جنگ رسانه‌یی و تبلیغاتی در خدمت ادامهٔ جنگ «بی پایان» نظامی
گزینش و تهیه: حسین تلاش
در حالی که تا کنون هزاران نفر در جنگ جاری در اوکراین کشته و زخمی و میلیون ها نفر بی‌خانمان و آواره شده‌اند و کارها و زندگی ها مختل شده است؛ در حالی که هر روز خبرهای دردناکی از کشتارها و ویرانی های این جنگ منتشر می شود و شاهد ویرانی ثروت های ملی کشورها هستیم؛ در حالی که امید می رفت که جنبش صلح پرقدرتی در جهان شکل بگیرد که بتواند جلوی این جنگ جدید را بگیرد؛ در حالی که امید می‌رفت تلاش‌های پیگیر و مداوم برای پایان دادن به این جنگ – که خواست همهٔ مردم صلح دوست جهان است – در هر گوشهٔ جهان به چشم بخورد؛ باید گفت متأسفانه آنچه بیشتر به چشم می‌خورد- به ویژه از طرف “غربی”- تلاش برای شعله ورتر کردن جنگ و خون‌ریزی و ادامهٔ “بی‌پایان” قتل انسان به دست انسان است. در رسانه های غالب “غربی” دائم صحبت از محکوم کردن این “جنایت جنگی” یا آن “کشتار غیرنظامیان” است؛ گویی راه انداختن جنگ و کشتار انسان ها به دست یکدیگر خودش جنایت نیست، و کشتار نظامیان، طبیعی و مقبول است! به جز در مواردی معدود، برای مثال در مطبوعات برخی از کشورهای “جنوب” یا در رسانه های چینی، در رسانه های غالب در جهان، کمتر صحبتی از ارائهٔ راهکار و فشار آوردن برای برقراری آتش بس، پایان دادن به کشتار و ویرانی، برقراری صلح و آرامش، و ضرورت همزیستی مسالمت آمیز است.
این روزها در “غرب” دموکراسی ادعایی کاملاً فراموش شده است و از فعالیت هر گونه رسانهٔ منتقد – چه رسد به مخالف – “آزادانه” جلوگیری شده است. رسانه های “غیرخودی” یا سانسور می شوند یا سعی می کنند با زدن انواع برچسب ها آنها را بی‌اعتبار کنند. مخالفان و منتقدان روایت های غالب را نیز با شیوه های گوناگون اتهام زنی کنار می گذارند.
به این ترتیب است که رسانه های غالب و پرقدرت آمریکا و اروپا، دست در دست قدرت سیاسی و مجتمع نظامی – صنعتی، این روزها در انعکاس رخداد های جنگ روسیه – اوکراین یک تنه به قاضی می روند و خوشحال و راضی برمی گردند. این رسانه ها، که حالا {درست مانند دوران جنگ اعلان ناشده ی غیرعادلانه٬ بیرحمانه٬ جنایتکارانه٬ خونین و زنده گی برانداز اتحادیه ی امپریالیستی و متحدین آن در دهه ی هشتاد عیسایی بر ضد دولت جمهوری دموکراتیک افغانستان و مردم زحمتکش آن سرزمین- فرستنده}٬ بازوهای تبلیغاتی جنگ افروزان شده‌اند، با تجربهٔ فراوانی که در جنگ‌های بی وقفهٔ پیشین به دست آورده‌اند، شیوه‌های تبلیغاتی و جوّسازی خود را برای سمت و سو دادن به افکار عمومی تکمیل کرده‌اند و اکنون با قدرت به پیش می‌برند. در این میان، روزنامه‌نگاری و خبررسانی حرفه‌یی و صادقانه و مستقل و بی‌طرف از عرصهٔ این رسانه ها رخت بر بسته است و گویی کار آنها فقط این است که رهنمودهای قدرتمندان سیاسی و نظامی گرا را توجیه کنند و به پیش ببرند. امروزه تبلیغات رسانه یی در رسانه های غالب “غربی” و متحدان آنها به واقع بخشی از جنگ‌افروزی و ادامهٔ جنگ های “بی پایان” شده است. جالب است که بخش بزرگی از رسانه های ایران نیز به‌نوعی با همین روند همسو شده‌اند.
خانم آن مورلی، تاریخ نگار چپ‌گرای بلژیکی واستاد دانشگاه آزاد بروکسل، در سال ۲۰۰۱ کتابی نوشت با عنوان اصلی “اصول بنیادی تبلیغات جنگی” و با عنوان فرعی “قابل استفاده در جنگ سرد، جنگ سرد، و جنگ نیم گرم” که در واقع پژوهشی تحلیلی دربارهٔ نقش رسانه‌ها در پیشبرد هدف‌های جنگ نظامی در جامعه است.
