بدرود توده یی عزیز
مشعل
ديروز شهر ایندهوفن هلند، جايي که زنده ياد شفیق الله توده یی در غربت درآن می زيست، شاهد وداع با او بود.
در مراسم توديعي که به مناسبت انتقال جنازهء رفيق شفیق الله توده یی شخصيت سياسي و اجتماعي ،مبارزنستوه و يکي از چهره های بااعتبار جنبش چپ و دموکراتيک کشور به آغوش پاک مادر وطن، برپا گرديده بود ، شمار زیادی از همرزمان،دوستان و رفقايش اشتراک ورزيده و مراسم بزرگ سوگواری به يادبود آن مرد مبارز و خردمند تدويريافت واشتراک کننده گان و سخنرانان به مصداق اين سخن زيبا که:
مرد نميرد به مرگ ، مرگ از او نام برد
نام چو جاويد گشت مردنش آسان کجاست
برکارنامه های ماندگار و فراموش ناشدني زنده ياد توده یی در پهنه سياسي،اجتماعي و دولتی کشور ما طي پنج دهه پسين که باخط زرين در رويه های تاريخ کشورما حک گرديده و درخشان خواهد ماند، به تبادل نظر و سخنراني پرداختند.
در آن گردهمایی که صدها تن از زنان،مردان، رهبران پيشين حزبي و دولتي جمهوری افغانستان و نماينده گان احزاب چپ و دموکراتيک و سازمان های اجتماعي هم ميهنان ما در خارج از کشور، شخصيت های سرشناس علمي ،فرهنگي و اجتماعي افغانستان و هيات های رهبری سازمان ها و احزاب ترقي خواه کشورهای اروپایی حضور به هم رسانيده بودند،همه پيرامون زنده گي،خاطرات شخصي و کاری شان طي سال های دراز با توده یی فقيد به سخنراني پرداختند.
تالار بزرگ ((دینس دوگر)) که نتوانست همه اشتراگ کننده گان مراسم را در آغوش خود جا دهد و تعداد بيشمار مدعوين در خارج از آن صف کشيده بودند، با فوتو های زنده یاد توده یی و اکليل های گل از جانب شوراهای کشوری حزب متحدملی ترقی مردم افغانستان مزين گرديده بود و در وسط تالار پيکر به خواب خفتهء جاودان نام شفیق الله توده یی قرارداشت، همه مهمانان را يکبار ديگر بر غم و اندوه بزرگ نشانيد وانانرا که نمي توانستند اين واقعيت تلخ را باور کنند، ملتفت ساخت که ديگر آن همرزم برومندشان به ابديت پيوسته است .
***
سر ساعت یک بجه رفیق ولی محمد زیارمل يکي از ياران فداکار و نزديک رفيق توده یی که قبلاً مسوولیت کميسيون تدارک مراسم تشيع جنازهء رفيق توده یی را برعهده داشت،عقب تربیون قرار گرفته و گرداننده گي اين محفل را نيز بر عهده گرفت.
وی که در سیمایش درد و اندوه بزرگ نبود همرزم دلیر و رفیق روزهای دشوارش نمایان بود، با گلوی پر از عقده از همه تقاضا نمود تا به احترام پیکر بی جان زنده یاد توده یی که به همرهی فرزندان زنده یاد توده یی وارد تالار میشد، به پا خاسته و یک دقیقه سکوت اختیار نمایند.
وی سخنان کوتاهي به زبان پشتو بيان نموده و در رابطه به کارنامه های درخشان رفیق توده یی مکث نموده چنین گفت:(( درنو هیواد وا لو- ملګرو او دوستانو.
لکه څنګه چی خبر یاست دادی بیاهم د افغا نستان د ترقۍ او عدالت غوښتونکی غورځنګ یوه بله هسکه ځیره پر ځمکه پریوته او ددغه بڼ او بوستان یو بل ښکلی ګل د خزان په تاو مړاوی او وریږید.
دا یاران لکه گلونه د بهار دی** د خزان په تاو رژیږی دریغه، دریغه
دریغه او افسوس چی د روان عیسایی کال د جون دمیاشتی په ۲۹ نیټه د افغانستان د ترقي غوښتونکی غورځنګ د یوه پیژندل شوي مبارز ګران ملګري شفیق الله توده یی له سترو هیلو او آر مانونو څخه ډک زړه په نا څا پی توګه له خوځیدو ولوید او بی وخته یی له دې نړۍ نه سترګی پټی کړی. د توده یی زړه بګنونکی مړینې دده کورنۍ او د اروا ښاد د ټولنیزی مبارزی د پیچلې لارې په زرګونو- زرګونو ملګری، یاران او دوستان د ویر او ژور غم په ټغر کینول. د توده یی مړینه یوه داسی تریخ واقعیت دی چی منل یی د ده درنی کورنۍ او ملګرو ته ډیر ګران دی.
په هر حال، مونږ به دا تریخ واقعیت ومنو چې ملګری شفیق الله توده یی له دی نړۍ نه سترګی پټې کړې او په فزیکی لحاظ نور زمونږ په منځ کی نشته خو، د ده دویاړلی ژوند خوږی خاطری به د تل لپاره زمونږ په عقل او زړونو کی ژوندی وي. زمونږ په لیکو کی به د توده یی ځای خا لی او تش وي خو مونږ به د توده یی د مبارزی مورچل تش پرینږدو ؛ په بشپړ هوډ او عزم به دده او د افغانستان د ترقی غوښتونکی غورځنګ د ټولو هغو مخکښانو او وتلو څیرو لوړو آرما نونو ته ژمن پا تی شو چی پخوا له دی نړی تللی دی. له دوی سره پر عهد باندی وفا پر مونږ دَین دی. ))
وی در ادامه سخنانش چنین افزود: ((رفیق فقید ما شفیق الله توده یی فرزند رنج ودرد مردم افغا نستان بود و ازینرو ، در آوان نو جوانی که هنوز به سن کامل قانونی خویش نه رسیده بود، سرنوشت خویش را به نهضت دادخواهی وترقیخواهی کشور ګره زد. در کوره مبارزات مرد می آبدیده وپخته شد وتمام زنده ګی آګا ها نه خویش را به مبارزه برای سعادت هموطنان و شګوفایی کشور وقف نمود. او درا ین راه وروش انسانی خستګی و ماندګی را نمی شناخت. زندګی شخصی او با زنده ګی اجتماعی وسیاسی اش همانند دو روی یک سکه بود. ناملایمات فراوان در زندګی شخصی وسیاسی یی که تا روز وفاتش اورا رها نکرد، هرګز قامت این انسان بلند همت را خم نه نمود واز مبارزه فعال برای تحقق ارمانهایش باز نداشت
یک روز پیش از مرگش در جلسه سازمان حزبی شرکت ورزید و در پیرامون اوضاع افغانستان ومسایل نهضت ترقیخواه ودموکراتیک کشور سخنرانی پرشور نمود.
