درباره نفوذ و اعتبار سازمان همکاری شانگهای
نویسنده: آرتیوم ایگناتیف مترجم: ک. رادین برگرفته از : «بنیاد فرهنگ استراتژیک» *
در نیمه دوم ژانویه، مینسک به‌طور رسمی آمادگی خود را در جهت تسریع اجرای روندهای حقوقی بین‌المللی برای ورود بلاروس به سازمان همکاری شانگهای به‌عنوان عضویی کامل اعلام کرد. این مسأله را «ایگور بلی»، رئیس بخش اصلی آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین وزارت امور خارجه جمهوری بلاروس، که در ۱۷ ژانویه در مراسم امضای پروتکل با توجه به نتایج مشورت با نمایندگان خودمختار کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای با نماینده خودمختار بلاروس شرکت کرده بود، اعلام کرد. چیزی که هست بلاروس علاقمند به پیوستن به سازمان همکاری شانگهای است و از اهداف و اصول فعالیت آن حمایت می‌کند و معتقد است که مشارکت در این اتحادیه همگرایی به تقویت جایگاه و اقتدار بین‌المللی جمهوری کمک می‌کند و برای هیچکس هم پوشیده نیست. در اوایل ۹ دسامبر ۲۰۰۵، دبیر اجرایی سازمان همکاری شانگهای درخواست رسمی از جمهوری بلاروس برای مقام ناظر در سازمان را تسلیم کرده بود. از سال ۲۰۱۰، بلاروس شریک گفت‌وگو است و از سال ۲۰۱۵ مقام ناظر رسمی سازمان همکاری شانگهای را دارد. تصمیم برای آغاز روند پذیرش بلاروس به این سازمان در نشست شورای سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در سمرقند (ازبکستان) در سپتامبر ۲۰۲۲ گرفته شد. خود سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۰۱ توسط شش کشور روسیه، قزاقستان، جمهوری خلق چین، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تشکیل شد. هدف این سازمان تثبیت اوضاع در آسیای مرکزی و سایر مناطق کره زمین، تقویت دوستی و حسن همجواری، توسعه همکاری‌ها در زمینه‌های سیاسی، علمی، اقتصادی و دیگر عرصه‌ها است.
اولويت‌های سازمان همكاری در عرصه امنيتي و از بين بردن تهديدات افراط‌گرایان و تروريست‌ها در منطقه آسيای مركزی است. یکی از مهمترین وظایف مهم سازمان شانگهای ایجاد شرایط برای توسعه مشارکت اقتصادی در منطقه است. در چارچوب همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه، اعضای آن گردش کالا و سرمایه‌گذاری‌های متقابل خود را ضمن توسعه مشارکت‌های صنعتی، افزایش می‌دهند. لازم است اشاره کرد که ایده ایجاد این سازمان موقعی در مسکو و پکن به‌وجود آمد که ایالات متحده آمریکا ضمن ظاهر شدن به‌عنوان آخرین و تنها ابرقدرت جهانی، سیاست خود را ایجاد یک سیستم جهانی جدید اعلام کرد. روسیه ضمن شکست در جنگ سرد و ضمن محروم شدن از موقعیت ابرقدرتی خود، دوباره قدرت گرفت، چین نیز به‌نوبه خود در رویارویی اقتصادی آن با غرب و ژاپن نیاز به شریک و همفکر داشت. مشارکت در سازمان همکاری شانگهای وظیفه چین را در زمینه کنترل مرز طولانی خود که بیش از ۷۰۰۰ کیلومتر طول دارد آسان کرده است. با ایجاد سازمان همکاری شانگهای، پکن توانست به حل مسائل مهم دیگری همچون برای نمونه تنظیم اقتصاد ملی که به‌سرعت توسعه یافته بود، بپردازد. بسیار جالب است که در سال ۲۰۰۵ زمانی که سه دولت بزرگ آسیایی مانند ایران، هند و پاکستان به‌عنوان ناظر در سازمان همکاری شانگهای پذیرفته شدند، ایالات متحده آمریکا نیز تمایل خود برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای را اعلام کرد. با این وجود، شرکت‌کنندگان در اتحادیه در آن زمان هوشیارانه امکان همکاری با واشنگتن را رد کردند. اکنون، در شرایط تیرگی روابط با ایالات متحده آمریکا ، شکل‌گیری ساختاری و گسترش احتمالی سازمان همکاری شانگهای هم برای پکن و هم برای مسکو اهمیت پیدا کرده است. در آستانه نشست اخیر (سپتامبر) سازمان همکاری شانگهای، برخی رسانه‌های غربی اشاره کردند که رهبران روسیه و چین بیش از هر زمان دیگری به ایجاد «ائتلاف ضدِ غربی» نزدیک شده‌اند. تا سپتامبر سال ۲۰۲۲، سازمان همکاری شانگهای تقریباً ۶۰ درصد از اوراسیا، ۴۰ درصد از جمعیت جهان و بیش از ۳۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را در بر می‌گیرد. توافق‌نامه دیگری در مورد واگذاری حالت شریک گفت‌وگو (مرحله‌ای پیش از کسب مقام ناظر) با مصر امضا شده است. تصمیمات مشابهی نسبت به قطر و عربستان سعودی انتظار می‌رود، بحرین و مالدیو چنین وضعیتی را تقاضا می‌کنند. مسکو و پکن تلاش می‌کنند حوزه نفوذ یا مشارکت سیاسی احتمالی خود را تعیین کنند. و احتمالاً در آینده نزدیک، این سازمان، اگر بر اساس منطقه قضاوت شود، جمعیت، پتانسیل اقتصادی، واقعاً می‌تواند بسیار تأثیرگذار شود.
اعضای کامل سازمان همکاری شانگهای اکنون ۹ کشور هستند: روسیه، چین، هند، پاکستان، قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان، ازبکستان و ایران. اکنون بلاروس به آن‌ها افزوده می‌شود. افغانستان و مغولستان مقام ناظر را دارند. وضعیت شرکای از طریق گفت‌وگو با ترکیه، آذربایجان، ارمنستان، کامبوج، سریلانکا، نپال، با پیوستن واقعی مصر، قطر و عربستان سعودی وجود دارد. طبق نظر برخی از محققان، سده بیست و یکم سده آسیا است و بسیاری از فرآیندهای سیاسی مهم جهانی در این بخش از جهان رُخ خواهند داد. نقش آسیا در نظم جهانی آینده در حال افزایش است و این سازمان که عمدتاً از کشورهای آسیایی تشکیل شده است، می‌تواند با اطمینان خود را به‌عنوان یک شریک تأثیرگذار در سیاست بین‌المللی اعلام کند. اروپا هم متوجه این مسأله است: پیوستن بلاروس به این سازمان، که در مرکز قاره قرار دارد، تنها یکی از تأییدهای این امر است. امروزه اهمیت سازمان همکاری شانگهای آشکار است، به‌ویژه اگر به گردش تجاری کشورهای عضو و ناظران این سازمان توجه کنید. هم‌زمان، صحبت از تقویت و شدت گرفتن نفوذ خارجی سازمان همکاری شانگهای بدون شکل‌گیری و تنظیم ساختاری و تقویت پایه قراردادی آن هنوز نابهنگام و زود است. با این وجود، بر اساس فعالیت‌های مسکو و پکن، سازمان همکاری شانگهای گسترش، تکامل و تقویت خواهد شد. و ممکن است به زودی ما شاهد شکل‌گیری یک بلوک جدید در مقابل آمریکا باشیم.
