نوستالوژی و جاذبه های فکری و اعتقادی 

نویسنده: مهرالدین مشید نوستالوژی و گذشته گرایی های فکری و اعتقادی زمانیکه…

تاریخ‌گرایی و ارزش هنری رمان‌های میخائیل شولوخوف

ترجمه. رحیم کاکایی به مناسبت 120 سالگی میخائیل شولوخوف ای. کووالسکی (درباره مسئله…

نامه‌ی سرگشاده از سوی یک مهاجر، به صدراعظم آلمان!

آمریکا به سیم آخر زد. حمله‌ی آمریکا بر ایران، دردسر…

تنش میان ایران و اسراییل و پس لرزه های بحران…

نویسنده: مهرالدین مشید وارد شدن امریکا در جنگ و به صدا…

عزّ و شرف وطن 

در خانـه قـوی باش که چوراچور است  دزدان به کمین فانوس…

فطرتی انسانی

امرالدین نیکپی در اوایل دانشگاه ، داستان‌های مذهبی بسیاری دربارهٔ طرد…

جهان صلح وصفا!

امین الله مفکر امینی                   2025-19-06 جهانـی صلح وصفـــای بشربماتم کشیـــــده جـاهــــلانیکی برسیاستهای…

سرنوشت انسان امروز در چنگال مومیایی فروشان دیروز

نویسنده: مهرالدین مشید زنده گی مدرن در آینۀ زوال تاریخی در جهان…

سیمون دوبوار،- رفاقت و عشق اگزستنسیالیستی

Beauvoir, Simone de (1908- 1986). آرام بختیاری سیمونه و سارتر،- ازدواج سفید…

کتاب زبدۀ تاریخ

رسول پویان فسانه خوان وفسون سرگذشت موسارا مگـر خـرد بکــنــد حـل ایـن…

چرا مردان از زنان قوی تر نیستند؟ پروفیسور دکتر شمس سینا بخش…

حقیقت فرا ذهنی: بنیاد برترین واقعیت

ذهنیت به مفهوم تفکر٬ و تعقل از جوهر حقیقت٬ بنیاد…

ژرفنای فاجعه در افغانستان و سناریو های فراراه ی طالبان

نویسنده: مهرالدین مشید ستم طالبان و ایستادگی ملت؛ اراده مردم افغانستان…

پایداری

ثبا ت و پا یداری را نمانده  قدر و مقدارش چنان…

مهر پدر

دستت پدر ببوسم و سر هم به پای تومیخواهم آنچه…

نمونه هایی از کهنترین اشعار فارسی

تا بدانجا رسیده دانش من که بدانم همی که نادانم ( ابو…

ترامپ و بازتعریف روابط بین‌المللی؛ از تنش‌های ژئوپلیتیک تا دیپلماسی…

نویسنده: مهرالدین مشید ترامپ از دور زدن تنش های دیپلوماتیک تا…

چرا مردان از زنان قوی تر نیستند؟

پروفیسور دکتر شمس سینا بخش دوم درین جا می خوانید: -چطور میتواند یک…

پرتو عقل و خرد 

رسول پویان  جهان که در دل دانش می‏کند تابـش  به جهل تیره…

نامه‌ی سرگشاده‌ی محمدعثمان نجیب، بنیادگذار مکتب دینی-فلسفی من بیش از…

آقای ترامپ! تو نه در قامت یک سیاست‌مدار آمدی، نه به…

«
»

بخش اول کتاب «سلطنت امان الله شاه و استقلال مجدد افغانستان

نویسنده: عزیزالدین وکیلی پوپلزایی

بازتایپ و تدوین دیجیتال: قاسم آسمایی

بازپخش: انتشارات راه پرچم

دربارۀ بازپخش کتاب

بیشک و شبه دورۀ سلطنت امانیه (1919 – 1929) درخشان؜ترین دورۀ در تاریخ معاصر افغانستان است. معیار دانستن این برتری، هم از لحاظ شکلیات و ساختمان دولت و هم از نظر عملکرد ملی آن در وجود بنیانگذاری دولت قانون محور و بمیان آوردن تغییرات بزرگ در مقایسه با دولت ؜های ماقبل آن است.