زنده یاد توده یی مرد قول واهل رفاقت ودوستی، جوانمرد وعیار بود. در غم وشادی رفقا، دوستان و مردم زحمتکش افغانستان خودرا شریک می دانست. به حق که چنین انسان سزاورار ستایش و پیکر پاک اش شایسته اداء احترام عمیق است. از اینرو،محفل امروز ما بخاطر اخرین دیدار ، ادای احترام ووداع با پیکر زنده یاد توده یی راه اندازی شده است. این یک رسم وتشریفات معمول نیست. ادای احترام به پیګر پاک توده یی در واقعیت قدر دانی، سپاس و ارج ګذاری ما به عهد وپیمان ، وقف وفداکاری زنده یاد توده یی برای آرمانهای و آرزوهای مشترک مان، مبارزه وتلاش شباروزی او برای ترقی وعدالت اجتماعی ، برای ازادی، مساوات ، برابری ورفاه مردم زحمتکش ورنجدیده افغانستان است.))
سپس محترم قاری رحیم الله آياتي چند از قرآن مجيد را قرائت نمود. پس از آن رفیق عبدالرزاق طلوع یکی از دوستان و همکاران دیرین زنده یاد توده یی زنده گینامه رفیق توده یی را به خوانش گرفت که در آن می خوانیم : ((رفیق شفیق الله توده یی فرزند غلام حسن در سال ۱۳۳۰ در قریه گلکاری ولایت لغمان در یک خانواده با احساس دهقانی چشم به جهان گشود . پدرش یک دهقان با اراده قوی و مردم دوست بوده که از احترام و حرمت زیاد در بین خانواده خود و مردم محل برخوردار بوده ، مردم محل او را بحیث شخص متواضع و مانت دار بود. مادر رفیق توده یی در عین مهربانی و همنوع دوستی ، زن مهربان و جسور در برابر ناملایمات و حوادث سخت زنده گی بوده با هر نوع بدی ها و تلخی های زنده گی مبارزه و جدل مینمود، او فرزندان خویش را در راه جوانمردی ، غیرت و شهامت تربیت و اموزش میداد.
رفیق توده یی از اوان جوانی یک فرد پر شور ، متحرک و با احساس بود که در برابر بی عدالتی و بی رحمی و ظلم حساسیت و عکس العمل نشان میداد و در مقابل ان می ایستاد، یعنی خصلت عیاری ، جوانمردی و شهامت از اوان نوجوانی حتی طفولیت در وجود او متبارز بود، او در سن ۱۵ سالگی با علاقمندی سرشار در فعالیت های سیاسی سهم میگرفت و با همین احساس با جریان دموکراتیک خلق افغانستان که یک جریان مترقی و انقلابی وقت بود همگام شد و بحیث یک جوان وطنپرست و انقلابی پرچم پر افتخار ان جریان را بدست گرفت و برای زنده گی همیشه گی سیاسی و اجتماعی خویش برافراشت.
او در اولین سال های فعالیت های سیاسی و حزبی خویش در کمپاین انتخابات پارلمانی سال ۱۳۴۸ با بلند نگهداشتن پرچم حزب و کاندید ان با تمام قوت و توانمندی سهم گرفت و با گروپ های کاری و تبلیغاتی سازمانی در قرا و قصبات و محلات در بین دهاقین و مردم محل و در لیسه روشان در بین اهل معارف صحبت های شفاهی مینمود و مردم را به رای دادن به نفع انقلابیون تشویق مینمود.جوان رشید و دلاور شفیق الله تو ده یی بنا بر خصلت مردانه که داشت و در موضع زحمتکشان و طبقات ستمکش وفادارانه قرار داشت، در سال ۱۳۵۰ هجری شمسی هنگامی که متعلم لیسه روشان ولایت لغمان بود از اثر فعالیت های سیاسی که انجام میداد از طرف اداره مکتب از درس اخراج شد و حق تحصیل را از او گرفتند و او را از تحصیل محروم ساختند، ولی او به هیچ کس سر خم نکرد و راه منتخب خویش را شرافتمندانه و انسانی دانست و در تعقیب ان شد.
درین زمان رفیق توده یی عازم کابل شد تا فعالیت های سیاسی خویش را در آنجا انجام دهد ، به تعقیب آن به ولایت کندز میرود و مدتی را در انجا سپری و با اعضای حزب در انجا کارهای حزبی و سیاسی را مشترکا انجام میدهد. بعدا شامل خدمت سربازی در کابل میشود بعد از ختم دوره مکلفیت خدمت عسکری ، حزب او را مورد مطالعه قرار داد تا او را بوظایف حزبی موظف نماید. بنا بر شایستگی و ایمان خدشه نا پذ یر رفیق توده یی به اهداف و ارمانهای حزب و پشتکار و توانمندی او ،کمیته مرکزی تصمیم گرفت تا او را بحیث کارمند حرفوی حزب موظف نماید . او از طرف کمیته مرکزی حزب در ساحات دهقانی موظف به پیشبرد کار های سیاسی و حزبی در بین دهقانان در پلخمری شد.
. رفیق تو ده یی یکتن از جمله اعضای حزب بود که طور حرفوی وظایف حزبی را انجام میداد. رفیق توده یی در مناطق دند غوری، کیله گی ، دهنه غوری و شهاب الدین طور مخفی با نام مستعار جانان دهقان فعالیت سیاسی و سازمانی مینمودو دهاقین را علیه ظلم و استثمار بیرحمانه بسیج میساخت. او توانست که دهها تن ازین دهاقین را بحیث انقلابیون نترس و آگاه تربیه وبه حزب جذب نماید، درینجا میتوان با افتخار از جمال دهقان نامبرد که قربانی حمله وحشیانه مخالفین صلح و امنیت وطن در سال ۱۳۵۹ در دندغوری شد،روح اش شاد.
