هموزن بودن تحریم روسیه با افزایش تورم و رکود در اروپا
محمد جعفری
به عقیده کارشناسان اقتصادی، اگر اتحادیه اروپا به آمریکا در تحریم نفت روسیه بپیوندد با دستان خود تیشه را به ریشه اقتصادی این بلوک و دیگر کشورهای هم‌پیمان خواهد زد.
شاید گزافه‌گویی نباشد که بگوییم روسیه قبل از صدور فرمان اجرای عملیات نظامی در اوکراین در پنجم اسفندماه سال گذشته دندان‌های غول اقتصادی غرب را شمرده بود و به این جمع‌بندی رسیده بود که تنها شجاعتی که غربی‌ها در حمایت از دولت کی‌یف انجام خواهند داد تحریم مسکو به‌ویژه واردات نفت و گاز از این کشور است که به‌شرط زمان‌بر شدن تأثیری که بر پیکره اقتصاد غرب و کشورهای هم‌پیمانش می‌گذارد بسیار فراتر از صدماتش به روسیه و حامیانش خواهد بود.
وقتی در سال ۲۰۱۴ دولتی غرب‌گرا در اوکراین بر مسند قدرت نشست و مردم روس تبار مناطق شبه‌جزیره کریمه، دونتسک و لوگانسک در هراس از خشم ملی‌گرایان افراطی اوکراین دست به رفراندوم جدایی از کی‌یف زدند و متعاقباً کریمه با الحاق به روسیه موافقت کرد، آمریکا و اتحادیه اروپا شدیدترین تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی را علیه مسکو اعمال کردند. همین امر باعث شد که روسیه بتواند با برنامه‌ای مدون در خلال هشت سال گذشته بر تبعات تحریم‌های غرب غلبه کند تا جایی که هراسی از تحریم‌های بیشتر نداشته باشد و با خیالی آسوده‌تر در مسیر تأمین منافع درازمدت و استراتژیک خود گام بردارد.
روسیه با علم اینکه کمی بیش از نیمی از صادرات ۴۲۵ میلیارد دلاری‌اش به اروپا سرازیر می‌شود آن‌قدر به لبه کند تیغ به‌ظاهر برنده تحریم‌های غرب اطمینان داشت که وارد خاک اوکراین شد تا ماشین جنگی تهدیدکننده این کشور را که با قلدری گروه‌های نئونازی داعیه پیوستن به ناتو را داشت از میان برداشته یا دست‌کم به‌شدت تضعیف کند.
پیوستن اروپا به آمریکا در تحریم نفت روسیه شوک ویرانگری بر اقتصاد غرب وارد خواهد کرد
شکی نیست که هرگونه محدودیت ازجمله تحریم‌های گسترده در روزها و شاید هفته‌های ابتدایی باعث بی‌نظمی و هرج‌ومرج اقتصادی یا بهتر گفته شود هراس بی‌دلیل مردم از تنگناهای احتمالی اقتصادی شود اما برای کشوری که مدت‌ها با این نوع هجمه دست‌به‌گریبان بوده و در خنثی‌سازی آن تجربه به دست آورده زمان یافتن راهکار برای سروسامان دادن به اقتصاد خرد و کلان چندان طول نمی‌کشد. از طرف دیگر، اگر تحریم‌ها علیه کشورهای بزرگی همچون روسیه و ایران طولانی شوند کشور یا کشورهای تحریم کننده و حتی کشورهایی که به تحریم نپیوسته‌اند از تبعات آن‌ها هم متضرر خواهند شد.
به‌عنوان‌مثال، در پی بروز جنگ در اوکراین و اعلام آمریکا مبنی بر تحریم خرید نفت از روسیه افزایش قیمت سوخت در کشورهای اروپایی و همچنین آمریکا، موجب نگرانی‌های گسترده‌ای شده است. شمار زیادی از مردم در کشورهای اروپایی ازجمله اسپانیا در واکنش به افزایش قیمت سوخت دست به تظاهرات زده‌اند.
