پیدایش جهان و جامعه
دکتر بیژن باران
پیدایش اتفاقی کیهان، زمین، انسان مستقل از ذهن بشر، با تبدیل انرژی به ماده، از بیلیونها سال پیش تا کنون ادامه دارد. فرابینها، حسگرها، ریاضیات، مشاهدات، در کیهان، کهکشان، 5 قاره، 2 قطب پویش درونی ماده با محیط را تایید کنند. در تمدن کلامی روایت آفرینش ارادی، خلق الساعه، ثابت، یک زمان، یک نقطه، مجزا- تاریخ 6 هزار ساله دارد. احادیث، بنا بر فرمان، نیت، طرح، هدفداری، زمان آغاز، نبود مصالح، در احادیث شفاهی آمده؛ بعد مکتوب شده اند. پیامبران در گفتارهای متعدد با قدرت حاکمه در خاورمیانه تبانی و سلطه برای امنیت مردم دارند.
کیهان در 13.8، کهکشان راه شیری 13.6، منظومه شمسی 4.6، زمین 4.5، حیات بر زمین 3.8 بیلیون سال پیش پیدا شدند. انسان هوشمند در 200؛ سپس یهودیت در 3، مسیحیت در 2، اسلام در 1.5 هزار سال پیش پدید آمدند. جمعیت فعلی زمین بترتیب کل 8، مسیحیت 2، مسلمان 1.5 بیلیون نفر اند. یهودیت 15 میلیون نفر، بیخدایان 15% یا 1.2 بیلیون نفر رو به رشد اند. بودایی، هندو، ادیان دیگر در 3 هزار سال پیش اند. دین فردی، اجتماعی، سیاسی، عرفانی است.
برخی مانگ/ قمرها و سیارات میلیونها سال پیش آب و یاخته حیات داشته؛ ولی اکنون خشگ و بیجان اند. حیات مظهر تکثیر، متابولیسم، رشد، حرکت است که در دمای زیاد، نبود آب، پرتوهای کیهانی به عناصر مرده تبدیل شود. نمونه: کویر لوت و شمال افریقا چند هزار سال پیش دریا، سرسبز، با جانوران بودند. کیهان و حیات زمین فرایند دایمی اند که تا آینده ادامه دارند. نه اینکه در یک زمان آفریده شده؛ تمام شود. نمونه: سیاره مریخ با رد آبها، و مولکولهای آمینه. خود طبیعت یعنی زیستبوم زمین در سامانه فضا زمان در کون و فساد قرار دارد.
پس خدایانی که انسان در چند هزارسال اخیر کشف کرده؛ نتیجه فرگشت کیهان اند. بیلیونها سال پیش کیهان را نمی توانند آفریده باشند. اگر خدا قدیمی بود، آفرینش را در ذهن انسان از 200 هزار سال پیش باید جا می داد. ذهنیت توحید بنا بر شاه مذکر مطلقه با کشاورزی و تاریخ برای ساکنان فلسطین پیدا شد. تاریخ با قدرت، ثروت، ارتش، سلطه یک ملت بر دیگری، استثمار از کارورزان اغاز شد که پایه های دولت را ریخته بودند. نمونه: آشور، ایلام، کنعان.
چه دربار چه دین اولاد ذکور وارث ثروت و قدرت شدند. آیا دین از آغاز نابرابری زن و مرد را در جامعه طبقاتی مشروع کرد؟ بردگی بماناد. همزمان دین با وراثت ذکور انبیا، سلسله مراتب عنوانها در خاور میانه پیدا شد. با سختگیری دولت و دین، در ثروت و قدرت، عرفان بین نخبگان با مراد- مرید در شهرها پیدا شد. عرفان بخاطر تحجر دین، برچسب ارتداد، زندان، اعدام- در محافل مخفی جلسه داشت. ستیون واینبرگ، فیزیکدان برنده نوبل گفت: با دین یا بدون دین، آدم‌های خوب کارهای خوب می‌کنند و آدم‌های بد کارهای بد. اما اگر قرار باشد آدم‌های خوب دست به کارهای بد بزنند دین لازم است.