رفیق توده یی تا قیام ۷ ثور ۱۳۵۷ مصروف پیکار درین عرصه بودو درین کار بسیار موفق بوده و توانست که از محبوبیت خاص دربین دهاقین برخوردار شود. بعد از پیروزی قیام ثورو حاکم شدن حزب دموکراتیک خلق افغاستان در قدرت ، او بحیث علاقه دار دهنه غوری مقرر شد که در مدت کم توانست جلو احتکار غله را در دهنه غوری بگیرد و به صد ها تن غله مخفی شده که بطرف احتکار برده میشد در بازار های دهنه غوری و پلخمری عرضه شد و کمبود ی غله در بازار های متذکره رفع گردید ولی بسیار زود بعد از تغییر اوضاع سیاسی و تغییرات درحزب و دولت رفیق توده یی از وظیفه برکنار شد. درجدی ۱۳۵۸سال با پیاده شدن تشکیلات جدید در جزب و دولت رفیق توده یی به اتفاق ارا از جانب بیروی سیاسی و دارالانشای کمیته مرکزی حزب دموکراتیک خلق بحیث منشی کمیته حزبی ولایتی ولایت بغلان تعین گردید که این و ظیفه را تا میزان سال ۱۳۶۴ موفقانه و صادقانه انجام داد .
طی دوران انجام وظایف رفیق تو ده یی در ولایت بغلان توجه اساسی به تامین امنیت داشت ولی هیچگاه سایر بخش هامانند رشد اقتصاد، زراعت، تعلیم و تربیه، ترانسپورت، و فابریکه ها و موسسات صنعتی را از نظر دور نداشت و بر همه انها مشترکأ با ارگانهای دولتی وارسی داشت و به مصلحت و مشوره و پیشنهادات سالم انها برای بهبودی و ارتقای سطح بهره برداری انها اقدامات مینمود. رفیق توده یی توانست که در طی دوران کار در بغلان سازمان حزبی را توسعه دهد . او در اثر زحمات زیاد و کار نمودن با دست پاک توانست که اعتماد فوق العاده مردم ولایت بغلان را بدست ارد و محبوب القلوب گردد، اقشار مختلف مردم ولایت بغلان تو ده یی را مونس و غمخوار خویش میدانستند، او که با اراده اهنین برای خدمت به مردم و تطبیق اهداف شرافتمندانه و انسانی داشت و حزب برای او وظیفه سپرده بود با تقوا و دست پاک کارنمود . در هنگام ایام عید و جشنهای ملی بزرگان قوم و ثروتمندان محل و مخلصان حزب که از نام و نشان خوب در محل برخوردار بودند برای منشی ها و ویا والی ها تحایف اهدا مینمودند ، ولی این مرد امانتدار این تحایف را به سربازان و افسران پاین رتبه اعطا مینمود و به قوماندانی سارندوی میسپرد تا به انها برسد. هنگامیکه رفیق توده یی از ولایت بغلان به ولایت لغمان تبدیل شد ، از خود سرمایه باارزش از تجارب غنی و دست اورد های با اهمیت در عرصه های امنیتی و اجتماعی برای ولایت بغلان بجاگذاشت که از ان استفاده معقول صورت گیرد.
رفیق توده یی در ولایت لغمان در اولین فرصت به تامین امنیت ولایت و محلات اقدام نمود و ساحه امنیتی را توسعه بخشید.در انزمان حتا در ساحه ۲-۳ کیلومتری مرکز ولایت تسلط نسبی مخالفین مسلح وجود داشت. او به کواردینه ساختن امور و تامین کار مشترک ارگانهای ذیدخل سا حه امنیتی را توسعه داده و زمینه فعالیت های صلح امیز را در ولایت مساعد ساختند. از آنجمله سرک لغمان سرخکان که در تحت تسلط دشمن قرار داشت و مانع عبور مرور وسایط دولتی و باعث اذیت مسافرین و مردم محل میشدند. سرک جدید در زیر چتر امنیتی ساخته شد که شاهراه از صدمه دشمن نجات پیداکرد، بر اثر تلاش و سعی رفیق تو ده یی در ولایت لغمان دستگاه برق دیزلی نصب و مورد بهره برداری ادارات و مردم قرار گرفت، با دریافت ماشین چاپ ،ولایت صاحب نشرات و مطبوعات شد، سینما اعمار و مورد استفاده مردم قرار گرفت.تو زیع نمره های زمین غرض سرپناه برای فامیل های شهدا که از اثر اعمال وحشیانه تروریستان اعضای فامیل خویش را از دست داده بودند، یکی از اقدامات برازنده او محسوب می شود.این تغییرات و تحولات در ولایت لغمان در ان زمان و با امکانات محدود و حملات بیرحمانه دشمنان صلح و ارا می مردم را میتوان شاهکار حساب نمود.
سال ۱۳۶۸هنگامیکه دولت پاکستان و مزدورانش را وظیفه داد تا بالای جلال اباد حمله بزرگ و جمعی نمایند و ملیشه های پاکستانی با اردوی ان علیه جلال اباد حمله نمودند،رفیق توده یی بنابر هدایت رییس جمهور وقت شهید دکتور نجیب الله نیروهای امنیتی را در همان شب اماده و خودش به همراهی انها رهسپار جلال اباد شد ، و در دفاع جلال اباد سهم شایسته گرفت. برعلاوه مواد خوراکه به مقدار هنگفت از ذخایر ولایت لغمان را به ننگرهار فرستاد و کمبود مواد مورد ضرورت را مرفوع ساخت. و از اجراات خویش به سرقوماندان اعلی قوای مسلح افغانستان گزارش و اطمینان داده که بعدا شورای دفاع از وطن و در راس سرقوماندان اعلی رفیق شهید نجیب الله از ان تمجید و قدر دانی بعمل اورد و به دریافت نشان افتخار جمهوری افغانستان مفتخر گردید.
طی دوران کار رفیق توده یی در ولایت لغمان بر اساس لیاقت و کاردانی و اجرای خدمات موفقانه حزبی در کنگره حزب وطن عضویت کمیته مرکزی حزب را بدست اورد.رفیق تو ده یی در سال …۱۳۷۰….براساس تصمیم کمیته مرکزی حزب وطن از ولایت لغمان تبدیل و دردستگاه کمیته مرکزی حرب بحیث کارمند در امور حزبی ولایات تعیین و تا سقوط حاکمیت در انجا ایفای وظیفه نمود و در ولایات برای کمک به امور حزبی سفر مینمود.