همچنین بسیاری از کاربران در شبکه‌های اجتماعی با تمسخر وضعیت کنونی، دست به انتقاد از سیاست‌های فعلی دولت‌هایشان به خاطر ناتوانی در کنترل قیمت‌ها زده‌اند.
به عقیده کارشناسان اقتصادی، در صورت ادامه خصومت بی‌فایده غرب با کشورهای غیرهمسو ازجمله روسیه و ادامه روند تحریم به‌ویژه پیوستن اتحادیه اروپا به تحریم واردات نفت از روسیه طی روزهای آینده قیمت سوخت و انرژی روند تصاعدی به خود خواهد گرفت و به‌یک‌باره چند پله صعود خواهد کرد.
در راستای حمایت از سیاست‌های آمریکا، کشورهای اتحادیه اروپا در حال بررسی پیوستن به ایالات‌متحده در تحریم نفت روسیه هستند اما تابه‌حال نظر قطعی در این مورد بیان نشده و هر آنچه گفته شده گمانه‌زنی برخی از مقامات رده دوم به بعد بوده است.
شاید بتوان عمده‌ترین علت افزایش قیمت سوخت را به‌غیراز همین بحران اخیر اوکراین در تبعات پاندمی کرونا یافت.
در اوایل شیوع پاندمی و کاهش سفرها، تقاضا برای سوخت و انرژی کاهش یافت و همین امر بر کاهش قیمت‌ها تأثیر گذاشت. اما در حال حاضر، چندین عامل باعث شده تا قیمت سوخت و انرژی، روند تصاعدی به خود بگیرد.
به عقیده بسیاری از کارشناسان علوم اجتماعی، در صورت ادامه روند اعمال تحریم‌ها علیه روسیه، اروپا و حتی آمریکا احتمالاً با موجی از اعتراضات ادامه‌دار روبه‌رو خواهند شد زیرا مردمی خسته از تبعات بیماری کووید-۱۹ و سیاست‌های قرنطینه، دیگر تحمل افزایش قیمت‌ها را نخواهند داشت
اولین عامل، محدودیت عرضه نفت و گاز در بازار جهانی است. قبل از شیوع بیماری کرونا، بازار جهانی انرژی با کمبود عرضه مواجه بود. با برنامه‌ریزی کشورهای غربی برای تغییر استفاده از انرژی و جایگزینی با راه‌حل‌های سبزتر، شرکت‌های حفاری، تولید را به‌خصوص در ایالات‌متحده کند کردند و سرمایه‌گذاری در چاه‌های جدید را کاهش دادند.
بر اساس اعلام بانک جهانی در اواخر سال ۲۰۲۱، ذخایر کلی نفت نیز به‌سرعت در حال کاهش بود، به‌طوری‌که ذخایر سازمان همکاری و توسعهٔ اقتصادی (او. سی.ای.دی) حدود ۴ درصد کمتر از میانگین پنج‌ساله خود در جولای ۲۰۲۱ بود.
لازم به ذکر است که او. سی.ای.دی سازمانی است بین‌المللی، دارای ۳۷ عضو، که اعضای آن متعهد به اصول دموکراسی و اقتصاد آزاد هستند. این سازمان به تعبیری عمده‌ترین سازمان بین‌المللی تصمیم‌گیرندهٔ اقتصادی است. مقر اصلی این سازمان در شهر پاریس است. این سازمان در سال ۱۹۴۸ میلادی تحت عنوان سازمان همکاری اقتصادی اروپا تأسیس شد.
این در حالی است که، بهره‌برداری از چاه‌های نفت در برخی از کشورها، دشوار و سرمایه‌گذاری در این کشورها ناامن و غیرممکن شده بود. به‌عنوان‌مثال، آشفتگی سیاسی و ناامنی در کشوری همچون لیبی باعث شده بود که سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری انرژی، پرخطر و عملاً غیرممکن گردد. این حالت در لیبی هنوز هم مشاهده می‌شود.