باید توجه داشت که دین مسیحیت 2500 فرقه، اسلام 72 فرقه، یهود چند دهه فرقه اند. با پرستش نیا، آیین دفن مرده، عکس در آب، سایه چسبیده به جسم، بخواب دیدن رویای مردگان- نئوندرتالها به موجودات غیبی روح، جن، شرور نظر زدن، دفع شر با آویزه تزیینی به تن باور کردند. در 6 هزار سال گذشته چندخدایی به خدای واحد، برای نظم، عقوبت، آخرت انسان در خاور میانه پیدا شد. با حمایت قدرت سیاسی، دین در امور مزرعه، باغ، خصوصی زنا، مرگ، میر، پذیرش تقدیر، دعا برای تغییر تقدیر وارد شد.
تکوین کیهان تابع نیروها، بیهدف، خودبخودی، اتفاقی، در مراحل چرخه عمر شکل گرفت. با کشف قوانین طبیعت، تمدن ارتقاء یافت. با دریافت خدا بناهای مجلل معبد، سلسله مراتب حوزوی، پوشاک متمایز، اراضی موقوفات آیینه دربار شاهان شدند. لذا امور ثروت، کشاورزی، وعده سر خرمن آسمانی در دین تقاطع کردند. تکوین دین و دربار تابع ثروت، قدرت، منزلت، هدفمند برای افزایش، اجبار بخاطر زور، سلایق رهبران است.
چرا نسبت دانشمندان بیخدا بیشتر از عوام است؟ پاسخ این است: دانشجویان از خانواده غیردینی به تخصصهای علمی علاقه بیشتر دارند. این نشان دهد که علم باعث بیخدایی یا شک نشده؛ بلکه دانشجویان غیردینی را جذب کند. اکلوند، جامعه شناس دانشگاه رایس اثر تحصیلات علمی بر جهان بینی عالمان را در 2024 پژوهشید. پژوهش 1646 دانشمند، مصاحبه عمیق با 271 نخبه از 21 دانشگاه، نشان داد: دانشمندان بسادگی نظرات دینی خود را با تحصیلات تخصصی، بخاطر تضاد ذاتی دین اعتقادی، علم تجربی، فشار انطباق با آزاداندیشی دانشگاه رها نکنند.
دانشمندان جوانتر باخداتر از پیران اند. آنها در مراسم دینی بیشتر حضور دارند. پس بحث استادان دانشگاه تهران با مهندس بازرگان، دکتر سحابی، دکتر نصر بی نتیجه بود. یعنی خداباوری در کودکی در حافظه دراز مدت رسوب کند. برخی بیخدایان هم جای خدا را با نامهای دیگر مارکس، مندلا، شاه، مصدق جانشین کرده؛ تفکر امل را با واژه های نو ابراز کنند. آنها از مشاهیر مانند کتب مقدس نقل قول آورند. https://www.worldviewsummit.org/…/scientists-become
داروین با 5سال در سفر بدور دنیا با تصاویر، مشاهدات، اسناد فرگشت گونه ها را اثبات کرد. بعدها با ژنتیک مندل، واتسن، کریک راست آزمایی شد. او و مارکس میوه انقلاب صنعتی انگلیس با تجربه گرایی، منطق، آمار بودند. روایات در باره پیدایش جهان، انسان، نخست در اساطیر، سپس ادیان، فرقه ها در گفتارها، مکتوبات پیدا شدند. برخی ادیان با قدرت سیاسی ادغام شده؛ به تفتیش عقاید/ اینکوزیسیون اسپانیای کاتولیک، صفویه و ولایت فقیه شیعی در ایران، طالبان در افغانستان پرداختند.
آنها به قتل دگراندیشان، مصادره ثروت، غارت، بردگی در حمله عرب مسلمان به ایران، حمله اسپانیا به مکزیکو، قتل عام 5000 بومی بیدفاع در یک روز در 1520 انجامیدند. در فلسطین 124 هزار پیامبر در 6 هزار سال ظهور کردند. 124 هزار تقسیم بر 6 هزار ضرب در 12 ماه یعنی 1.7 پیامبر در ماه در یک منطقه کوچک در مقایسه با 5 قاره. البته استرالیا، آمریکا، آفریقا، اروپا، خاور دور بدون پیامبر ماندند. دانش سده21 برای پیدایش جها و حیات 11 دلیل آورند:
1نظم در جهان در کل وجود ندارد. کیهان در پراش بی نظمی، بیکرانگی، در فضازمان است. آنتروپی با سیستمهای باز و بسته رو به افزایش است. در حالیکه آفریدگار در سامان دادن جهان در تضاد با اصل کیهانی افزایش بینظمی است. کیهان با جبر طراحی نشده؛ بلکه با احتمال پویش بدون نقشه اتفاقی تکوین یابد. لذا حرکت ستارگان، سیارات در مدار منظم نیست. در رویدادهای نجومی حرکتهای خطی، چرخشی، دورانی احتمال فروپاشی، انفجار، تصادم دخیل ند. هیوم پیش از داروین نظم و ناظم جهان را با منطق مردود کرد. بنا بر یافته های نجوم و زیستی باید گفت: طبیعت نقطه آغاز قادری نیست که آفرینش در آن نقطه روی داده باشد. زیرا گستره طبیعت آفریننده کنش- واکنش اتفاقی پراکنده ماده و انرژی پسا مهبانگ است.
ماده و پرتو جدید از تبدیل انرژی پدید آیند. ماده، میدان مغناطیس، ذره جرمدار، پرتو نور، گرانش ذره بی جرم ماده تاریک است. آیا ماده تاریک به ماده مریی تبدیل پذیر است؟ از تکنیگی با انرژی بینهایت در یک نقطه انرژی آغازین بدون ماده، فضازمان، انرژی تاریک گسترش یافت. مصالح، نقشه، انرژی اجرا در جهان مریی، ماده، زمان، فضا، ذرات، موج، پادماده، قوانین فیزیک اجرام، شیمی عناصر مریی با مهبانگ 13.8 بیلیون سال پیش پدید آمد.
با تبدیل انرژی به ماده- پادماده، ماده به انرژی 2 تریلیون کهکشان کنونی پیدا شدند. جرم کیهان تنها 4% مریی/ همکنش با نور، بقیه 96% نامحسوس، خنثی با نور، گرانمند با افزایش آنتروپی است. در نظریه ریسمان، ذرات زیراتمی تارهای در ارتعاش اند که در فضا پخش شوند. چه رابطه ای بین خلاء و فضا است؟ فضا خلاء نبوده؛ حاوی پرتو، موج گرانش، ترکیب ذره- پادذره، تار انرژی منفی- مثبت با میدان کوانتومی است. کامران وفا در نظریه ریسمان صاحب نظر است. فضا شتابنده گسترش یابد. در هم تنیدگی ذرات همسو، در ابعاد کیهان تعمیم ناپذیر است.
در کیهان 10 میلیون ابرساختار، 25 بیلیون گروه کهکشانی، 1.35 تریلیون کهکشان، 30 تریلیون ستاره اند. آنها با نیروی گرانش جاذبه و انرژی تاریک دافعه گسترنده شامل ستارگان، سیاهچاله ها، سیارات، مانگ/ قمرها یند. هر کهکشان با 1 تریلیون جرم سماوی، 100 بیلیون ستاره، هر ستاره کمینه 1 سیاره و مانگ در فضای 3 بعدی، از دیگری 400 میلیون سال نوری دور است. تصویر فرابینهای وب، هابل، اقلیدس 1000 کهکشان خوشه پرسیوس را در عکس 5 در 6 سانتیمتر نشان دهد. در آن تصویر 100 هزار کهکشان دورتر هم هستند.
2ناظم در جهان نیست. کنترل کیهان بیکرانه با سرعت نور هم ممکن نیست. آفریدگار ناظم نیست؛ زیرا پیدایش و انقراض انواع تابع متغیرهای دیگر اند. دینوران آفریدگار را هم ناظم برای مواخذه انسان دانند. برعکس نظر اسپینوزا که گفت: جهان خلق شد؛ ولی مدیریت آن صاحب ندارد. کیهان اتفاقی و بدون طرح قبلی انست. از 2 تریلیون کهکشان مریی بقطر 93 میلیارد سال نوری، ساختار هیچ 2 کهکشان شبیه هم نیست. گرچه پیدایش آنها شبیه هم است.
کیهان در شدن است نه این که کار در گذشته تمام شده؛ بلکه دائما ساختارها در تغییرند. قوانین کیهان در پویش ماده دخیل اند. کیهان بیکرانه با گسترش شتابنده، 96% تاریک یعنی بدون اندرکنش با فوتون است. انسان حسگر ماده تاریک، انرژی تصادم آن با ماده عادی، انرژی تصادم ماده تاریک با هم را ندارد. ولی انسان مانند دیگر موجودات حسگر برای نور، گرما، گرانش، فشار دارد.
سحابه های گرد و گاز، زایش/ فروپاشی ستارگان، ابر ساختارهای نجومی، میدانهای مغناطیس، سیاه چاله ها، کهکشان ها بهم تصادم کرده؛ بینظمی افزایش یابد. گستره بیکرانه کیهان مریی را یک نیرو نتواند ناظم باشد؛ زیرا پویش آن احتمالی است. نیرویی یافت نشده که کیهان با اجرام در کون و فساد اتقاقی را کنترل کند. اصولا ناظم با اتفاق وجه مشترک ندارد. ابرنواخترها فروپاشند. از سحابه های گرد و گاز ستارگان جدید پیدا شوند.
3جبر در پیدایش جهان نیست. اتفاق جهان و حیات در پراش اتفاقی در پهنه زمین با جو حامی به وضع کنونی رسیدند؛ نه در یک نقطه آفرینش. انکشاف کیهان، زندگان، زیستبوم بنا بر اتفاقات جوی، احتمالات رویدادی، نوسانات کتره ای/ راندوم اتمها ست؛ نه اجبار، اختیار، طرح از پیش تعیین شده. پراش نوترونهای مخزن میله های سوخت شناور نیروگاه با احتمال مشروط در متد مونت کارلو محاسبه شود. حتی در کپی شدن دی ان ای، در 4 نوکلئوتید/ پروتین آ، سی، جی، تی احتمال خطا/ ارور رود که منجر به پیدایش انواع جدید در محیط متغیر شود.
4در یک زمان خلق الساعه جهان آفریده نشد. کیهان 13.8 میلیون سال پیش و حیات زمین در 2 بیلیون سال آماده با محیط مناسب شدند. زمین از قطب تا استوا در 600-717 میلیون سال پیش گوی سفید برفی بود. دلیل یخبندان خروج کم کربن دی اکسید آتشفشان، معکوس نور گلخانه ای بود. سپس گیاهان و دیناسورها پیدا شدند. زمین از مناطق گرم استوا تا یخین 2 قطب جانوران و گیاهان ویژه دارد. زمین و ماه 24 ساعت یک بار و خورشید هر 27 روز، دور محورشان چرخند. کهکشان راه شیری هر 200 میلیون سال یک بار بر دور محورش چرخد. ابرخوشه کهکشانی لانیاکیا با راه شیری ش هم بدور خود چرخد؛ اما عدد آن با فرابین وب محاسبه شود.
گامهای نخست اسیدهای آمینه، پروتین، حیات آلی در فضا، شهابها، سیارکها مولکولهای آلی معلق در معرض پرتوهای کیهانی اند. در منظومه شمسی، مولکولهای آلی، حیات با تغییرات جوی بعدی، خشکیده، فسیلی مانده اند. در آغاز 4 نیروی گرانش، معناطیس، هسته ای قوی و ضعیف در وحدت بوده؛ بعد از هم جدا شده؛ ماده در فضا زمان را بدون طرح قبلی پراکندند. در کیهان 100 سیاره شبیه زمین رصد شده اند. در آنها آب، مولکولهای آلی حیات اولیه یافت شده اند.
اگر تعداد اتمها در بدن انسان 10 بتوان 28 باشد، آیا تعداد اتمها در زمین و در کل جهان را میتوان تخمین زد؟ جرم زمین معادل 6 ضربدر 10 بتوان 24 کیلوگرم است. جرم کل جهان معادل 10 بتوان 54 کیلوگرم است. جرم متوسط انسان 70 کیلوگرم یا 7 ضرب در 10 بتوان 1 کیلوگرم است. تعداد اتمها در زمین چند برابر تعداد اتمها در بدن انسان است؟ تعداد اتمها در جهان چند برابر تعداد آنها در انسان است؟ فیسبوک Habib Biktash 290224
انحراف محور زمین با عمود بر مدارش 23.4 درجه 4 فصل با تابش کم و زیاد خورشید را سازد. حیات ریز/ میکرو مانند باکتری و میکروب، کلان/ ماکرو مانند گیاه و جانور تابع دمای فصول ند. در حالی که ثبات و عدم رابطه موجودات نظر افلاطون بازتولید در ادیان ابراهیمی انواع ثابت ند؛ نه وابسته بهم و تابع زیستبوم متغیر. پس بر خلاف نظر افلاطون جانوران از ازل تا ابد نبوده؛ آمد نوع جدید و رفت نوع منقرض دارند که داروین توضیح داد.
5حیات در یک نقطه نبود. روایتها بومی بوده؛ محاط بر چند روستا و شهر در منطقه اند. آنها جهانشمولی 5 قاره با چین، ژاپن، هند، اقیانوسیه، آمریکا ندارند. حیات در یک قاره روی داد؛ نه یک نقطه. حیات گسترده در اقیانوس، کناره های گرم استرالیا، پدید آمد؛ بجا مانده در فسیلها و تکه های ژن در کرموزومهای انسان، فرگشت انسان هوشمند 200 هزار سال، درک اسطوره ای در فلسطین از جهان 5700 سال قمری قدمت دارند. درک علمی از عصر گالیله، کوپرنیک، نیوتن ببعد روی داد. آغاز کیهان انرژی بود.
باشندگان در تغییرات زمین از 2 بیلیون سال پیش بر کناره های آب گرم اتفاقی پیدا شدند. 250 میلیون سال بعد قاره پنجه آ پدید آمد. از تجزیه آن پوسته تکتانیک شناور 5 قاره، 2 قطب، جزایر بر زمین شکل گرفتند. رویدادهای زیستبومی کتره ای انذ. نمونه: باران سیل آور، فوران آتشفشان، تصادم شهابها، شعله خورشید. فرگشت بنا بر خطا در ژنتیک، زمین با جو متاطم، مهاجرت موجودات با خشگی آبگاها تبیین شد. کیهان را دانشمندان با نظریه، آزمایش، اندازه گیری محاسبه کرده؛ گویند: در انقباض آغازین 26% جرم ش نقش مهم داشت.
6فرگشت از ساده به پیچیده یا ریز/ میکرو به درشت/ ماکرو باشد. یعنی تغییر از سادگی آغازین گوی انرژی مهبانگ به عظمت کیهان کنونی با پیچیدگی ماده مریی، تاریک، پادماده رسد. عناصر شیمی در محیط آب، پرتو، دما به ملکولهای پیچیده آلی دی ان ای فرگشت یافتند. این پیچیدگی متناسب با افزایش بینظمی جهان است. مولکول های آلی/ کربن پیچیده در ژرفای فضا، مرکز سحابه های گازی یخین، از ارتو از مشتقات بنزین پدید آیند.
باشندگان در تصادم، نابودی، زایش، ترکیب احتمالی برخط، جهش/ موتاسیون، استحاله ماده به انرژی و برعکس اند. نه اینکه در 6 روز آفریده شد؛ بدون فرگشت آتی از کپی شدن در زایش، جهش اتفاقی، میرش تصادفی با پیدایش گونه های نو منطبق با تغییر زیستبوم. خطاهای ژنتیک قلیلی کودک لب شکری، نابینا، عقبمانده/ کند ذهن را پدید آورند. مولکول های حیات اسیدهای آمینه و شکر در شکل متقارن پدید آیند. در موجودات زنده تنها یکی از اسیدهای آمینه نتیجه میدان مغناطیس زمین است. Phys.org 230224
7باور به آفریدگار برای موجودات ماکرو از ازل، با ژنوم ثابت نه میکرو است. اصل زیست شناسی گوید: هر نظریه جدید باید در توافق با تئوری بقای اصلح داروین و فرگشت پذیری ژنوم باشد. ژنوم مجموع همه ژنهای یک موجود زنده است. پیدایش کیهان 13.8 بیلیون سال عمر دارد؛ باور آفریدگار در بشر چند هزار سال است؛ جانوران دیگر این باور را ندارند. شیر گرسنه 4پا را بدون ترس از خدا درد.
آفرینش موجودات ماکرو مجزا از هم، بدون انقراض در 6 هزار سال پیش روی داد- بباور اکثریت مردم جهان. موبدان متنفذ، شاهان مطلقه به قدرت تام مبداء به خدای ناظر بر اعمال پیروان تعمیم یافت. آفرینش تک یاخته ها، میکروب، ویروس، شته، شپش، آمیب، حشرات، شمار بیشماری در این روایت از قلم افتادند. این روایت تخیلی، متکی به حافظه و نظر نخبگان است. در آن عاطفه بر عقل اغلب چیره شود- چه در امور خصوصی با نزدیکان، چه اجتماعی با دولت.
8خلقت موجودات ایستا و ثابت است. علم انقراض انواع، جهش ژنتیک، پیدایش گونه ها در زیستبوم متغیر، منشاء و انواع گونه ها را تبیین کرد. برخی قوانین جهان اینها یند: بقای انرژی، ترمودینامیک، تبدیل ماده و انرژی، زوال تصاعدی عنصر پرتوزا. ویروس، باکتری، قارچف مرجان، گیاه، جانور آمده؛ برخی منقرض شده اند. انواع جدید با جهشهای اتفاقی در تغییرات زیستبوم پدیدار شدند. از ۱۹۷۰ تا ۲۰۱۴ سالانه 2% از انواع حیات وحش از بین رفتند. با استفاده پرشتاب انسان از منابع طبیعی، گرمایش زمین، حوادث زیستبوم ۶۰% گونه های مهره داران نابود شدند. دویچه وله 101223.
در ایران تا عهد ناصرالدین شاه شیر بیابانی بود. هماکنون یوزپلنگ ایرانی تا 5 سال دیگر منقرض شود. در خلیج مکزیک 65 میلیون سال پیش، سقوط اتفاقی سنگی، جو را خاک آلود کرده؛ به انقراض میلیونی دایناسور، گیاه، جانور انجامید. آنها نیازمند اکسیژن در هوای صاف اند. موشها مانده؛ پستانداران پیدا شده؛ به فرگشت انسان انجامید. استخوانهای آنها در موزه های تاریخ طبیعی شیکاگو، نیویرک، لندن اند.