بعد از انکه حاکمیت سقوط نمود، نظام بدست تنظیم ها افتاد رفیق تو ده یی بمثابه همکار و یار و یاور نزدیک رفیق زنده یاد بریالی یکجا امور حزبی را سر و سامان داده و سازماندهی مینمودند، زمانی که ساحه فعالیت برای رفقا تنگ تر شد و مجبور به ترک کابل شدند، رفیق توده یی عازم حیرتان شد تا نزد رفیق کارمل برود و به او کمک رساند.او در شهرک حیرتان در یک ساختمان کانتینری با رفیق کارمل زنده یاد تا اخیر باقی ماند. رفیق کارمل مریض شد و مراقبت بیشتر کار داشت رفقایی که به دیدار او میامدند رفیق تو ده یی به انها رسیده گی مینمود. در اواخرسال ۱۹۹۴ هنگامی که رفیق کارمل غرض تداوی عازم مسکو شد رفیق توده یی او را همراه بودو تا وقت حیات اورا همراه و مددگار بود و در فرجام پیکر زنده یاد رفیق کارمل را به همراهی سایر رفقا تا حیرتان رسانیده و پس از مراسم با شکوه خاکسپاری سهیم و بعدا بنا بر عوامل روشن و قابل فهم برا ی همه مانند هزاران هزار افغان دیگر عازم مهاجرت بسو ی اروپای غربی شد. رفیق توده یی هیچگاه فعالیت های سیاسی وموضع گیری های سالم حزبی ووطنپرستانه خویش را توقف نداده، همیشه با تحرک و شور انقلابی در همه جا و همه شرایط به مبارزات میهن پرستانه خویش ادامه داده، همیشه سعی کرد که تشکل واحد حزبی و رفیقانه داشته باشیم، در مسکو هنگام اقامت همراه با سایررفقا تشکل سازمانی را بوجود اورد و رفقا منظما در جلسات حزبی اشتراک و با همدیگر رسیده گی مینمودند. بعد از رسیدن در اروپا و اقامت در کشور هلند بنابر مشوره رفیق زنده یاد بریالی بخاطر تامین روابط حزبی و ایجاد سازمانها تلاش بیدریغ نمود تا موفق به تامین روابط سازمانی رفقای حزبی در اروپا شوند، همزمان او در تلاش بود تا روابط سازمان های حزبی در افغانستان دوباره احیا شود، بدین لحاظ روابط مستقیم رفقای وفادار و پیشتاز در افغانستان طور مکرر و منظم با رفیق توده یی وجود داشت و از مشوره ها و نظریات سودمنداو استفاده میکردند.
خوشبختانه که در اروپا با کار مشترک و رهنمایی رفیق بریالی و عده رفقای دیگرپیشکسوت که در سازمانهای جداگانه بودند و یا انفرادی فعالیت سیاسی مینمودند یک تشکل قابل قبول برای همه بنام نهضت میهنی بوجود امد که از استقبال پرشور وطنپرستان و نیرو های مترقی قرار گرفت که بعدا در اثر رشد و تکامل به نام نهضت فراگیر دموکراسی و ترقی افغانستان مسمی شد و با سازمان حزبی داخل کشور در یک سیل واحد قرار گرفت.
رفیق توده یی زیر نظر رفیق زنده یاد بریالی در همکاری با سایر رفقای پیشکسوت در پیریزی نهضت میهنی ، نهصت فراگیر ترقی و دموکراسی افغانستان نقش برازنده داشت.و پس از درگذشت نابهنگام رفیق بریالی سهم برجسته یی را در ادامه کار نهضت میهنی، سپس نهضت فراگیر، حزب مردم افغانستان،حزب ترقی ملی مردم افغانستان و حزب متحدملی ترقی مردم افغانستان خدمات شایسته و فراموش ناشدنی را انجام داده ،یکجا با رفقای پیشکسوت با وقف و ایثار بی مانند در راه تکامل جنبش دموکراتیک و دادخواهانه کشور تلاش نمود. رفیق توده یی منحیث سازمانگر با هوش در ایجاد و رهبری سازمان اروپایی حزب سهم برازنده داشته و خاطره هایی از صمیمیت،مهربانی و پشتکار و اعتماد رفیقانه وی زبان زد اعضای حزب و رهروان جنبش ترقیخواهی کشور میباشد. با تاسف که زنده گی با او یاری نکردو بتاریخ ۲۹ ماه جون ۲۰۱۶ در اثر سکته قلبی حیات را پدرود گفت و این جهان فانی را ترک کرد.، روح اش شاد و خاطرات اش جاویدان و نامش زنده و راهش پر رهرو و با موفقیت دوامدار و شکست ناپذیر.
از رفیق توده یی پنج فرزند شامل یک پسر و چهار دختر باقیمانده، خانم رفیق توده یی نادره جان توده یی یک زن مهربان ، با عزت و حرمت، همفکر و هم عقیده رفیق توده یی بوده که همیشه رفیق توده یی را در مشکلات و حوادث کشور کمک و یاری نموده در مهمان نوازی زن کم نظیر میباشد .))
پس از آن رفیق جمیله ناهید ضمن غمشریکی و همدردی با خانواده و دوستان رفیق توده یی، از مواظبت و همکاری همیشه گی زنده یاد توده یی چه در دوران زنده گی رفیق بریالی جاودان نام و چه پس از آن با قدردانی یادآوری نموده، کمبود او را ضایعه جبران ناپذیر برای جنبش چپ دموکراتیک میهن، خانواده و دوستان خواند.
متعاقب آن رفیق اسدالله کشتمند ضمن سخنرانی کوتاه، توده یی را بمثابه فرزند صدیق ح.د.خ.ا، یک انقلابی صدیق و با افتخار همچو نماد مبارزه 50 سال پسین مردم افغانستان پنداشته و نام او را در تاریخ سیاسی کشورمان جاودان خواند. وی پیام رفیق سلطان علي کشتمند نخست وزيرپيشين حکومت جمهوری افغانستان و يکي از رهبران برجسته ح.دخ.ا(حزب وطن) را که بنابر مشکلاتی در گردهمایی اشتراک نتوانسته بود به خوانش گرفت که در آن می خوانیم: (( با دریغ و درد که رفیق شفیق ما، یکتن از فرزندان صادق و صمیمی حزب و میهن، رفیق شفیق الله توده یی دیگر در میان ما نیست. این نبود یکباره و تکاندهنده، بر دل و روان خانواده، رفقا و دوستان وی اندوهی بزرگ نشاند. من از سوی خود و خانواده خویش مراتب تسلیت و همدردی به خانواده گرامی، رفقا و دوستان همکوش وی ابراز می دارم.
