حامییان حق!

امین الله مفکر امینی !    2025-03-06   نترسم زدشمن تکیه برحـــق کــــــــــرده ام باتکیه…

چرا مردان از زنان قوی تر نیستند؟

پروفیسور دکتر شمس سینا بخش نخست درین جا می خوانید: -چطور میتواند یک…

افغانستان در تلاقی آشوب و رقابت؛ قرائتی تازه از فروپاشی…

نویسنده: مهرالدین مشید فروپاشی طالبان؛ تلاطم‌های داخلی و بازتاب‌های جیوپولیتیکی منطقه‌ای…

در مورد تعاونی‌های کارگری

از آثار کلاسیک لنین برگردان: آمادور نویدی درباره تعاونی‌های کارگری تذکر سردبیر سایت مارکسیست– لنینیست امروز: این…

ریناس ژیان

استاد "ریناس ژیان" (به کُردی: ڕێناس ژیان) شاعر نامدار کُرد…

پنجشیر، زخم بر تن، آتش در دل؛ افسانه‌ای زنده در…

نویسنده: مهرالدین مشید پنجشیر، شیر زخمی اما سرفراز؛ خاری در چشم…

فلسفه امید بلوخ،- میان مارکس و مسیحا

Ernst Bloch (1885-1977 ) آرام بختیاری سوسیالیسم حتمی است !، مارکسیستی یا…

دلزار حسن

استاد "دلزار حسن" (به کُردی: دڵزار حەسەن) شاعر، نویسنده و…

مقام عشق 

رسول پویان  کلام عشـق و محبت چقدر شیرین است  نبید خسرو و…

تحول در متغیرهای ژئوپلیتیکی افغانستان: بازتعریف نقش طالبان در معادلات…

نویسنده: مهرالدین مشید افغانستان در معرض تلاطم؛ از صعود سریع تا…

برای نخستین‌بار، مصاحبه‌ی طولانی من با هوش‌مصنوعی

محمدعثمان نجيب  بخش دوم پندار من نسبت به هر پدیده‌یی منفی نی‌ست.…

 ما و گفته های شرل بنارد، همسر  آقای خلیلزاد پیرامون…

نوشته بصیر دهزاد  در یک تحلیل ، ارزیابی  و محورچه باید…

شهروندی بنیاد عملی دموکراسی

شهروندی به مفهوم منتفی امت نیست. بلکه رویکرد عملی از…

برهی که رفته ایم!

امین الله مفکرامینی      2025-22-05! بـرهی که رفته ایم ورویــم،نگردیم بــرعقــــــــب ورجان وتنــراوقربان داریم…

نشست تخصصی و کارگاهی فردوسی‌شناسی در بروجرد برگزار شد

به گزارش رها نیوز، و نقل از دکتر "محمد فصیحی"…

مارکس و اتحادیه‌های کارگری(فصل دوم)

مارکس علیه پرودونیسم و باکونیسم نوشته: آ. لوزوفسکی برگردان: آمادور نویدی مارکس علیه پرودونیسم و باکونیسم کارل…

آنجا که دیوار ها فریاد می زنند؛ روایت یک ویرانی…

نویسنده: مهرالدین مشید از خشت تا خیال؛ روایت خانه ایکه طالبان…

اُلیګارشي څه شی ده؟

نور محمد غفوری د اُلیګارشي په اړه په (قاموس کبیر افغانستان) کې داسې…

دو پرسش

۱-- آیا در افغانستان قوم یا ملیتی است که اجدادشان…

چالش های درونی میان طالبان و مخالفان آنان؛ آزمونی تعیین‌کننده…

نویسنده: مهرالدین مشید طالبان و دور زدن گروها و سیاستگران نابکار…

«
»

بخش اول کتاب «سلطنت امان الله شاه و استقلال مجدد افغانستان

نویسنده: عزیزالدین وکیلی پوپلزایی

بازتایپ و تدوین دیجیتال: قاسم آسمایی

بازپخش: انتشارات راه پرچم

دربارۀ بازپخش کتاب

بیشک و شبه دورۀ سلطنت امانیه (1919 – 1929) درخشان؜ترین دورۀ در تاریخ معاصر افغانستان است. معیار دانستن این برتری، هم از لحاظ شکلیات و ساختمان دولت و هم از نظر عملکرد ملی آن در وجود بنیانگذاری دولت قانون محور و بمیان آوردن تغییرات بزرگ در مقایسه با دولت ؜های ماقبل آن است.

این کتاب یکی از منابع معتبری است که بر رویت اسناد باقیمانده از آن دوران نگاشته شده است و به ملاحظۀ آن می ؜دانیم که شاه؜ امان ؜الله با وجود که در خانوادۀ شاهی با طرز تفکر استبدادی تولد یافته بود، نخست در اثر توجه و تربیۀ مادرش سرورسلطان (علیاحضرت سراج؜ الخواتین)، بعدها محمود طرزی خسرش با روحیه آزادی؜خواهی، معتقد به نیروی مردم و باورمند به حقوق مساوی برای همه باشندگان این سرزمین بود. امان ؜الله با معتقد بودن به این اصول، حلقۀ از جوانان دَور و پیش خودرا در اطراف خود داشت که با به قدرت رسیدن، بسیاری از آنها همکار و مددگار او در عرصه ؜های گوناگون دولت؜مداری بودند و با کمک آنها تغییراتی بنیادی را در همه عرصه؜ ها بمیان آورد؛ از جمله:

نخستین و اساسی؜ ترین اقدام او حصول استقلال عام و تام افغانستان است که زمینه ؜ساز تحقق سایر اهداف و پلان؜های او شد.

شاه امان ؜الله اساس؜گذار دولت قانون محور در افغانستان است که نتیجه و پیامد آن بمیان آمدن تغییراتی کاملاً بنیادی در همه عرصه؜ های سیستم ادارۀ دولتی و جامعه است؛ از جمله:

اعلیحضرت شاه امان؜ الله؜ در اولین اشتهار رسمی، افغانستان را یک دولت شورائی و مشورتی و؜ قانونی اعلان نمود و گفت: بعد ازین در افغانستان؜ قانون حکومت ؜می؜کند. برای تعمیل این مرام، اداره؜ یی بنام (مجلس وضع؜ قوانین) ایجاد کرد تا ؜نظامنامۀ اساسی افغانستان و دیگر نظامنامه ؜های؜ دولت تدوین شود.

چنانچه تدوین و تنفیذ «نظامنامۀ اساسی افغانستان» (قانون اساسی) و ده؜ ها نظام؜نامه (قانون) دیگر در عرصه ؜های گوناگون برای تنظیم امور دولتی، عملاً جلو تعمیل اراده و خواست فردی مامورین دولتی را در اجرای امور دولتی گرفت و مطابق آن برخلاف نظام ؜های قبلی، مامورین دولت در مقابل اجراآت خلاف قانون جوابده و مسئول دانسته شدند.

شاه امان الله برای تطبیق عدالت بر اساس اصول شرعی و اسلامی و جلوگیری از خودسری های قضات به تدوین و تنفیذ «تمسک القضات» پرداخت.

ادارات طراز جدید حاکمیت دولتی در وجود ایجاد نظارت؜خانه ؜ها (وزارت ؜ها) و بمیان آوردن بودیجه دولتی و تادیه معاش مامورین دولتی تنظیم شد. (قبلاً معاش مامورین دولت بعنوان زمینداران و مالیه دهندگان حواله داده ؜می؜شد)

معاشات نَسَبی که در دوران امیر عبدالرحمن؜؜؜خان برای افراد؜ خاندان محمدزائی تادیه می؜شد؛ قطع گردید. و همچنان تغذیه یک تعداد زیاد؜خانوار و وابستگان بعض سرخیلان ملازمین مقرب دربار که از زمان امیر عبدالرحمن؜؜؜ خان برای شان از مطبخ ارگ غذای پخته داده می؜شد؛ موقوف گردید.

تبدیل مالیه جنسی به نقدی، لغو مالیه از اهل حرفه کم درآمد، در گردش انداختن پول کاغذی، تأسیس مدرسه اصول دفترداری برای تربیه کارمندان دولت از اقدامات تأثیرگذار در شیوۀ دولت؜مداری شد.

ملغی ساختن نگه؜داری کنیز و غلام و رهایی همۀ آنان، مهم؜ترین اقدام دولت امانی در تأمین حقوق اولی و انسانی هم؜وطنان بود.

