چرا واشنگتن از بابت رهبر انقلابی جوان بورکینافاسو نگران است
نویسنده: آلن مک‌لئود ــ
ابراهیم ترائوره، رهبر بورکینافاسو، در حال بازسازی ملت خود است و در این فرآیند، دشمنانی در غرب برای خود دست و پا می‌کند. این رهبر نظامی جوان، از زمان به قدرت رسیدن در سال ۲۰۲۲، نیروهای فرانسوی را اخراج کرده، شرکت‌های غربی را کنار گذاشته و کشورش را با روسیه، کوبا و ونزوئلا هم‌سو کرده است.
ترائوره با ترویج وحدت پان-آفریقایی و خوداتکایی ملی، و در عین حال جان سالم به در بردن از تلاش‌های کودتا، خود را به عنوان یک ضدامپریالیست رادیکال معرفی می‌کند و مورد انتقاد واشنگتن و پاریس قرار گرفته است. مینت‌پرس نیوز به بررسی پروژه در حال انجام در اوآگادوگو و نیروهای جهانی که سعی در متوقف کردن آن دارند، می‌پردازد.
ترائوره در تیررس
طبق بیانیه‌های دولت، ترائوره ماه گذشته به‌سختی از یک کودتای برنامه‌ریزی‌شده توسط خارجی‌ها جان سالم به‌در برد. محمدو سانا، وزیر امنیت، گفت که شورای نظامی یک «توطئهٔ بزرگ» برای حمله به کاخ ریاست جمهوری در ۱۶ آوریل را خنثی کرد. او گفت که توطئه‌گران در ساحل عاج، همسایهٔ تحت حمایت واشنگتن، مستقر بودند، جایی که حضور نظامی آمریکا اخیراً گسترش یافته است. از زمانی که ترائوره در یک کودتای نظامی در سپتامبر ۲۰۲۲ به قدرت رسید، مورد انتقاد دولت‌های غربی، به‌ویژه ایالات متحده، قرار گرفته است.
در تاریخ ۳ آوریل، ژنرال مایکل لانگلی، فرمانده فرماندهی آمریکا در آفریقا (AFRICOM)، در مجلس سنا سخنرانی کرد و رهبر بورکینافاسو را به فساد و کمک به روسیه و چین برای ایجاد جای پای امپراتوری در آفریقا متهم کرد. AFRICOM، فرماندهی منطقه‌ای پنتاگون برای آفریقا، عملیات نظامی، جمع‌آوری اطلاعات، و مشارکت‌های امنیتی ایالات متحده را در سراسر قاره هماهنگ می‌کند، که اغلب به عنوان عملیات ضد تروریسم مطرح می‌شود.
در روز کودتا، سفارت آمریکا دستورالعمل‌های سفر خود به بورکینافاسو را به «سفر ممنوع» تغییر داد. طبق گزارش‌ها، لانگلی امسال بارها با وزیر دفاع ساحل عاج، تنی بیراهیما واتارا، قبل و بعد از کودتا، ملاقات کرده است.
ترائوره از زمان به قدرت رسیدن، به طور سیستماتیک نفوذ قدرت‌های غربی در کشورش را محدود کرده و آن را مسأله‌ای مربوط به حاکمیت ملی نامیده است. در ژانویهٔ ۲۰۲۳، او سفیر فرانسه را اخراج کرد و این کشور را یک «دولت امپریالیستی» خواند.
یک ماه بعد، او به نیروهای فرانسوی دستور داد بورکینافاسو را ترک کنند. این امر موجی از دیگر کشورهای غرب آفریقا را که قبلاً بخشی از امپراتوری فرانسه بودند به اقدام مشابه برانگیخت. امروز، مالی، چاد، سنگال، نیجر، و ساحل عاج نیروهای فرانسوی را از سرزمین‌های خود بیرون کرده‌اند. در پاسخ، رئیس جمهور امانوئل مکرون بورکینافاسو و دیگران را به «ناسپاسی» متهم کرد و افزود که این کشورها «فراموش کرده‌اند» از فرانسه تشکر کنند.
دولت ترائوره همچنین رسانه‌های متعدد تحت حمایت دولت‌های غربی را مسدود یا اخراج کرده و آنها را به‌عنوان عوامل استعمار نو معرفی کرده است. رادیو فرانس اینترنشنال و فرانس ۲۴ اولین رسانه‌ها بودند. سپس، در سال ۲۰۲۴، صدای آمریکا، بی‌بی‌سی بریتانیا، و دویچه ولهٔ آلمان نیز به این جمع پیوستند. این اقدامات انتقاد شدید سازمان‌های غربی را به‌دنبال داشت. به‌عنوان مثال، دیده‌بان حقوق بشر دولت را به «سرکوب» مخالفان متهم کرد .