همه می دانند که زنده یاد رفیق شفیق الله توده یی به لحاظ ویژه گی های شخصی خویش با نهاد نیک، سخت کوشی و استواری در مبارزه و پایداری در برابر دشواری های زنده گی در داخل و خارج کشور، در خور ستایش بود و هست. او بمثابه یکتن از برازنده ترین فعالان پیگیر و پویای حزب دموکراتیک خلق افغانستان و نهاد های ترقی خواه جاگزین پسین آن، در درون و برون کشور،همه توانایی خویش را همراه و همسان با گروه های بزرگی از مبارزان آزادیخواه و دادخواه در خدمت اعتلای نام و کارنامه های حزب و اندیشه های ترقیخواهانه آن گذاشت. او انسانی با تدبیر و تلاشگر، فراخ اندیش و فروتن و درخور نام خویش توده یی بود و در برابر وقف و کنش آگاهانه خویش هیچ نشانه یی از پاداش خواهی و خود شیفته گی نشان نمی داد.
رفیق شفیق الله توده یی تا پایان زنده گی در میان رفقا و همراه با ایشان در مبارزه برای آزادی و آزاده گی، رهایی و رفاه مردم و بویژه زحمتکشان رنجدیده افغانستان به لحاظ اندیشه و عمل .فادار و فداکار باقی ماند. او به لحاظ شخصی، نمونه خوبی از انسانی با رویکردهای وطن دوستانه بود که خود ویژه گی های وی، ساده گی، تعادل، ثبات و پیوسته گی با شور و شعور انقلابی در کار و مبارزه در میان خانواده، رفقا و دوستان فراموش نخواهد شد.یادش گرامی و روانش شاد باد!))
بعد از آن رفیق کاوه کارمل رییس کمیسیون انسجام وهماهنگی حزب متحد ملی ترقی مردم افغانستان در اروپا صحبت نموده ضمن اظهار تأسف شگرف و ابراز تسلیت به خانواده و همه رفقا و دوستان در بخشی از سخنانش چنین گفت: (( من توده یی را در زمان قدرت نه، بلکه در دوران شکست ها و ناملایمات سیاسی دیدم، شناختم و با او رفیق شدم. او از لحاظ حزبی مرد اصول و پرنسیپ، و از لحاظ شخصی مرد عهد و وفا بود. او بمثابه یکی از چهره های مطرح سیاسی برای وحدت و همسویی میان رفقا تلاش زیاد بخرج داد و با قلب فراخ به همه جزایر و گروپ های جدا شده از بدنه حزب مادر مراجعه و در راه نزدیکی انها از هیچ نوع مساعی دریغ نورزید. او یک یار و یاور به همه رفقا و دوستانش بود. افسوس که دیگر با ما نیست و ما نمی توانیم از مشوره ها و محبت های او مستفید گردیم. اما روح او زنده و نامش جاودان است. بخواب رفیق توده یی عزیز، خاطرات ات در قلب ما برای همیش باقی می ماند.))
در ادامه محفل رفیق انجنیرصلاح الدین چاردیوال مرثیه یی زیر را که در رثای مرگ نابهنگام رفیق توده یی از سوی شاعر گرانمایه گرداب سروده شده بود به خوانش گرفت .
در سوگ رفیق شفیق، شفیق الله توده یی
رساند زاغ پیامی بدی عیان امروز
رفیق توده یی بدرود گفت جهان امروز
فضای ناخوش غربت دلم گرفت بسی
فتاد ستاره رخشش ز کهکشان امروز
فغان قمری و بلبل به افلاک رسید
رفیق” شفیق” ربودند ز گلستان امروز
رفیق صادق و صالح، اهل علم و هنر
سپرد جان را به جانان، بی گمان امروز
رسید سیل غم غربت همه شب آه غریب
وداع گفته شفیق جان مهربان امروز
بنال به یاد رفیقی ” شفیق” خویش گرداب
در این دیار نداری دگر نسان امروز
بعدأ رفیق داوود رزمیار یکی از پیش کسوتان جنبش ترقیخواهانه مردم افغانستان و رییس پیشین شورای اروپایی نهضت فراگیر دموکراسی و ترقی افغانستان ضمن یاددهانی از کارنامه های ماندگار زنده یاد توده یی چنین افزود:(( او در سنین بسیار جوانی در بین توده ها رفت و در میان اقشار مختلف کار کرد و کرکتر توده یی پیدا کرده و تخلص اش به مفهوم واقعی آن به او می خواند. او صفات بزرگ و والایی داشت که او را به همه نزدیک ساخته بود.او انسان عمل و مبارزه بی امان در راه تحقق آرمانهای انسانی حزبش بود.برای من خیلی ها دشوار است تا جملاتی را پیدا نمایم که بتواند درد بزرگ نبود او را تسکین نماید.نبود او ضایعه بزرگی است. اما بر ماست تا به خاطر شاد بودن روان پاک او، هر کاری را که در امر مبارزه تاکنون انجام نداده ایم، انجام دهیم، زیرا او به تحقق همه آرزوهایش موفق نشد، با آنکه برای وحدت و همبسته گی رفقا امیدهای بلندی داشت .))
رفیق یاسین بیدار یکی از اعضای رهبری حزب متحد ملی ترقی مردم افغانستان ضمن ابراز تسلیت به خانواده و همرزمان توده یی، درگذشت او را ضایعه بزرگ دانسته و از کارنامه های وی قدردانی نمود.
محترم ولی محمد شاهپور رییس اتحادیه انجمن های افغانها در هلند از جایگاه توده یی در کار با سازمانهای اجتماعی و تلاش های فراوان او برای دستیابی به حقوق حقه مهاجرین مبنی بر مفاد کنوانسیون ژنیو اشاره نموده و از رایزنی های صمیمانه او در پیشبرد کار با مهاجرین قدردانی و آرزو برد که جنبش چپ راه رفیق توده یی را پیگیری نماید.