نویسنده در مقدمهٔ کتاب می‌گوید: “تنها قصد من، نشان دادن اصول تبلیغاتی مورد استفاده، و توصیف عملکرد آنهاست.” خانم مورلی با مرور و مطالعهٔ پژوهش‌های تحلیلی دیگران دربارهٔ تبلیغات رسانه‌یی در جنگ جهانی اوّل، “ده فرمان” تبلیغات جنگی را استخراج می کند و کاربرد آنها را در جنگ جهانی دوّم، جنگ یوگسلاوی، و جنگ اول آمریکا با عراق نشان می دهد.
نویسنده البته تأکید دارد که در تحلیل خود از هیچ طرفی جانبداری نمی‌ک ند و قصدش “راستی آزمایی این یا آن نیّت” یا “دریافتن اینکه کدام طرف راست می گوید و کدام طرف دروغ” نیست و فقط در پی یافتن خطی مشترک در تبلیغات جنگی است.
خانم مورلی در کتابش “ده فرمان” تبلیغات جنگی را که طرف های درگیر معمولاً آنها را به کار می گیرند، چنین بیان می کند:
* ما جنگ نمی خواهیم؛ ما فقط داریم از خودمان دفاع می کنیم
* دشمن ما مسئول این جنگ است، نه ما
* رهبر دشمن ما ذاتاً شر و مانند شیطان است
* ما از آرمانی شریف دفاع می کنیم، نه از منافعی خاص
* دشمن به عمد مرتکب جنایت می شود؛ ما اگر اشتباهی می کنیم، غیرعمدی است
* دشمن از جنگ افزارها و تسلیحات غیرقانونی استفاده می کند
* ما آسیب کمتری می بینیم؛ تلفات دشمن چشمگیر است
* روشنفکران و هنرمندان شناخته شده از ما حمایت می‌کنند
*هدف ما مقدس است
* هر کس در تبلیغات ما شک کند، به دشمن کمک می کند و خائن است
به نوشتهٔ پیپلز وُیس، نشریهٔ وابسته به حزب کمونیست کانادا، “بسته به اینکه شما از لحاظ جغرافیایی در کدام طرف قرار بگیرید، معمولاً فقط در معرض یک روایت خاص قرار می‌گیرید.
خانم مورلی دربارهٔ درگیری اوکراین می گوید: ما در موقعیتی قرار داریم که دیگر جایی برای تفاوت ها باقی نمی ماند.” خانم مورلی به موضوع استقلال کرواسی اشاره می کند که فوراً مورد استقبال قرار گرفت، در حالی که امروزه، در مورد دُنباس، موضعی کاملاً متفاوت گرفته و ترویج می شود. با بهره گیری از بیان خانم مورلی در کتابش می شود گفت که مشابهت های بین رهبران سیاسی مثل پوتین شایان توجه است: “ما خوشبخت هستیم که رهبرانی داریم که همگی عاقل و خردمندند، در حالی که رهبران طرف دیگر، همگی دیوانه و بی‌خردند. این یکی از اصول اولیه تبلیغات جنگی است.” پیپلز وُیس در ادامه می نویسند:
“از زمان شروع همه گیری کووید، کاملاً واضح بوده است که کسانی که خط فکری یک طرفهٔ غالب را دنبال نمی کنند، که موضع متفاوتی دارند، یا در زمانی که منتظر اطلاعات بیشتر هستند جرئت می کنند و در خط فکری غالب ابراز تردید می‌کنند، خود به خود توطئه گر، بی صلاحیت، یا خائن خوانده می شوند. درست مثل تاریک ترین روزهای پیگردهای مذهبی اروپا [دورهٔ انکیزیسیون]، به نظر می‌آید که جایی برای ارادهٔ آزاد، واگرایی، یا چندگرایی باقی نمانده است. پس دموکراسی چه شد؟”
اصول ده گانهٔ پیشنهادی خانم مورلی بخشی از ابزارهای قدرتمندان سیاسی “غربی” و بازو های رسانه یی آنها برای کشاندن مردم به اندیشیدن و اقدام کردن در مسیری است که آنها و همدستان آنها در مجتمع نظامی – صنعتی می خواهند. شناخت اینکه این اربابان خودخواندهٔ ملت ها چگونه فکر می کنند و عمل می کنند می‌تواند به ما کمک کند تا از چگونگی فریبکاری آنها و همدستانشان در شکل دادن احساسات، اندیشه، و کنش های مردم به نفع قدرتمندان ضد مردم و جنگ افروز آگاه شویم و دست از آرمان های انسانی خود برنداریم. ما به ابزاری نیاز داریم که به ما کمک کند از چنین فریبکاری هایی مصون بمانیم و به گونه‌ای عمل کنیم که در واقع جهان را جای بهتری خواهد کرد. این اصول یکی از آن ابزارهاست که البته ممکن است با شیوه های جدیدتر تکمیل هم بشود و باید مراقب بود.
منبع: «نامۀ مردم»، شمارۀ ۱۱۵۳