9پایان منظومه شمسی همه اعتقادات انسان کنونی را در آخرت نابود کند. انرژی تاریک کیهان را شتابنده گسترش دهد. در 4 بیلیون سال 2 کهکشان مارپیچ آندرومدا و راه شیری، هر یک بقطر 93 بیلیون سال نوری، تصادم کرده؛ همه انسانها، روایات، تمدن بشر به گرد و گاز تبدیل شوند. تصادم نجومی در دمای میلیون درجه ستارگان، سیارات، شهابها را در هم کرده؛ در گاز و گرد پخش کند. آخرزمانی بوده؛ پایان همه افسانه های باورمندان هر قوم است. نمونه: مقدسات مصر، یونان، بابل را فاتحان نابود کردند. 1 سال نوری 10 تریلیون کیلومتر است.
پس اساطیر، افسانه ها، ادیان ابدی نیستند؛ چرخه عمر دارند: زاده، بازه زمانی پذیرش، میرش. تازه در دوره پذیرش با تغییرات عینی جامعه و مهاجمان، جهشهای کوچک و بزرگ کنند. نمونه: 2500 فرقه مسیحی از یک منشاء 2000 سال پیش، سنن ژاپن با مدرنیسم، انطباق شریعت با فرهنگ غربی و حقوق بشر در مالزی، اندونزی، ترکیه.
10سوخت رسانی تاکنون از کجاست؟ در بازه انقباضی کیهان- منشاء انرژی برای روح، فاصله مرگ تا رستاخیز، حیات پس از مرگ باید تعین شود. ماتریالیسم در نجوم 4 وجه دارد: آغاز آن انرژی بود. ماده از انرژی پدید آمد. در مهبانگ زمان، فضا، ماده مریی و تاریک، انشقاق 4 نیرو پدید آمدند. همجوشی اتمی و پرتوها سوخت اند. هابل ثابت کرد: گسترش کیهان از انرژی تاریک، شیفت قرمز در ستارگان بخاطر دور شدن، شیفت آبی ستارگان بخاطر نزدیک شدن، همجوشی هیدروژنی منبع نور اند.
11در نور سفید نظرات و احکام باورمندان ناشی از ادراک، تخیل، تصویر اند. ولی اکنون جهان با نور غیر سفید هم ادراک شود. در حالی که مهبانگ نیاز به نور سفید ندارد؛ در خود بدون نور سفید بی ثبات شد. افسانه های خلقت در نور سفید بافته شده اند- بیانگر یک انسان راوی. از پایان سده 20 آسمان با پرتو ایکس، فرابنفش، فروسرخ، موج گرانش بعلاوه نور سفید رصد شد.
پدر رصد گر پرتو ایکس جیاکونی 1931-2018 صاحب نوبل است. پیش از او، کیهان با چشم در نور مریی بازتاب نور در آیینه رصد شد. با پرتو ایکس خروجی ستارگان، میدان گرانشی کهکشانها، وجود سیاهچاله مشاهده پذیر شدند. رصدخانه/ فرابین فضایی چاندرا حسگر پرتو ایکس دارد. فرابین فضایی وب 1.5 میلیون کیلومتر دور از زمین، اقلیدس، هابل، 2 سنجشگر موج گرانش/ لیگا از رویدادهای اتفاقی نجومی تصویربرداری کنند.
منابع. 2024/03/08
https://www.bbc.com/persian/articles/ckm2n0p7m27o بی بی سی
کتاب زیست شناسی مغز و اخلاقیات، تقی کیمیایی اسدی 677 صفحه PDF
جبر و احتمال را ذات رویداد در طبیعت و جامعه تعیین کنند. در جبر علل پیدایش رویداد شناخت پذیر اند. در دین ایقان، مطلق، اراده در آسمان، ملهم از استبداد و انتظار عطوفت از شاه زمینی بازتاب یافتند. انوری ابیوردی ناتوانی مردم در استبداد شرقی 1000 ساله و علل ورای ش را با نبود تحلیل روشنفکران مطرح کرد: کسی ز چون و چرا دم نمیتواند زد./ که نقشبند حوادث ورای چون و چرا ست. آیا “نقشبند حوادث” دولت مطلقه است یا تقدیر جبری زروانی؟ او علل حوادث را بدرستی در ورای آنها برای عالم خواند.