رفیق دکتور حبیب منگل یکی از پیش کسوتان جنبش ترقیخواهانه مردم افغانستان ضمن سخنرانی اش گفت:(( تسلیت واژه کوچکی است تا بتواند درد و اندوه همه ما را در نبود رفیق توده یی تسکین نماید. ما امروز گردهم آمدیم تا رفیق جسور و قهرمان و دوست صمیمی خویش را بدرود بگوییم. شخصی را که 50 سال عمر عزیز اش را در راه اعمار یک افغانستان مترقی، شگوفان، آزاد و دموکراتیک وقف کرد.او با سجایای سیاسی و اخلاقی شایانی که داشت محبوب قلبها گردیده و جایگاهش را در میان همرزمان و مردم عوام پیدا کرده بود.))
رفیق وبا ایکمن (Webba Ekman) یکی از اعضای رهبری حزب کارگر بلژیک ضمن ابراز تسلیت از نام حزبش به همه همرزمان و اعضای خانواده رفیق توده یی، از تلاش هایی که رفیق توده یی در راه تعمیم تجارب میان دو حزب برادر انجام می داد ستایش نمود. او در بخشی از سخنانش چنین گفت:(( ما از سال 2003 بدینسو در راه دفاع از حقوق مهاجرینی که بنابر دیدگاه های تنگ نظرانه مقامات امور پناهنده گی هلند در بی سرنوشتی به سر می برند، بنابر مشوره رفیق توده یی اقدامات لازم و مشترک را انجام داده ایم.او در این پروسه با آنکه خودش با مشکلات پروسه پناهنده گی مواجه بود، از همه امکانات لازم برای بسیج افکار شهروندان کشورهای اروپایی در مبارزه علیه این بی عدالتی دریغ نورزید.))
رفیق سیدطاهرشاه پیکارگر یکی دیگراز پیش کسوتان جنبش ترقیخواهانه مردم افغانستان ضمن سخنرانی مبسوطی در بخشی از سخنانش چنین گفت: (( امروز روز وداع با توده یی عزیز است. امروز برای توده یی خواهیم گفت که تا چه حد به تلاش های او، به فداکاری و استواری او ارج قایل هستیم.
اما امروز در عین حال فرصت برای تجدید پیمان است. تجدید پیمان برای فکر کردن به آیندۀ وطن ما.
ما امروز برای توده یی خواهیم گفت که چگونه، از چه راه ها، با کدام وسایل، با کدام امکانات، مشعل تعهد مشترک ما را فروزان نگه خواهیم داشت.
مرگ توده یی، نمی تواند مرگ اندیشه های مشترک ما، مرگ تلاش های مشترک ما باشد. توده یی با شما، با هریک شما، فکر کرد، در کنار شما رزمید، از شما آموخت و به شما آموختاند.
امروز خواهیم گفت که چگونه، بی توده یی، این تلاش مقدس برای وطن، این تلاش مقدس برای فرزندان رنج و جنگ در وطن را ادامه خواهیم داد.))
رفیق سهیلا زحمت رییس شورای زنان افغان در هلند یکی دیگر از سخنرانان پیرامون نقش رفیق توده یی در جنبش چپ و دموکراتیک سخن گفته و درگذشت او را ضربه محکمی برای همرهان او دانست.
رفیق دیپلوم انجنیر عمر محسن زاده عضو هیأت رهبری کمیسیون انسجام وهماهنگی حزب متحد ملی ترقی مردم افغانستان در اروپا ضمن سخنرانی مبسوط خویش چنین گفت:((
مردم ما باوردارد که هر گاه عزیز ترین کسی از پیش ما برود روحش آزاد و جاودانه میگردد .بر پایه همین باور مردمی اجازه میخوا هم سخن خود را با ابیاتی چند از خداوندگار بلخ آغاز نمایم :
مرغ باغ ملکوتم نیم از عالم خاک
دو سه روزی قفسی ساخته اند از بدنم
ای خوش آنروز که پرواز کنم تا بر دوست
به هوای سر کویش پر و بالی بزنم
می وصلم بچشان تا در زندان ابد
از سر عربده مستانه به هم در شکنم
آری روزگار وصل در رسید , روان شاد گرامی ترین رفیق ما , شفیق الله توده ئی , در زندان ابد را بشکست و با پرواز بلند خود در جاودانگی جا گرفت . آمد و رفت این روح آزاد و سرکش داستان ماجرای زندگی انسان مبارزی است که در کودکی با محیط اجتماعی و فر هنگی خود آشنا شد , در جوانی کمر همت ببست تا مناسبات اجتماعی را به سود توده های عظیم مردم تغیر دهد و در پختگی تا پایان عمر لحظه ای در بر آورده شدن آرمان ها و اهداف خود که هما نا اندیشه ها و برنامه های متعالی حزب دموکراتیک خلق افغانستان , حزب وطن و همه نیرو های وطنپرست , ترقیخواه و دموکرات بودند , درنگ نکرد .
او در جهانبینی به امر انسان و انسانیت و به ویژه به حل ” مساله اجتماعی ” , ارتقا و خوشبختی جامعه میآندیشید و جهان بهتر میخواست , در زندگی سیاسی , به ویژه در زندگی حزبی پایبند اصول , ارزش های بلند اخلاقی و فرهنگ سیاسی و همبستگی بین المللی بود . او همچنان در کار و پیکار سیاسی و اجتماعی مرد اندیشه و عمل بود , هر آنچه میاندیشید همان میگفت و همان می کرد . نوسانات زندگی سیاسی در اراده قاطع و خلل نا پذیر او اثر نداشت . توده ئی در مبارزه سیاسی پیگیر , انحراف نا پذیر , وفادار به اندیشه و راه , حزب و رهبری درستکار و خردمند آن بود , به مردم آزاده افغانستان , به برادری , برابری و وحدت همه اتنیک های باشنده در سرزمین ما باور داشت و به آینده بهتر آنها , به ویژه فردای نسل های جوان و نهضت زنان خوشبین و امیدوار بود . توده ئی که از میان توده ها بر خاست و با پایمردی تا به فرجام در پای درد و رنج آنها پائید سر نوشت خود را با امر توده های زحمتکش گره زد و از نزدیک با محرومیت ها , شرایط دشوار زندگی و خواسته های بر حق آنها آشنا گردید . او که سازمانده هوشمند بود با کار خستگی ناپذیر در میان دهقانان اندیشه های پیشرو را پخش نمود و در بسیج آنها کوشید . کاردانی , لیاقت و تجربه توده ئی در کار سازمانی و حزبی تحسین بر انگیز است .او در هر پُست و مقامی , از عضویت در کمیته مرکزی تا کار ساده حزبی , در هر جا مدیریت خوب را از خود تبارز داد . شاید بهترین برگی از کارنامه های درخشان وی کار کرد های اودر شرایط دشوار زمان فروپاشی حاکمیت جمهوری افغانستان باشد .او در این آزمون بزرگ در پهلوی حزب , رفقا و رهبر فقید خود زنده یاد ببرک کارمل قرار گرفت و با سر سپرده گی بیمانند پیمان رفاقت و همرزمی را بجا کرد .