عامل دوم، زندگی در جهان پساکرونا است. پس از پشت سر گذراندن قرنطینه‌های سراسری و اعمال واکسیناسیون اجباری، زندگی مردم به‌نوعی به روال گذشته بازگشته است. تقاضا برای سفرهای زمینی و هوایی افزایش یافته و تردد با هواپیما و حتی ماشین شخصی همچون گذشته رونق گرفته است. همین امر تقاضا را برای سوخت بیشتر افزایش داده که باعث گرانی سوخت شده است.
عامل سوم که خیلی هم تعیین‌کننده است تحریم روسیه است. روسیه دومین تولیدکننده بزرگ نفت و گاز طبیعی در جهان است. اروپا ۴۰ درصد از گاز طبیعی و ۲۵ درصد از نفت خود را از روسیه تأمین می‌کند. با توجه به نقش مهم روسیه در تولید جهانی، قیمت نفت به دلیل عدم اطمینان ناشی از درگیری بین روسیه و اوکراین و به دنبال آن تحریم‌های اعمال‌شده علیه روسیه، به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. گفتنی است، امروزه قیمت نفت در سطحی است که تقریباً در یک دهه گذشته دیده نشده است. تحریم‌های آمریکا و متحدانش علیه روسیه، به‌ویژه تحریم‌های صادرات نفت روسیه، می‌تواند بازارها را بیشتر تحت فشار قرار دهد و قیمت نفت را بالا ببرد. چنین اقدامی در دو فاز بر قیمت‌ها اثر خواهند گذاشت.
نباید فراموش شود که با افزایش قیمت گازوئیل به‌عنوان منبع اصلی سوخت کامیون‌ها و در بسیاری کشورهای به‌عنوان منبع گرمایشی، سایر هزینه‌ها نیز افزایش می‌یابد و اثرات آن در سراسر جهان و زندگی عادی مردم احساس خواهد شد
فاز اول کاهش عرضه است. بدون شک عرضه کم و تقاضای زیاد قیمت‌ها را بالا می‌برد. “دین فورمن”، اقتصاددان ارشد مؤسسه “امریکن پترولیوم” با اشاره به اینکه که اروپا مصرف‌کننده بزرگ‌تری از نفت روسیه نسبت به ایالات‌متحده دارد معتقد است که تأثیرات تحریم‌ها علیه روسیه در بازار جهانی موجی عظیم از افزایش قیمت‌ها به راه خواهد انداخت. البته همین‌الان هم، تا حدودی به این دلیل که عرضه کافی برای پاسخگویی به تقاضای جهانی وجود ندارد، قیمت نفت بالاست.
فاز دوم اختلال در زنجیره تأمین انرژی است. حدود ۷۰ درصد صادرات روسیه از طریق خط لوله به اروپا ارسال می‌شود و منطقه به‌شدت به ترانزیت گاز روسیه از طریق اوکراین متکی است. اگر کشورهای اروپایی به دنبال جایگزینی برای واردات سوخت باشند، بدون شک با دشواری زنجیره تأمین مواجه خواهند شد. ترانزیت سوخت به اروپا هزینه‌بر بوده و درنهایت قیمت تمام‌شده را گران خواهد کرد. این در حالی است که اروپایی‌ها قطع به‌یقین نمی‌دانند که آیا می‌توانند جایگزین بهتری به‌جای روسیه پیدا کنند یا خیر. به گفته فورمن: «هرگونه اختلال قابل‌توجه در آن (انتقال سوخت به اروپا) باید با یافتن دیگر صادرکنندگان جبران شود، اما در این بازار پیچیده، یافتن جایگزین، دشوار و با مشکلاتی همراه خواهد شد».
