمت آن و تلخی و تأسف به‌خاطر ویران شدن میهن سوسیالیستی. اما در حافظه خلق‌ها تنها خاطرات خوب و امید به پیروزی و احیا روسیه بزرگ سوسیالیستی باقی می‌ماند.