اگرچه مستعمرات فرانسه بیش از نیم قرن رسماً مستقل بوده‌اند، اما فرانسه همچنان کنترل قابل‌توجهی بر مستعمرات سابق آفریقایی خود دارد. چهارده کشور از «فرانک س اف ا»، (CFA)، یک ارز بین‌المللی که با نرخ ثابت در برابر فرانک فرانسه و اکنون یورو تعیین می‌شود، استفاده می‌کنند. این بدان معنا است که واردات و صادرات از فرانسه (و اکنون اروپا) بسیار ارزان است، اما همین کار با دیگر نقاط جهان بسیار گران است. فرانسه در مورد سیاست‌های پولی «فرانک س اف ا» حق وتو دارد و کشورهای آفریقایی را از نظر اقتصادی وابسته به پاریس می‌کند.
ترائوره «فرانک س اف ا» را به‌عنوان مکانیسمی توصیف کرده است که «آفریقا را در بردگی نگه می‌دارد» و قصد خود را برای ایجاد یک ارز جدید اعلام کرده است. بورکینافاسو، به‌همراه مالی و نیجر، از بلوک منطقه‌ای (ECOWAS)، که مورد حمایت غرب است، جدا شده و اتحاد کشورهای ساحل، یک اتحادیه پان-آفریقایی از کشورها را تأسیس کرده است که خود را اولین گام به سوی یک آفریقای متحد و ضدامپریالیستی می‌داند.
میراث سانکارا
این رؤیای رهبر انقلابی بورکینافاسو، توماس سانکارا، بود. سانکارا نیز مانند ترائوره افسری نظامی بود که در اوایل سی سالگی قدرت را به‌دست گرفت، و تنها در عرض چهار سال اصلاحات گسترده‌ای را برای افزایش بهره‌وری کشور و به حداقل رساندن وابستگی به کمک‌های خارجی انجام داد. او با بیان اینکه «کسی که به شما غذا می‌دهد، شما را کنترل می‌کند»، کشاورزی خانگی و در مقیاس کوچک را برای تولید مواد غذایی مغذی و محلی ترویج کرد.
در حالی که بسیاری از رهبران منطقه بودجهٔ عمومی را اختلاس می‌‌کردند، انقلاب سوسیالیستی سانکارا مسکن اجتماعی و مراکز درمانی ساخت و با بی‌سوادی گسترده مقابله کرد. او که یک فمینیست بود، ازدواج‌های اجباری و ختنه زنان را غیرقانونی اعلام کرد و بر انتصاب تعداد زیادی از زنان به مناصب بالای قدرت تأکید ورزید.
سانکارا در سال ۱۹۸۷ ترور شد. تنها پس از به قدرت رسیدن ترائوره بود که قاتل او، بلز کامپائوره، رئیس جمهور سابق، غیاباً محکوم شد. کامپائوره در ساحل عاج در تبعید زندگی می‌کند.
ترائوره خود را شاگرد سانکارا و جنبش او می‌داند. مفسران غربی در مورد این که آیا او واقعاً راه رهبر افسانه‌ای را دنبال می‌کند یا خیر، اختلاف نظر دارند. برخی، مانند دانیل ایزنگا از مرکز مطالعات استراتژیک آفریقا (یک اندیشکدهٔ پنتاگون)، اظهار می‌کنند که این مقایسه‌ها به علاقهٔ شدید رهبر به لباس نظامی و کلاه قرمز ختم می‌شود. برخی دیگر، مانند مجلهٔ اکونومیست، ابراز تاسف می‌کنند که شخصیت ترائوره اصالت دارد – تحولی که خبر بدی برای شرکت‌های بزرگ است. اما کمتر کسی می‌تواند انکار کند که او بسیار محبوب است. به عنوان مثال، جان ماهاما، رئیس جمهور غنا، خاطرنشان کرد که ترائوره در مراسم تحلیف او در ژانویه شرکت کرد و بسیار بیشتر از هر کس دیگر، از جمله خود ماهاما، مورد تشویق قرار گرفت.
بسیاری از ابتکارات ترائوره مستقیماً از دوران سانکارا الهام گرفته شده است. دولت نظامی جدید بر دستیابی به حاکمیت غذایی تأکید کرده است. یک طرح جدید یک میلیارد دلاری برای مکانیزه کردن کشاورزی و افزایش تولید محصولات اساسی، مانند برنج، ذرت، و سیب زمینی، آغاز شده است .
ترائوره همچنین اقداماتی را برای ملی کردن صنعت معدن این کشور انجام داده است. اقتصاد بورکینافاسو حول محور طلا می‌چرخد و این فلز گرانبها بیش از ۸۰ درصد از صادرات آن را تشکیل می‌دهد. این کشور سیزدهمین تولیدکنندهٔ بزرگ طلا در جهان است و سالانه حدود ۱۰۰ تن، معادل حدود ۶ میلیارد دلار، تولید می‌کند. با این حال، از آنجا که شرکت‌های خارجی مالکیت و کنترل تولید را در اختیار دارند، این کشور و مردم آن سود بسیار کمی از این صنعت می‌برند. در واقع، تولید ناخالص داخلی سالانهٔ بورکینافاسو تنها حدود ