پیامدهای ژئوپلتیکی توسعه موشک اورشنیک روسیه در جنگ اوکراین
نویسنده: معصومه محمدی، کارشناس مسائل اوراسیا
در دنیای ژئوپلیتیک، فناوری‌های نظامی پیشرفته نه تنها به عنوان ابزاری برای بازدارندگی عمل می‌کنند، بلکه معادلات قدرت را نیز به شدت تغییر می‌دهند.
یکی از این تحولات اخیر، توسعه موشک «اورشنیک» (Oreshnik) توسط روسیه است. این موشک که به عنوان بخشی از برنامه‌های نظامی پیشرفته مسکو در پاسخ به فشارهای فزاینده غرب توسعه یافته است، ابعاد گسترده‌ای از پیامدهای ژئوپلیتیکی، راهبردی و منطقه‌ای را به همراه دارد.
این یادداشت به بررسی تأثیرات توسعه این موشک بر جنگ اوکراین، نظم امنیتی منطقه و سیاست تهاجمی آمریکا و متحدان غربی در برابر روسیه پرداخته است.
ویژگی‌ها و نقش موشک اورشنیک در استراتژی نظامی روسیه
موشک اورشنیک به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین تسلیحات هایپرسونیک روسیه، توانایی تغییر معادلات جنگ‌های مدرن را داراست. سرعت فوق‌العاده بالا، توانایی حمل کلاهک هسته‌ای و قابلیت فرار از سامانه‌های دفاع موشکی پیشرفته، این موشک را به یکی از ابزارهای کلیدی بازدارندگی تبدیل کرده است.
روسیه این تسلیحات را نه تنها برای دفاع از مرزهای خود، بلکه به عنوان پاسخی مستقیم به گسترش ناتو و استقرار سیستم‌های دفاع موشکی آمریکا در نزدیکی مرزهایش توسعه داده است. در جنگ اوکراین، اورشنیک می‌تواند به عنوان عاملی کلیدی در تغییر موازنه قدرت عمل کند و توانمندی‌های نظامی اوکراین و حامیان غربی آن را به چالش بکشد.
تأثیر بر جنگ اوکراین و استراتژی غرب
توسعه و استقرار موشک اورشنیک، چالش‌های جدیدی برای نیروهای غربی و اوکراین به وجود آورده است. این موشک نه تنها می‌تواند زیرساخت‌های حیاتی نظامی و اقتصادی اوکراین را هدف قرار دهد، بلکه توانایی آن برای انجام حملات دقیق و سریع، عملیات‌های ضدحمله غربی را محدود می‌کند. رونمایی از این موشک هم زمانی انجام شد که اوکراین مجوز استفاده از سلاح‌های دوربرد علیه روسیه را از کشورهای غربی دریافت و شروع به شلیک برخی از این موشک‌ها علیه اهداف در عمق روسیه کرد.
در عین حال، استقرار این موشک می‌تواند به تشدید رقابت تسلیحاتی در منطقه منجر شود. آمریکا و متحدان ناتو ممکن است در واکنش به این توسعه، سامانه‌های دفاع موشکی پیشرفته‌تری را در اروپا مستقر کنند. این چرخه تسلیحاتی می‌تواند امنیت منطقه را بیش از پیش شکننده کند.
الف) بازدارندگی در برابر ناتو؛ یکی از اهداف اصلی روسیه در توسعه اورشنیک، ایجاد بازدارندگی در برابر گسترش ناتو در مرزهای شرقی است. این موشک، پیامی قاطع به متحدان غربی است که هرگونه تجاوز به قلمرو روسیه یا تهدید علیه منافع استراتژیک آن، با واکنش قاطع و غیرقابل پیش‌بینی روبرو خواهد شد.
ب) اثر بر هم‌پیمانان منطقه‌ای؛ توسعه این موشک، پیامدهایی برای کشورهای هم‌پیمان روسیه در منطقه نیز دارد. کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا ممکن است از این توسعه به عنوان یک عامل تقویت‌کننده امنیت جمعی بهره‌مند شوند.
