استالینگراد آغازی بود بر پایان دشمن
(۱۲ سپتامبر ۱۹۴۲-۲ فوریه ۱۹۴۳)
الکساندر پریلوکوف (ALEXANDER PRILUKOV)
ا. م. شیری
استالینگراد به نماد شجاعت و پیروزی خلق‌های اتحاد شوروی تبدیل شد.
در ماه اوت ۱۹۴۲، شعری در بالای اعلامیه‌ها چاپ می‌شد که نویسنده آن به دلیل افشای اسرار نظامی (دولتی) قابل تعقیب بود. «گفتگوی ولگا با دُن» بیان این واقعیت بود که دشمن در نزدیکی استالینگراد محاصره می‌شود و شکست می‌خورد: «دشمن از حلقۀ محاصره خارج نخواهد شد. اینجا آغازی خواهد بود بر پایان دشمن».
در گرماگرم نبرد استالینگراد، ، فرمان شماره ۲۲۷ کمیسر دفاع خلق اتحاد شوروی: «حتی یک قدم به عقب، نه!» در ۲۸ ژوئیه صادر شد. در ۲۳ اوت، شهری در ساحل ولگا با جمعیت بیش از ۵۵۰ هزار نفر (باضافۀ ۲۵ هزار نفر تخلیه شده) در اثر بمباران‌های گستردۀ آلمان‌ها عملاً ویران گردید. اوضاع به شدت متشنج بود. تصمیم اساسی فرماندهی شوروی برای تدارک انجام عملیات تهاجمی «اورانوس» در ۱۳ سپتامبر ۱۹۴۲ اتخاذ گردید. فقط استالین، ژوکوف و واسیلیوفسکی از این موضوع اطلاع داشتند.
و در این زمان شعری با ایدۀ یک عملیات راهبردی سروده شد. سرایندۀ آن بعداً یادآور شد: «در آن وضعیت فاجعه‌بار، ما هیچ راه نجات دیگری نمی‌دیدیم- فقط پیروزی می‌تواند کشور، جبهه، خانواده‌های ما و هر یک از ما را نجات دهد. چگونه و چه زمانی پیروزی خواهیم شد، هیچ کس نمی‌دانست. آن‌ها با هر سلول، با تمام وجودشان احساس کردند، درک کردند، که غیرممکن است و غیرقابل تصور است اجازه دهیم دشمن از ولگا عبور کند.
در ۲۵ سپتامبر، «گفتگو…» در روزنامۀ پراودای سازمان جوانان انتشار یافت. در ۱۹ نوامبر، ضد حملۀ ارتش سرخ در نزدیکی استالینگراد آغاز گردید. در ۲۴ نوامبر، شعری در مورد پیروزی در روزنامۀ پراودا منتشر شد. اما یوگنی دولماتوفسکی با این وجود به «مسئولیت» جلب شد. در ۲۹ ژانویۀ ۱۹۴۳، سه روز مانده به پایان نبرد استالینگراد، نشان ستارۀ سرخ به او اعطا گردید.
***
حملۀ آلمان از ۱۷ ژوئیه تا ۱۸ نوامبر ۱۹۴۲ ادامه یافت. گروهی از نیروهای آلمان و متحدانش که بیش از ۴۳۰ هزار نفر بودند، به استالینگراد گسیل شدند. با وجود تلفات سنگین، تا نوامبر ۱۹۴۲، بیش از ۹۸۷ هزار سرباز و افسر، آلمان (بیش از ۴۰۰ هزار)، ایتالیا (۲۲۰ هزار)، مجارستان (۲۰۰ هزار)، رومانی (۱۴۳ هزار)، فنلاند (۲۰ هزار)، کرواسی (۴ هزار) در منطقۀ استالینگراد متمرکز شدند.
جبهۀ استالینگراد در ۱۲ ژوئیۀ ۱۹۴۲ بر اساس فرماندهی میدانی نیروهای جبهۀ جنوب غربی تشکیل شد. تعداد نیروهای ارتش سرخ شرکت‌کننده در نبرد استالینگراد تا زمان شروع حملۀ نازی‌ها کمتر- ۳۸۶ هزار نفر بود. سربازان، متحمل خسارات سنگینی شدند، اما تا نوامبر ۱۹۴۲، تعداد گرسنل یگانه‌های استالینگراد به ۷۸۰ هزار نفر افزایش یافت.
در ۲ فوریۀ ۱۹۴۳، نبرد استالینگراد به پایان رسید. در دسامبر ۱۹۴۲، سپس در ۸ و ۲۴ ژانویۀ ۱۹۴۳، ارتش سرخ پیشنهادهایی به واحدهای محاصره شدۀ نیروهای دشمن برای توقف مقاومت بی‌فایده، گذاشتن سلاح‌ها بر زمین و تسلیم ارائه داد. فقط پس از آن «شکافتن» و «انهدام» آن آغاز گرید. تا زمان اسارت کمی بیش از ۹۰ هزار سرباز و افسر نیروهای دشمن می‌توانستند زنده بمانند، اما بعد از امتناع از پیشنهادها، حدود ۶ هزار نفر زنده ماند.