این کتاب یکی از منابع معتبری است که بر رویت اسناد باقیمانده از آن دوران نگاشته شده است و به ملاحظۀ آن می ؜دانیم که شاه؜ امان ؜الله با وجود که در خانوادۀ شاهی با طرز تفکر استبدادی تولد یافته بود، نخست در اثر توجه و تربیۀ مادرش سرورسلطان (علیاحضرت سراج؜ الخواتین)، بعدها محمود طرزی خسرش با روحیه آزادی؜خواهی، معتقد به نیروی مردم و باورمند به حقوق مساوی برای همه باشندگان این سرزمین بود. امان ؜الله با معتقد بودن به این اصول، حلقۀ از جوانان دَور و پیش خودرا در اطراف خود داشت که با به قدرت رسیدن، بسیاری از آنها همکار و مددگار او در عرصه ؜های گوناگون دولت؜مداری بودند و با کمک آنها تغییراتی بنیادی را در همه عرصه؜ ها بمیان آورد؛ از جمله:

نخستین و اساسی؜ ترین اقدام او حصول استقلال عام و تام افغانستان است که زمینه ؜ساز تحقق سایر اهداف و پلان؜های او شد.

شاه امان ؜الله اساس؜گذار دولت قانون محور در افغانستان است که نتیجه و پیامد آن بمیان آمدن تغییراتی کاملاً بنیادی در همه عرصه؜ های سیستم ادارۀ دولتی و جامعه است؛ از جمله:

اعلیحضرت شاه امان؜ الله؜ در اولین اشتهار رسمی، افغانستان را یک دولت شورائی و مشورتی و؜ قانونی اعلان نمود و گفت: بعد ازین در افغانستان؜ قانون حکومت ؜می؜کند. برای تعمیل این مرام، اداره؜ یی بنام (مجلس وضع؜ قوانین) ایجاد کرد تا ؜نظامنامۀ اساسی افغانستان و دیگر نظامنامه ؜های؜ دولت تدوین شود.

چنانچه تدوین و تنفیذ «نظامنامۀ اساسی افغانستان» (قانون اساسی) و ده؜ ها نظام؜نامه (قانون) دیگر در عرصه ؜های گوناگون برای تنظیم امور دولتی، عملاً جلو تعمیل اراده و خواست فردی مامورین دولتی را در اجرای امور دولتی گرفت و مطابق آن برخلاف نظام ؜های قبلی، مامورین دولت در مقابل اجراآت خلاف قانون جوابده و مسئول دانسته شدند.

شاه امان الله برای تطبیق عدالت بر اساس اصول شرعی و اسلامی و جلوگیری از خودسری های قضات به تدوین و تنفیذ «تمسک القضات» پرداخت.

ادارات طراز جدید حاکمیت دولتی در وجود ایجاد نظارت؜خانه ؜ها (وزارت ؜ها) و بمیان آوردن بودیجه دولتی و تادیه معاش مامورین دولتی تنظیم شد. (قبلاً معاش مامورین دولت بعنوان زمینداران و مالیه دهندگان حواله داده ؜می؜شد)

معاشات نَسَبی که در دوران امیر عبدالرحمن؜؜؜خان برای افراد؜ خاندان محمدزائی تادیه می؜شد؛ قطع گردید. و همچنان تغذیه یک تعداد زیاد؜خانوار و وابستگان بعض سرخیلان ملازمین مقرب دربار که از زمان امیر عبدالرحمن؜؜؜ خان برای شان از مطبخ ارگ غذای پخته داده می؜شد؛ موقوف گردید.

تبدیل مالیه جنسی به نقدی، لغو مالیه از اهل حرفه کم درآمد، در گردش انداختن پول کاغذی، تأسیس مدرسه اصول دفترداری برای تربیه کارمندان دولت از اقدامات تأثیرگذار در شیوۀ دولت؜مداری شد.

ملغی ساختن نگه؜داری کنیز و غلام و رهایی همۀ آنان، مهم؜ترین اقدام دولت امانی در تأمین حقوق اولی و انسانی هم؜وطنان بود.

