بازنگری راهبردی روسیه: «غرب جمعی» به پایان رسیده است
پاسکال لوتاز ــ
در یک مصاحبهٔ اخیر، دکتر آندری کورتونوف، مدیرکل پیشین شورای روابط بین‌الملل روسیه، دربارۀ بازنگری روسیه در نظام ائتلافی ایالات متحده صحبت می‌کند.
یادداشت سردبیر: سلام، در اینجا، خلاصه‌ٔ کوتاهی (حدود ۵۰۰ کلمه) از برخی نکات برجسته در کانال یوتیوب ارائه خواهم داد. به‌عنوان نمونه، در این بخش خلاصه‌ای از گفت‌وگوی من با دکتر آندری کورتونوف آمده است که در ۲۵ فوریهٔ ۲۰۲۵ انجام شد. به نظر من، دیدگاه‌های او برای درک نحوهٔ ارزیابی راهبردی جدید روسیه در نظم بین‌المللی، به‌ویژه در دوران دولت ترامپ، بسیار مهم است.
نکتهY اصلی این است که تحلیل اخیر دکتر آندری کورتونوف نشان می‌دهد مسکو در حال بازنگری اساسی در تصورات دیرینه‌ٔ خود از «غرب جمعی» است. روایت غالب در روسیه، که کشورهای غربی را به‌عنوان یک بلوک یکپارچه تحت رهبری آنگلوساکسون‌ها در نظر می‌گرفت، به‌دلیل تحولات ژئوپلیتیکی اخیر دچار اختلال شده است. استدلال کورتونوف صریح و روشن است: غرب دیگر یک جبهه‌ٔ همگن و یکپارچه نیست و روسیه باید انتظارات خود را بر اساس این واقعیت جدید تنظیم کند.
پویایی در حال تغییر روابط آمریکا و روسیه
یکی از محورهای اصلی این بحث، تغییرات غیرمنتظره در سیاست‌های واشنگتن تحت دومین دورهٔ ریاست‌جمهوری ترامپ است. روسیه، که تا پیش از این ایالات متحده را به‌عنوان کشوری اساساً ضدروسی در نظر می‌گرفت، اکنون با واقعیتی پیچیده‌تر روبه‌رو شده است. به نظر می‌رسد که دولت ترامپ دیگر مانند گذشته به مواضع سخت‌گیرانه پایبند نیست؛ تغییری که باعث شده است متحدان اروپایی در بازنگری مواضع خود دچار سردرگمی شوند.
با این حال، کورتونوف هشدار می‌دهد که مسکو باید انتظارات خود را مدیریت کند. نخستین دورهٔ ریاست‌جمهوری ترامپ نیز امیدهای مشابهی را در کرملین برانگیخت، اما نتیجه‌ٔ آن چیزی جز تشدید تحریم‌ها و وخامت بیشتر روابط دوجانبه نبود. در محافل سیاست‌گذاری روسیه تردیدهای بسیاری در مورد نیات واقعی واشنگتن وجود دارد. بسیاری معتقدند که هرگونه اقدام دیپلماتیک از سوی آمریکا، بیش از آن‌که در جهت بازتنظیم روابط باشد، تله‌ای برای امتیازگیری از مسکو خواهد بود.
غرب متزلزل و سردرگمی اروپا
یکی از پیامدهای اساسی این تغییرات، تأثیر آن بر اروپا است. اگر سیاست آمریکا در قبال روسیه واقعاً در حال نرم‌تر شدن باشد، این پرسش مطرح میشود که چه کسی در غرب همچنان در خط مقدم مقابله با مسکو قرار دارد؟ کورتونوف استدلال می‌کند که در حالی که اروپا پیش‌تر به‌عنوان یک پیرو بی‌میل از رهبری آنگلوساکسون‌ها در نظر گرفته می‌شد، اکنون به یکی از سرسخت‌ترین حامیان سیاست‌های تهاجمی علیه روسیه بدل شده است. آلمان، فرانسه، و بریتانیا مواضع ضدروسی خود را با ثبات بیشتری نسبت به خود واشنگتن دنبال کرده‌اند، و همین امر باعث یک وارونگی طنزآمیز در معادلات سنتی قدرت شده است.
این وضعیت جدید، معضل راهبردی پیچیده‌ای را برای روسیه به‌وجود آورده است. اگرچه اروپا در سیاست خارجی خود استقلال بیشتری پیدا کرده است، اما همچنان رویکردی خصمانه نسبت به مسکو دارد. در چنین شرایطی، روسیه ممکن است با یک بلوک اروپایی نظامی‌شده و به‌طور فزاینده‌ای متخاصم روبه‌رو شود. عضویت فنلاند و سوئد در ناتو، همراه با افزایش حضور نظامی آمریکا در منطقهٔ نوردیک، محاسبات امنیتی روسیه را بیش از پیش پیچیده کرده است.
واقعیت چندقطبی و سازگاری راهبردی روسیه
در میان این عدم قطعیت‌ها، روسیه به‌طور فعال در حال بازنگری در سیاست خارجی خود است. گسترش بریکس، تقویت روابط با چین، و تعمیق توافقات امنیتی با کشورهایی مانند ایران و کرهٔ شمالی نشان‌دهنده‌ٔ چرخش مسکو به سمت جهانی چندقطبی است. کورتونوف تأکید می‌کند که روسیه دیگر دغدغه‌ای برای ادغام در نظم تحت رهبری غرب ندارد؛ بلکه تمرکز اصلی آن بر ایجاد مشارکت‌های جایگزین و بنیان‌گذاری ساختارهای امنیتی جدیدی است که از نفوذ غرب مستقل باشند.
پیامد گسترده‌تر این تغییر آن است که اتحادهای سنتی و سخت‌گیرانه در حال از بین رفتن هستند. بلوک‌های سلسله‌مراتبی دوران پس از جنگ سرد جای خود را به مشارکت‌های انعطاف‌پذیر و مبتنی بر شرایط داده‌اند. در نتیجه، مفاهیمی مانند بی‌طرفی و مناطق حائل ـــ که زمانی در تفکر امنیتی روسیه نقش کلیدی داشتند ـــ ممکن است در دورانی که اتحادها بر اساس منافع لحظه‌ای شکل می‌گیرند، اهمیت خود را از دست بدهند.
نتیجه‌گیری: هنوز برای خوش‌بینی زود است
تحلیل کورتونوف بر طبیعت غیرقابل پیش‌بینی سیاست جهانی تأکید دارد. نظم سنتی تحت رهبری غرب در حال فروپاشی است، اما آنچه جایگزین آن خواهد شد همچنان نامشخص است. روسیه گرچه فرصت‌هایی را در تغییر موضع واشنگتن می‌بیند، اما نسبت به خوش‌بینی بی‌جا محتاط است. آینده‌ٔ امنیت اروپا، نقش قدرت‌های نوظهور، و پایداری نظم چندقطبی، همگی سؤالاتی بی‌پاسخ باقی می‌مانند. آنچه مسلم است، این است که مفروضات قدیمی دیگر اعتبار ندارند، و روسیه ـــ همچون دیگر بازیگران جهانی ـــ باید با درایت و پیش‌بینی راهبردی در این چشم‌انداز ژئوپلیتیکی سیال حرکت کند.
منبع: مطالعات بی‌طرفی، ۲۵ فوریهٔ ۲۰۲۵
ویدیوی این مصاحبهٔ جالب را می توان به زبان انگلیسی در لینک زیر در یوتیوب دید
https://www.youtube.com/watch?v=QST8pF5cVtA