در پهلوی دانش و تجربه این جوانمردی و اخلاق سیاسی او بود که فضیلتش را بالا برد و شخصیت برازنده اش را شکل داد . این چنین شخصیت در دلها جا دارد و همواره سزار حرمت است .
توده ئی پس از فروپاشی قدرت در جمهوری افغانستان و زندگی در غربت باز هم طلایه دار نهصت دموکراتیک و داد خواهی کشور باقی ماند و با کوشش های شباروزی خود زمینه های اساسگذاری نهصت میهنی تا حزب مردم افغانستان را فراهم نمود .او که ارمان وحدت و همگرائی همه نیروهای دموکرات , مترقی و داد خواه را شب و روز در سر داشت از هر گامی بسوی وحدت و یکجا شدن نیرو ها و سازمان های مردمی حمایت میکرد و خود در شکل دادن چنین پروسه های با اهمیت سهم میگرفت . او بدون هراس از جدال اندیشوی و گفتمان پیرامون میتود و میکانیزم کار در پی وحدت اصولی , پایدار و صادقانه بود . با همین روحیه از وحدت حزب مردم افغانستان با حزب ملی ترقی وطن استقبال نمود و خواهان ان گردید تا در این پروسه سرنوشت ساز احزاب برادر دیگر چون حزب متحد ملی افغانستان , حزب وطن , سازمان های شامل ائتلاف نیرو های دموکرات و ترقیخواه افغانستان و دیگران سهیم گردند و در همنوائی با خواسته های مردم و نیاز زمان رسالت خود را در مبارزه بخاطر آزادی , دموکراسی , عدالت و پیشرفت اجتماعی بسر رسانند .
توده ئی که از آشفتگی گسترده اجتماعی و سیه روزی اکثریت مردم افغانستان در تحت حاکمیت نیرو های جهادی و وابسته به غرب اگاهی دقیق داشت راه رهائی را در بسیج توده های مردم به پیشآهنگی نیرو های دموکرات و داد خواه کشور میدانست و هر گام در این استقامت را گامی بسوی پیروزی و مطرح شدن نیرو های داد خواه و پیشرو میدانست .
به ایجاز که شخصیت و کار نامه های درخشان رفیق نیکنام ما شفیق الله توده ئی چنانچه که برخی از دوستان ارجمند پیش از من اشاره کردند دارای ابعاد متنوع و جوانب گوناگون است که هر سو و هر منظر ان اموزنده و درخور ستایش است .
دردا و دریغا که این فرزند راستین وطن , دوست توده ها , رفیق مهربان و صمیمی , شهسوار میدان سیاست خیلی زود و نا به هنگام رخت سفر بست , خانواده , دوستان و هم8ه یاران همرزم خود را سوگوار نمود .
صد ها دریغ که رفتنش نا بموقع بود و کار هایش نا تمام ماند .
در این لحظه درد ناک وداع , در این لحظه ارجگذاری به نام و شخصیت او , در این لحظه قدر دانی از کار و پیکار او , در این لحظه بزرگداشت از رسالت و کار نامه های او , در این لحظه یاد آوری از دوستی ها و رفاقت های او , در این لحظه گزارش خدمات و تدابیر او , در این لحظه اعلام غمشریکی و همدردی با دوستان , خانواده طبیعی و سیاسی او , در این لحظه بیان جوانمردی ها و پایمردی ها و صد ها صفت نیک و پسندیده او شاید مناسب ترین واژه برای ابراز احساس درونی و پیام اگاهانه ما کلمه ” سپاس ” باشد .
آری توده ئی عزیز ! سپاس بیکران بخاطر آن همه جانفشانی ها و خد ماتی که برای انسان زحمتکش , برای مادر وطن , برای حزب محبوب ما , برای جنبش آزادی , ترقی و داد خواهی کشور و برای هر یکی از ما انجام دادی !
سپاس بیکران بخاطر کردار و رفتار نیکت !
سپاس بیکران بخاطر آنچه که از خود بجا گذاشتی و سر نامه مضمون کار ما خواهد بود .
توده ئی عزیز !
رفیق همراه و همرزم !
تو در این سفر درازت بغیر از نام نیک و سر افرازی در انجام رسالت اخلاقی و اجتماعی خود توشه بهتری با خود نداری . تو بخاطر همین ماندگار شدی و به الگوئی برای همه رهروان راه مردم و هواداران دنیای کار و زحمت مبدل گشتی .
یادت برای همیشه در نزد ما گرامی خواهد بود .سفر ابدی ات را خوش میخواهم .
روح آزاده ات شاد باد !
))
پس از آن رفیق عبدالوکیل کوچی پارچه شعری را که در وصف زنده یاد توده یی سروده بود، به خوانش گرفت که در زیر می خوانید :
اهدا بروان پاک زنده یاد رفیق شفیق الله توده یی
کوکب آزاده گانرا نیست نقصان ازغروب
در اثر باشد طلوع جاو دان توده یی
عمرها در زندگی بر حزب کردی افتخار
فخرحزب اکنون تویی ای قهرمان توده یی
همرزم قهرمان ،نستوه ومهربان
روح تو شاد باد ، نام تو جاودان
رفتی چو پیک خاطره سوی زمانه ها
چون موج پر فروغ پی بیکرانه ها
پر پر شدی بدامن پر نور کهکشان
عطرت بماند نام توتا جاودانه ها
همرزم قهرمان ،نستوه ومهربان
روح تو شاد باد ،نام تو جاودان
ای پیشتاز سنگر همرزم آهنین
جاوید بی بدیلی وپرشور آتشین
آموزه تو تابش پرنور قله ها
صادق ترین تبار چپ انسان راستین
همرزم قهرمان ،نستوه ومهربان
روح تو شاد باد ،نام تو جاودان
قلب پر از عواطف تو ملهم از امید
در راستای عشق هدفمند وبا شکوه
همواره می تپید ولی بادریغ ودرد
کان قلب پر زمهر، در نیمه راه دور
زود از تپش بماند
قلبی که دایما
در آرزوی زندگیی جاودانه بود
تپیدنش برای وطن عاشقانه بود
در وحدت مبارزه همواره عمر تو
وقف از برای جامعه عادلانه بود
همرزم قهرمان ،نستوه ومهربان
روح تو شاد باد ،نام تو جاودان
رفتی وما به پرتو اندیشه های تو
با توده های همسفر وهمگرای تو
راه شریف و پاک ترا پیش می بریم
با پر چم بلند شعار وصدای تو
همرزم قهر مان ،نستوه مهربان
روح تو شاد باد ،نام تو جاودان
گزارشگر مشعل می افزاید که در ادامه گردهمایی رفیق سیدحسام مل والی پیشین لغمان خاطرات خویش را از کار مشترک با زنده یاد توده یی ابراز نموده و در بخشی از سخنانش چنین گفت: (( در کارزار انتخابات پارلمانی سال 48 خورشیدی که همه ما برای کاندیدای حزب از حوزه انتخاباتی لغمان مصروف کار بودیم، او برای جلب رأی مردم به نامزد ما شب و روز در تلاش بود و برای هر رأی ارزش فراوان قایل بود. چنانچه در روز انتخابات از دهکده اش تا مرکز رأی دهی که بیش از دو کیلومتر راه را در بر می گرفت، یک مرد فلج را به دوش خود کشیده و برای رأی دادن به مرکز حمل و دوباره به خانه اش برگشتاند.))
سپس رفیق دکتور فاروق یکی از چهره های برجسته سیاسی و دولتی ضمن ابراز تسلیت به خانواده و همرزمان رفیق توده یی، اشتراک کننده گان محفل را به وحدت و همبسته گی فراخواند و یگانه راه مبارزه و مطرح شدن در درون کشور را همسویی همه نیروهای ترقیخواه بدور یک سازمان واحد دانست.
رومان بریالی همچنان با سخنان عاطفی خویش از نبود شادروان توده یی یاددهانی نموده و در بخشی از آن چنین گفت:(( کاکا توده یی عزیز، با رفتن ات سخت دردمند شدیم، دردی که جبران نمی شود. پس از نبود پدرم، زنده گی ما را پر کرده بودی که دگر برای همیشه خالی خواهد بود. با احساس شریفانه یی که داشتی از هیچ نوع محبت و توجه بر ما دریغ نکردی و ما را نگذاشتی تا کمبود پدرمانرا احساس نماییم.اما با دریغ که دگر تو با ما نیستی و ما کوهی را بعد از این در پشت خویش نخواهیم داشت.))
پس از آن رفیق نوراحمد نور يکي از رهبران برجسته ح.دخ.ا(حزب وطن) سخنرانی نموده و در بخشی از آن گفت:(( ضیاع نبود رفیق توده یی یک درد جانکاه است. پس از سقوط حاکمیت و پراگنده گی صفوف جایگاه توده یی در کنار سایر رفقا ارزشمند و در خور ستایش است.او در این پروسه نقش سازنده و موثری را ایفا نمود. او انسانی بود با صفات و خصایل نیک. هیچگاهی از انتقاد هراس نداشت و همیشه بر مبنای واقعبینی بر دشواری ها انگشت گذاشته و در راه رفع آن تلاش می کرد. او با خوشبینی به آینده می نگریست و پیروزی نیروهای ترقی خواه و عدالت پسند را در یکجایی و وحدت انها می پنداشت. در این تالار مشاهده می نمایید که افزون بر همرزمان، شمار زیادی از دوستان شخصی زنده یاد توده یی نیز تشریف دارند. این بدان معناست که او با صفات عالی انسانی خویش دوستان فراوانی با خود داشت.که امروز در سوگ او فرو رفته اند.
وضع بی نهایت اسفبار کشورما مستلزم جمع شدن همه میهن پرستان ملی دموکراتیک ترقیخواه و وطنپرست در یک صف واحد می باشد. آرمانی که توده یی در راه برآورده شدن آن بیدریغ سعی و تلاش می نمود، اما سوگمندانه که این آرمان را با خود به گور می برد. پس بیایید رفقا همه با یک صدا بگوییم که جمع شدن به خاطر وطن و مردم زحمتکش آن یک وظیفه سترگ ملی و افغانی ما می باشد، که تحقق این امر روح رفته گان مان را شاد خواهد داشت.))
در پایان محفل رفیق روح الله فرزند زنده یاد توده یی به نماینده گی همه اعضای خانواده ضمن ابراز سپاس و امتنان از غمشریکی و همدردی همه رفقا و دوستان به مناسبت این غم بزرگ چنین گفت:((جنت مکان آغا! شما در خانه ابدی تان راحت باشید.به شما اطمینان می دهم پرچمی را که به خاطر حق،عدالت و انسانیت در دست داشتید، برافراشته نگه خواهم داشت.
روح تان شاد و راه تان پر رهرو باد.))
سپس اشتراک کننده گان محفل با پيکر به خواب رفتهء زنده ياد شفیق الله توده یی که با اشک و اندوه توأم بود،بااو وداع نموده و بر تابوت وی گل گزاری نمودند.
قابل یاددهانی است که در جریان گردهمایی رفیق داکتر محمد داوود راوش رییس
حزب متحد ملی و ترقی مردم افغانستان
با ارسال ایمیل ضمن ابراز همدردی و غمشریکی با اشتراک کننده گان محفل از آنها تقاضا نمود تا برای گرامیداشت از مبارزات دلیرانه و شاد ساختن روان توده یی زنده یاد، بیشتر از پیش به مبارزه فعال و گسترده پرداخته و برای تحقق آرزوهای نا تمام رفیق توده یی از هیچ نوع تلاش دریغ نورزند.
گفتنی است که رفیق ملالی هاشمی که از سوی شورای سراسری امریکا حزب متحد ملی ترقی مردم افغانستان وظیفه گرفته بود تا پیام تسلیت آن شورا را به خوانش گیرد و شمار زیادی از اشتراک کننده گان محفل بنابر کمبود وقت نتوانستند سخنرانی نمایند.
محفل در ميان غم و اندوه بيکران دوستان زنده ياد توده یی ساعت 5 شام پايان يافت .