بیگاری (کاراجباری بدون مزد برای تاسیسات دولتی) ممنوع گردید.

شکنجه، غل و زنجیر و سیاه چاه عمل غیرقانونی اعلان و توقیف؜خانه ؜؜های؜ جدید بناء گردید.

شاه امان ؜الله باور داشت که بدون از بین بردن بی؜سوادی امکان رشد و ترقی وطن و تغییر و بهبود زندگی مردم امکان پذیر نیست؛ به همین جهت گشودن مکاتب در داخل و فرستادن شاگردان برای تحصیلات عالی به کشورهای خارجی در صدر اقدامات آن دولت قرار داشت و در همین راستا برای تشویق مردم، در قدم اول جوانانی را از خانوادۀ خود و مقامات بالایی دولت به خارج اعزام نمود.

ذکر این نکته ضرور است که با به قدرت رسیدن محمدنادر و سپس در دوران صدارت هاشم ؜خان (معروف به دوران استبداد کبیر)، نتنها “سیاست سکوت و فراموشی” هدفمند در مورد «دورۀ امانیه» عملی می؜شد، بلکه صدها تن از هواخواهان آن دولت و مشروطیت به غل و زنجیر و زندان کشیده شدند و در زندان جان؜های خودرا از دست دادند و یا تحت تعقیب و فشار دایمی روانی خبرچینان ادارات استخباراتی قرار داشتند. تحت همین سیاست رسمی دولت، خودسانسوری نیز در مورد آن دوره عملی میشد. حتی فضا را چنان ساخته بودند که کسی جرأت نمی‌کرد نام شاه امان ؜الله را بر زبان آورد. روی همین علت کمترین نوشته و کتاب در مورد دستاوردها و معلومات درباره شیوۀ دولتمداری آن دوره امکان نشر و پخش نمی ؜یافت. برعلاوه از طریقه شبکه؜ های گوناگون از یک طرف برای ترور معنوی شخصیت شاه امان الله در داخل کشور اقداماتی تبلیغاتی صورت می؜گرفت و همزمان برای ترور فزیکی او تلاش؜های سازماندهی می؜شد. چنانچه به روایت مدارک استخبارات بریتانیا، تنها در ١٧ ماه اول سلطنت ١٥ سؤقصد علیه امان الله شاه غازى سازماندهی شده بود.*

تنها در سال؜های اخیر دهۀ پنجاه شمسی و بعد از آن زمینۀ کاوش و بررسی آن دوران درخشان فراهم گردید و شماری از کتاب ها و نوشته ها در پیرامون آن اقبال نشر یافتند.

این کتاب که مستند به یادداشت؜ ها و اسناد به یاگار ماندۀ مرحوم الحاج نظام ؜الدین که خود شاهد کار و فعالیت دولت امانیه بود؛ توسط فرزند برومندش زنده؜ یاد عزیزالدین وکیلی پوپلزائی نگارش یافته است، در نوع خود دقیق؜ترین و مستندترین کتاب بشمار می؜رود. زیرا مؤلف برعلاوه از یادداشت ؜های پدر، از صحبت ؜های چند تن از شخصیت ؜؜های؜ هم؜عصر دولت امانیه استفاده فکری نموده، اسناد و مدارک دیگری را جستجو و کتاب را تکمیل کرده است.

با یادآوری از نام نیک و خدمت ماندگار هردو برای تاریخ یک دورۀ باشکوه افغانستان، انتشارات راه پرچم به سلسله تدوین و بازپخش دیجیتال کتاب ؜ها و اسناد مربوط به دوران امانیه، به تدوین و پخش دیجیتال این اثر اقدام نمود تا زمینۀ دسترسی سهل هم؜وطنان که با تأسف در سرتاسر جهان پراگنده شده اند، مهیا گردد. در آیندۀ نزدیک جلد دوم این کتاب در اختیار مشتاقان تاریخ وطن قرار خواهید گرفت.

با حرمت

قاسم آسمایی

اول اکتوبر 2024

*«بازنگری دورۀ امانی و توطئه ؜های انگلیس»، داکتر عبدالرحمن زمانی، (ص 490)