چند سال پیش، یک دانش‌آموز اهل اورنگوی در پارلمان آلمان که در مورد دردها و رنج‌ها بر سر قبر «کشته شدگان بی‌گناه»- اسیران «در دیگ به اصطلاح استالینگراد» که «می‌خواستند در صلح زندگی کنند و نمی‌خواستند بجگند»، صحبت کرد، مورد تشویق قرار گرفت. پسر مدرسه‌ای و مرشدهای او از پائولوس هم فراتر رفتند. اما فیلد مارشالِ اسیر ادعا نکرد که هیچ کس نمی‌خواست بجنگد. او پس از استالینگراد متوجه شد که آلمان و متحدانش با حمله به روسیه شوروی مرتکب «عمل جنایتکارانه» شده‌اند.
شکست در استالینگراد در سال ۱۹۴۳، آغازی بر پایان آلمان بود. اما تقریباً تمام اروپا در ژانویۀ ۱۹۴۳ همچنان به خدمات خود به هیتلر ادامه دادند، یک نقطۀ عطف اساسی در جنگ کبیر میهنی پس از نبرد کورسک اتفاق افتاد، تنها در ژوئیه-اوت ابتکار استراتژیک به بدست اتحاد جماهیر شوروی افتاد.
در نبرد استالینگراد، آلمان ۳۲ لشکر و ۳ تیپ خود را بطور کامل از دست داد. لشکر ۶ میدانی و تیپ ۴ تانک آلمان، لشکر ۸ ایتالیا، لشکر ۳ و ۴ رومانیایی منهدم شدند، ۲۲ لشکر رومانیایی، ۱۰ ایتالیایی و ۱۰ مجارستانی، یک هنگ کرواسی شکست خورد. دو سپاه رومانیایی بعنوان بخشی از لشکر ۴ توپخانۀ ورماخت که در اثر از دست دادن روحیۀ خود قادر به جنگیدن نبودند، به رومانی اعزام شدند.
پس از نبرد استالینگراد، ایتالیا، رومانی، مجارستان، فنلاند، ژاپن، ترکیه در برنامه‌های خود برای شرکت در جنگ علیه روسیه شوروی تجدید نظر کردند. آمریکا و انگلیس متشنج شد، سربازان آن‌ها در ماه ژوئیه به عملیات نظامی در قارۀ اروپا (سیسیل) دست زدند.
در کنفرانس تهران (۲۸ نوامبر- ۱ دسامبر ۱۹۴۳) فرانکلین روزولت و وینستون چرچیل مجبور شدند برای افتتاح جبهه دوم در فرانسه حداکثر تا می ۱۹۴۴ به یوسف استالین قول بدهند. استالین گزینۀ بالکان (گزینه چرچیل) را نپذیرفت، ولی روزولت از رهبر شوروی حمایت کرد.
***
استالینگراد به نماد شجاعت و پیروزی خلق‌های اتحاد شوروی تبدیل شد. برای آلمان، همانطور که برخی از مورخان آلمانی می‌نویسند، شکست در استالینگراد سال‌ها به عنوان یک تراژدی ملی تلقی می‌شد. تنها نیم قرن بعد، آلمان متوجه شد که حمله به اتحاد جماهیر شوروی یک جنایت است. در ماه مه ۱۹۸۵، رئیس جمهور آلمان، ریشارد وایتسکر، با اشاره به موضوع عفو، گفت: «همۀ ما، مجرم و بی‌گناه، پیر و جوان، باید گذشته را بپذیریم. تمام کسانی که چشمان خود را به روی گذشته می‌بندند، نسبت به حال نابینا هستند». در اواسط دهۀ ۱۹۸۰، آلمانی‌ها استالینگراد را اغلب به عنوان یک تراژدی و اندوه شخصی برای خانواده‌های کشته‌شدگان که به دنبال نابودی روس‌ها در نبرد ولگا بودند، می‌فهمیدند.
اشتاین مایر، رئیس جمهور آلمان در ژوئن ۲۰۲۱ از موزۀ آلمان-روسیه «برلین-کارلشورست» بازدید کرد و در آستانۀ هشتادمین سالگرد حملۀ آلمان نازی به اتحاد شوروی، یک سخنرانی نیم ساعته ایراد نمود. این سخنرانی گواه این واقعیت بود که رهبری جمهوری فدرال آلمان از مقیاس جنایات آلمانی‌ها با تمام جزئیات در طول سال‌های جنگ مطلع است. اشتاین مایر خاطرنشان کرد: «از همان روزهای اول، تنفر، یهودی‌ستیزی، بلشویسم‌ستیزی و جنون نژادی علیه مردم اسلاو و آسیایی اتحاد شوروی عامل محرک حملۀ نیروهای آلمانی بود. کسانی که این جنگ را به راه انداختند، مردم را به هر شکل ممکن کشتند و یک وحشی‌گری و بیدادگری بی‌سابقه به نمایش گذاشتند».