بیگاری (کاراجباری بدون مزد برای تاسیسات دولتی) ممنوع گردید.

شکنجه، غل و زنجیر و سیاه چاه عمل غیرقانونی اعلان و توقیف؜خانه ؜؜های؜ جدید بناء گردید.

شاه امان ؜الله باور داشت که بدون از بین بردن بی؜سوادی امکان رشد و ترقی وطن و تغییر و بهبود زندگی مردم امکان پذیر نیست؛ به همین جهت گشودن مکاتب در داخل و فرستادن شاگردان برای تحصیلات عالی به کشورهای خارجی در صدر اقدامات آن دولت قرار داشت و در همین راستا برای تشویق مردم، در قدم اول جوانانی را از خانوادۀ خود و مقامات بالایی دولت به خارج اعزام نمود.

ذکر این نکته ضرور است که با به قدرت رسیدن محمدنادر و سپس در دوران صدارت هاشم ؜خان (معروف به دوران استبداد کبیر)، نتنها “سیاست سکوت و فراموشی” هدفمند در مورد «دورۀ امانیه» عملی می؜شد، بلکه صدها تن از هواخواهان آن دولت و مشروطیت به غل و زنجیر و زندان کشیده شدند و در زندان جان؜های خودرا از دست دادند و یا تحت تعقیب و فشار دایمی روانی خبرچینان ادارات استخباراتی قرار داشتند. تحت همین سیاست رسمی دولت، خودسانسوری نیز در مورد آن دوره عملی میشد. حتی فضا را چنان ساخته بودند که کسی جرأت نمی‌کرد نام شاه امان ؜الله را بر زبان آورد. روی همین علت کمترین نوشته و کتاب در مورد دستاوردها و معلومات درباره شیوۀ دولتمداری آن دوره امکان نشر و پخش نمی ؜یافت. برعلاوه از طریقه شبکه؜ های گوناگون از یک طرف برای ترور معنوی شخصیت شاه امان الله در داخل کشور اقداماتی تبلیغاتی صورت می؜گرفت و همزمان برای ترور فزیکی او تلاش؜های سازماندهی می؜شد. چنانچه به روایت مدارک استخبارات بریتانیا، تنها در ١٧ ماه اول سلطنت ١٥ سؤقصد علیه امان الله شاه غازى سازماندهی شده بود.*

تنها در سال؜های اخیر دهۀ پنجاه شمسی و بعد از آن زمینۀ کاوش و بررسی آن دوران درخشان فراهم گردید و شماری از کتاب ها و نوشته ها در پیرامون آن اقبال نشر یافتند.

این کتاب که مستند به یادداشت؜ ها و اسناد به یاگار ماندۀ مرحوم الحاج نظام ؜الدین که خود شاهد کار و فعالیت دولت امانیه بود؛ توسط فرزند برومندش زنده؜ یاد عزیزالدین وکیلی پوپلزائی نگارش یافته است، در نوع خود دقیق؜ترین و مستندترین کتاب بشمار می؜رود. زیرا مؤلف برعلاوه از یادداشت ؜های پدر، از صحبت ؜های چند تن از شخصیت ؜؜های؜ هم؜عصر دولت امانیه استفاده فکری نموده، اسناد و مدارک دیگری را جستجو و کتاب را تکمیل کرده است.

با یادآوری از نام نیک و خدمت ماندگار هردو برای تاریخ یک دورۀ باشکوه افغانستان، انتشارات راه پرچم به سلسله تدوین و بازپخش دیجیتال کتاب ؜ها و اسناد مربوط به دوران امانیه، به تدوین و پخش دیجیتال این اثر اقدام نمود تا زمینۀ دسترسی سهل هم؜وطنان که با تأسف در سرتاسر جهان پراگنده شده اند، مهیا گردد. در آیندۀ نزدیک جلد دوم این کتاب در اختیار مشتاقان تاریخ وطن قرار خواهید گرفت.

با حرمت

قاسم آسمایی

اول اکتوبر 2024

*«بازنگری دورۀ امانی و توطئه ؜های انگلیس»، داکتر عبدالرحمن زمانی، (ص 490)