“جی‌پی مورگان چیس” شرکت خدمات مالی و بانکداری چندملیتی در این زمینه هشدار داده است که هرگونه اختلال در جریان نفت ممکن است نفت را به بشکه‌ای ۱۸۵ دلار برساند. درگیری طولانی‌مدت در اروپای شرقی نیز باعث افزایش قیمت نفت خواهد شد.
می‌توان نتیجه گرفت که در حال حاضر مهم‌ترین دلیل افزایش قیمت سوخت جهانی به دلیل تحریم روسیه است. نه‌تنها کشورهای اروپایی، بلکه بقیه نقاط جهان از افزایش ناگهانی و تصاعدی قیمت سوخت و انرژی آسیب خواهند دید که مهم‌ترین دلیل آن به تحریم‌های اعمال‌شده علیه روسیه برمی‌گردد.
تحریم روسیه علاوه بر قیمت سوخت، هزینه کالاهای اساسی را نیز افزایش خواهد داد
موضوع دیگر که باز به موضوع اعمال تحریم برای دستیابی به منافع سیاسی بازمی‌گردد تمایل آمریکا به کنترل و حتی حذف بلوک شرق و انزوای کامل روسیه است که بدون شک آسیب جدی بر زندگی مردم عادی در جهان، به‌خصوص اروپایی‌ها وارد خواهد کرد. اگرچه جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا وعده پیدا کردن جایگزین به‌جای روسیه برای تأمین سوخت داده است اما بر اساس نظر کارشناسان با انتخاب “گزینه حذف عرضه نفت و گاز روسیه”، برخی از فرآیندهای تولید دیگر به‌راحتی در دسترس نخواهند بود. به دلیل کمبود نفت خام و همچنین گرانی زنجیره تأمین سوخت از جایی به‌جز روسیه، هزینه تأمین سوخت گران شده و ممکن است برای همه مصرف‌کنندگان مقرون‌به‌صرفه نباشد.
نباید فراموش شود که با افزایش قیمت گازوئیل به‌عنوان منبع اصلی سوخت کامیون‌ها و در بسیاری کشورهای به‌عنوان منبع گرمایشی، سایر هزینه‌ها نیز افزایش می‌یابد و اثرات آن در سراسر جهان و زندگی عادی مردم احساس خواهد شد. مصرف‌کنندگان اروپایی به‌احتمال‌زیاد افزایش قیمت‌ها را در قبوض گرمایشی، و افزایش قیمت گاز و بنزین تجربه خواهند کرد.
اختلال در زنجیره تأمین سوخت جهانی همچنین ممکن است بر قیمت مواد غذایی تأثیر بگذارد و ناامنی را در جوامع فقیرتر در سراسر جهان افزایش دهد و درعین‌حال باعث کاسته شدن روند حمایت اقتصادی برخی کشورهای غنی از کشورهای فقیرتر شود.
افکارعمومی باید بداند که افزایش سوخت تنها محدود به گران شدن بنزین و قبوض خانگی نیست بلکه به دلیل گران شدن سوخت، هزینه ترانزیت کالاها، هم به‌صورت زمینی و هم هوایی افزایش خواهد یافت و مردم با افزایش قیمت مواد غذایی و حتی دارویی – پزشکی مواجه خواهند شد.
حتی اگر برخی کشورها از واردات کالا از سایر کشورها به دلیل مقرون‌به‌صرفه نبودن خودداری کنند بازهم کاهش عرضه بر قیمت‌ها تأثیرگذار خواهد گذاشت.
به عقیده بسیاری از کارشناسان علوم اجتماعی، در صورت ادامه روند اعمال تحریم‌ها علیه روسیه، اروپا و حتی آمریکا احتمالاً با موجی از اعتراضات ادامه‌دار روبه‌رو خواهند شد زیرا مردمی خسته از تبعات بیماری کووید-۱۹ و سیاست‌های قرنطینه، دیگر تحمل افزایش قیمت‌ها را نخواهند داشت.