در احتمال علل- پیچیده، شرطی، ناشناخته، وابسته بهم رویداد را سازند. احتمالات در آثار عتیق چه دینی چه علمی غایب است. در زندگی روزمره ریسک، بخت، شانس بکار روند. احتمال رخ دادن یک پیشامد مساوی با تعداد حالات مطلوب تقسیم بر همه حالات ممکن؛ یعنی شمار موافق/ شمار رویدادها ست. در تمدن ایرانی، احتمالات در سده 20 با واژه های محدود در دروس دانشگاه وارد شد.
احتمالات شاخه‌ای از ریاضیات برای تحلیل رویدادهای تصادفی، تابع زمان مانند اوضاع جوی، مستقل از زمان مانند شیر یا خط است. گزاره 2 نوع است: 1توان طبیعت “آیا حدوث یک رویداد خاص وجود دارد؟” 2نگرش ذهن از “چقدر اطمینان است که این رویداد رخ دهد؟” نمونه: اولی راه رفتن روی آب انسان مانند مرغابی. دومی اولویت شنیدن صدا و دیدن آتش گلوله. نمونه: شانس برد در ورق بازی. پوکر الکترونیک بکمک هوش مصنوعی در لاس وگاس.
احتمال میزان اطمینان حتمی1، ناممکن0، ممکن بین 0 و 1 است. هر چه یک احتمال به سوی یک برود، احتمال رخ دادنش بیشتر؛ هر چه به سوی صفر برود احتمال رخ دادنش کمتر است. نمونه: بارش روز ابری- اگر باران ببارد، احتمال 1؛ اگر ابری بماند 0 است. البته شدت و طول بارندگی، آرام، رگبار، چند دقیقه، تمام روز را می توان با عوامل دخیل مانند باد، تراکم ابر، ضخامت ابر در معادله باران تغییر داده؛ تا عددی بین 0 و 1 نتیجه شود. پس بارش 5% در 10 ساعت روز، یعنی 30 دقیقه در طول روز ممکن است ببارد. احتمالات و ریاضیات اسم جمع با پسوند “ات” اند؛ بصورت علوم احتمال و ریاضی با فعل مفرد بکار روند.
احتمالات در آمار، بیمه، اقتصاد، تجارت، جوشناسی، مردم شناسی، فیزیک در حرکت اتم در نیروگاه کاربرد دارند. مباحث احتمالات اینها یند: نظریه های تصمیم‌ها، احتمالات، بازی‌ها، اطلاعات؛ متغیرها و فرایندهای تصادفی؛ به یز؛ وینر؛ دانش؛ منطق احتمالاتی، فازی؛ احتمال توزیع پواسون، نرمال. احتمالات تابع فضازمان نیز هست. نمونه: روند ستوکستیک یا احتمال تابع زمان در مخزن خنک کن نیروگاه اتمی با رایانه حل شود.
البته قمار شرط بندی مسابقات را هم در بر گیرد. کولموگروف احتمالات تابع شروط ثانوی را فرموله کرد. در احتمال شرطی “به یز” اگر رویدادی تابع اجزای ثانوی با احتمال وقوع مستقل باشد؛ شرطی شود. قوانین احتمالات بین 2 رویداد اینها یند: ضرب، جمع، مکمل. یک رویداد تابع 2 اتفاق دیگر = امکان اتفاق اول ضربدر اتفاق دوم است. نمونه: در طاس احتمال 1 شش 1 بر 6 یا 16% است. احتمال جفت شش 1 بر 36 یا 3% است.