امروز، با توجه به این واقعیت که آلمان تصمیم گرفته است که «پلنگ‌ها» (تانک‌های لئوپارد) را به منطقۀ درگیری در اوکراین بفرستد، قابل توجه است که در سال ۲۰۲۱ اشتاین مایر از آلمانی‌ها خواست تا از میدان‌های جنگِ فراموش‌نشدنی در قلمرو بلاروس، اوکراین، روسیه بازدید کنند: «من بسیار علاقه‌مندم که جوانان، مخصوصاً از مکان‌های فراموش شده در شرق قارۀ ما، همانطور که مردم برای بازدید از یادواره‌های جنگ جهانی دوم به غرب می‌آیند، بازدید کنند».
در سخنرانی اشتاین مایر در سال ۲۰۲۱، یکی دیگر از اعترافات او جالب توجه بود: «برغم تمام اتفاقات رخ داده، این واقعیت را که آلمانی‌ها امروز در همین مکان‌ها با مهمان‌نوازی ساکنان بلاروس، اوکراین یا روسیه مواجه می‌شوند… با قلب رئوف استقبال می‌شوند، چیزی جز معجزه نمی‌توان نامید».
چرا آلمان و غرب دوباره می‌خواهند وارثان این معجزه و روسیه را به عنوان ستون فقرات آن نابود کنند؟ چرا امروزه به جای بازدید از مکان‌های خاطره‌انگیز، رژیم نازی اوکراین را با تانک‌ها و تسلیحات آلمانی تجهیز می‌کنند؟ شاید رهبری آلمان از فراموشی رنج می‌برد؟ معلوم می‌شود که این به دلیل فراموشی نیست. روز گذشته، اولاف شولتس، صدراعظم آلمان گفت: «ما تصمیماتی را که همیشه در سطح بین‌المللی سنجیده و مورد توافق قرار می‌گیرند، اتخاذ می‌کنیم».
***
در روند ضد حمله در نبرد استالینگراد، فرماندهی شوروی همچنین به اقداماتی دست زد که می‌توانست معجزۀ زنده ماندن را برای مهاجمان نشان دهد. یک بار دیگر یادآور می‌شوم که فرماندهی شوروی یک بار در دسامبر ۱۹۴۲ و دو بار در ژانویۀ ۱۹۴۳ به نیروهای دشمن پیشنهاد داد مقاومت را متوقف کنند، سلاح‌ها را زمین بگذارند و تسلیم شوند. دشمنان علاقه‌مند به معجزه نبودند. پس از امتناع، همان نیروها در هم شکسته و منهدم شدند، تعدادی نیز به اسارت درآمدند.
مقیاس عظیم پیروزی مردم شوروی در ساحل ولگا در مجتمع موزه‌ای منطقۀ حفاظت‌شدۀ «نبرد استالینگراد» ولگوگراد در معرض تماشا قرار دارد. در اینجا بیش از ۷ هزار اشیای اهدایی هیئت‌های ۶۵ کشور اروپا، آسیا، آفریقا، آمریکا به شهر جمع‌آوری شده است. پس از پیروزی‌های نزدیک مسکو و استالینگراد، اعتبار اتحاد شوروی به طرز باورنکردنی افزایش یافت (در ۱۹۴۱– ۲۶ کشور، در سال ۱۹۴۵، ۴۲ کشور با روسیۀ شوروی روابط دیپلماتیک داشتند). در این موزه همچنین «شمشیر استالینگراد» اهدایی پادشاه بریتانیا نگهداری می‌شود. در سال ۱۹۴۳، جورج ششم، پادشاه بریتانیا تصمیم گرفت شمشیر بزرگ شوالیه را به عنوان هدیه به شهر اهدا کند. روی آن کتیبه‌هایی به زبان روسی و انگلیسی حک شده بود:
«به شهروندان فولاددل استالینگراد
هدیۀ پادشاه جورج ششم
به نشانۀ ادای احترامِ مردم بریتانیا».
«شمشیر استالینگراد» توسط صنعتگران شهر کاونتری ساخته شده بود. شهری که در سال ۱۹۴۰ در اثر بمباران‌های آلمان ویران گردید. در سال ۱۹۴۴، پیمان دوستی و همکاری بین استالینگراد و کاونتری انگلیس امضا شد.
مراسم رسمی اهدای شمشیر در ۲۹ نوامبر ۱۹۴۳ (۷ آذر ۱۳۲۲) در تهران و طی دیدار یوسف استالین، فرانکلین روزولت و وینستون چرچیل، رهبران کشورهای ائتلاف ضد هیتلر انجام گرفت. ملکۀ بریتانیا یک هدیۀ ویژه به شهر ارمغان کرد: یک مرکز تلفن با ۱۰۰۰۰ شماره. از طریق انجمن امداد انگلستان شش بیمارستان (صحرایی) به استالینگراد تحویل گردید… اما اکنون از بریتانیای کبیر سلاح‌های مرگبار به حریم روسیه شوروی سابق عرضه می‌شود. در سال ۲۰۲۰، انگلیسی‌ها در «حیاط خلوت روسیه» مشغول آموزش پیاده کردن نیروها بودند…
مأخوذ از بنیاد فرهنگ راهبردی
۱۵ بهمن- دلو ۱۴۰۱