ج) چالش برای سیستم‌های دفاع موشکی آمریکا؛ اورشنیک قابلیت عبور از پیشرفته‌ترین سیستم‌های دفاع موشکی آمریکا مانند THAAD و Aegis را دارد. این مسأله نه تنها استراتژی‌های دفاعی غرب را زیر سؤال می‌برد، بلکه هزینه‌های سنگینی را بر کشورهای غربی برای توسعه سامانه‌های پیشرفته‌تر تحمیل می‌کند.
سیاست تهاجمی آمریکا و واکنش روسیه
سیاست‌های آمریکا و ناتو در سال‌های اخیر، به ویژه گسترش ناتو به سمت شرق و ارسال تسلیحات پیشرفته به اوکراین، بخشی از عوامل اصلی تسریع توسعه تسلیحات پیشرفته‌ای مانند اورشنیک بوده است.
روسیه این اقدامات را تهدیدی مستقیم علیه امنیت ملی خود تلقی کرده و در پاسخ، برنامه‌های تسلیحاتی خود را به طور گسترده‌ای گسترش داده است. در عین حال، سیاست تهاجمی آمریکا در منطقه، موجب افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی شده و امکان برقراری گفتگوهای سازنده برای حل و فصل بحران اوکراین را کاهش داده است. روسیه با استفاده از تسلیحات پیشرفته مانند اورشنیک، درصدد ارسال این پیام است که هیچ فشاری نمی‌تواند موضع آن را در برابر سیاست‌های غرب تغییر دهد.
چالش‌های احتمالی و خطرات ژئوپلیتیکی
الف) تشدید رقابت تسلیحاتی؛ توسعه اورشنیک می‌تواند مسابقه تسلیحاتی جدیدی را در سطح جهانی آغاز کند. آمریکا و متحدانش ممکن است برای حفظ برتری نظامی خود، به سرمایه‌گذاری در فناوری‌های هایپرسونیک و سیستم‌های دفاعی جدید روی آورند.
ب) افزایش خطر تقابل نظامی مستقیم؛ استقرار موشک‌های پیشرفته‌ای مانند اورشنیک، خطر درگیری‌های نظامی مستقیم بین روسیه و ناتو را افزایش می‌دهد. این خطر به ویژه در مناطقی مانند دریای سیاه و شرق اروپا بیشتر احساس می‌شود.
ج) ناپایداری در نظم جهانی؛ تقویت تسلیحات استراتژیک توسط روسیه، می‌تواند نظم جهانی پساجنگ سرد را بیشتر از گذشته تضعیف کند. این تحول، به کاهش اعتماد بین قدرت‌های بزرگ و تضعیف توافقات بین‌المللی نظیر معاهده منع گسترش موشک‌های هسته‌ای منجر می‌شود.
با در نظر گرفتن مولفه های مورد مطالعه، این طور به نظر می رسد که پیامدهای بلندمدت و راه‌های پیش روی توسعه موشک اورشنیک توسط روسیه، نمایانگر تغییرات عمیق در ساختار قدرت ژئوپلیتیکی جهان است. این تحول، نه تنها معادلات جنگ اوکراین را پیچیده‌تر می‌کند، بلکه نظم امنیتی منطقه و جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها، قدرت‌های بزرگ باید به جای ورود به چرخه رقابت تسلیحاتی، به دیپلماسی و گفتگوی سازنده روی آورند. ایجاد توافق‌های جدید برای محدود کردن تسلیحات هایپرسونیک و تلاش برای کاهش تنش‌های ژئوپلیتیکی، می‌تواند به حفظ صلح و امنیت جهانی کمک کند.
با این حال، تا زمانی که سیاست تهاجمی آمریکا و غرب در برابر روسیه ادامه یابد و مسکو نیز به توسعه تسلیحات پیشرفته ادامه دهد، احتمال وقوع یک بحران بزرگ ژئوپلیتیکی همچنان بالا خواهد بود.
