خانم استال،- میان روشنگری فرانسوی، رمانتیسم آلمانی، و فمنیسم اروپایی
آرام بختیاری
یادی از مبارزات یک زن فرانسوی در دو قرن پیش.
ژرمینه استال، مهمترین زن اندیشمند فرانسوی در عبور از عصر روشنگری به دوره رمانتیک است . او میگفت باید میان ملال بی حوصلگی و رنج، یکی را انتخاب نمود. وی در 2 قرن پیش، یکی از زنان جنبش مقاومت علیه ناپلئون و طرفدار میانه رو ها بود که در نوچوانی شاهد انقلاب فرانسه شده بود. هویت اجتماعی او را لیرالیسم سیاسی و عدالت اجتماعی تعیین میکردند. او در کنار شاتوبریان از جمله کوشندگان مکتب رمانتیسم در فرانسه است. خانم استال در آغاز مدافع انقلاب فرانسه بود ولی از سال 1792 منتقد آن شد. بخاطر افکار لیبرالش در سال 1803 توسط ناپلئون از فرانسه تبعید شد. دفاع آغازین او از انقلاب بدلیل موضع جمهوری خواهی وی بود. سرخوردگی او از انقلاب بدلیل بی وطنی هویتی قشر مرفه میان ارزشهای گذشته و هرج و مرج جدید نرم های اجتماعی و تضاد و تناقض احساسات و غرایز خرده بورژوایی با معیارهای روشنگری و خر گرایی بود. او از سال 1772 نیز مورد تعقیب یاکوبی های افراطی انقلابی قرار گرفته بود. سوء ذن ودشمنی ناپلئون با او، ابتدا موجب حصر خانگی ،و سپس 10 سال تبعید او به آلمان شد. وی در مدت تبعید به کشورهای گوناگونی مانند ایتالیا و اطریش و روسیه و سوئد و انگلیس سفر نمود و بشکل غیر رسمی نماینده جنبش ضد ناپلئونی شده بود. وی پیش از مرگ 3 سال در فرانسه زیست و در سن 51 سالگی درگذشت.
مادام دی استال(1817-1766 م)، نویسنده فرانسوی، سوئیسی تبار، با نام حقیقی “ژرمینه نکر”، مبارز فرهنگی سیاسی اجتماعی ، بانوی یک قرن وسالهای انقلاب فرانسه است. پدرش وزیر مالی لودویک 16، و مادرش یک زن نویسنده و ثروتمند سوئیسی، و دارای سالن ادبی فرهنگی، و همسرش یک فرستاده و سفیر سوئد در فرانسه بود. مادام استال در سالن ادبی مادرش، که پاتق ادیبان و ادنیشمندان آنزمان مانند دیدرو، دالامبرف بوفون، لردبایرون، سیسموندی، و شاتوبریان بود، با مشاهیر فرهنگی آنزمان آشنا شد. تربیت وی از طریق مادر و به سبک روسو انجام گرفت.
مادام استال خالق آثاریست اندیشمندانه، از آنجمله 5 اثر ،- رمان دلفینه، کورینا یا ایتالیا، در باره آلمان، 10 سال تبعید، ادبیات و روابط اش با سازمانهای اجتماعی و فرهنگ زمان. شاهکار او کتابی است در باره آلمان که در سالهای تبعید نوشته بود و در انگلیس منتشر نمود، چون در فرانسه ناپلئون دستور به سانسور آن داده بود. ژرمینه استال از طریق تئوری رمان موجب جدی گرفته شدن ژانر رمان در قرن 19 میلادی شد. دو کوشش مهم وی در ادبیات، کمک به تکامل آن از طریق روانشناسی و تقویت نظریه رمان نویسی است. جامعه شناسی ادبی مادام استال زبر تاثیر نظرات منتسکیو، ولتیر، و کوندورسک بود.
ژرمینه استال، زنی آگاه و عدالتخواه و شاگرد روسو و دائرت المعارفی های فرانسه است. خانه اشان در سوئیس توسط مدیریت مادرش، محل تجمع روشنفکران آنزمان اروپا همچون لردبایرن، شاتوبریان، سیسموندی، و شلگل بود. او ولی شخصا در دوران تبعید در آلمان با اندیشمندانی مانند گوته، شیلر، فیشته، ویلند، و برادران شلگل آشنا شده بود. سالن ادبی فرهنگی خودش در فرانسه محلی برای گرد آمدن اپوزیسیون ضد ناپلئونی شده بود. شلگل نه تنها مشاور ادبی و راهنمای اروپاگردی او، بلکه مربی تربیت کودکانش بود.
هر 2 رمان مادم استال، یعنی دلفینه، و کورینا، اتوبیوگرافیک هستند. در رمان دلفینه، نویسنده خواهان آزادی زنان در عشق، خلاقیت فکری، و دوستی با مردان متاهل است. او در هر رمانش در راه پاره نمودن زنجیر جبر قراردادهای اجتماعی مردسالار کوشش میکند. دلفینه رمانی است آموزشی فمنیستی در باره فضای انقلاب بین سالهای 1792-1790. نویسنده در این رمان از سرخوردگی هایش در باره روال انقلاب میگوید. این رمان در سال 1802 میلادی موجب حصر خانگی و سپس تبعید وی توسط ناپلئون شد. خانم استال میگفت زنان قربانی تظامی هستند که در چهارچوب آن، ازدواج و سعادت در تضاد و تناقض با هم میباشند. نویسنده در این رمان بجای ارثیه استتیک و اخلاقی عصر روشنگری، ذهنی گرایی رمانتیک و قهرمانان زنانه را جانشین نمود.
خانم استال در رمان “کورینا یا ایتالیا” نیز خواهان رعایت خقوق زنان است. این رمان در تبغید در سال 1807 میلادی منتشر گردید. کورینا رمانی است هنری که حاوی ارزشهای فرهنگی، روانشناسانه، و ملی گرایانه است. نویسنده در این رمان ایده و عشق گرا، خواهان آزادی مشهوریت برای زنان، همچون مردان است. او میگوید سرنوشت زنان در نظم بورژوایی میان مرگ و ازدواج در نوسان است و عشق فقط یک توهم است. این رمان آنزمان موجب تشویق زنان اروپا و امریکا به کوشش در راه خلاقیت فکری و بحث های روشنفکری شد.
شاهکار خانم استال، ولی کتاب “درباره آلمان” است که در 3 جلد و 1175 صفحه در سال 1803 در تبعید منتشر شد، کتاب مهمی تاریخی فرهنگی، ادبی فلسفی و تئوریک . این اثر 150 سال منبع شناخت و قضاوت فرانسویان در باره همسایه و رقیب ارثی خود بود. مکتب رمانتیسم فرانسه از طریق این کتاب از آلمان وارد این کشور شد. نویسنده رمانتیسم احساسی غریزی آلمانی را بر روشنگری و عقلگرایی جزمی فرانسوی ترجیح میدهد. خانم استال مینویسد آلمانی ها گرچه عقلگرا ولی غیرسیاسی هستند و بین فرهنگ و جامعه همیشه وابستگی وجود دارد. او در این کتاب برای فرانسه خواهان ادبیاتی نو است. نویسنده در این کتاب به معرفی شعر و ادبیات و فلسفه و فرهنگ و دین آلمانی ها می پردازد و آنان را رویایی، رمانتیک، و فردگرای فلسفی معرفی میکند. مکتب ادبی کلاسیک شهر وایمار و محل زندگی گوته نیز از جمله موضوعات کتاب است. در این کتاب فیلسوفانی مانند کانت و فیشته و هومبولت و گوته و شلگل نیز معرفی میگردند. این کتاب طرحی بود در مقابل دولت ناپلئون و انتقاد از رژیم وی.
نویسنده در این کتاب به معرفی خصوصیات ملی و بومی، آداب و رسوم، وضعیت طبیعی و مراکز فزهنگی آلمانی ها نیز می پردازد. در نظر او مردم شمال اروپا دارای اندیشه و نبوغ فرهنگی بیشتری از مردم جنوب هستند. این کتاب غیر از تاثیر آموزشی روی فرانسویان، راه رمانتیسم فرانسوی را نیز باز نمود، یعنی فقط اثری هومانیستی و روشنگرانه نبود. او رمانتیسم آلمانی را شامل آزادی فردی، شور و شوق زندگی، آزادی خیالپردازی و خالی از دگم های جزمی دز مقابل تعصبات انقلابی گری فرانسویان میداند. این کتاب گرچه اثری معتبر آنزمان در باره آلمان و آلمانی بود، امروزه ولی کسی توجهی به آن ندارد. هاینه آنزمان گفته بود ، کتابی است جانبدارانه از مکتب ایده آلیسم آلمانی و علیه مکتب رئالیسم فرانسوی.
Stael, Germaine de(1766-1817)
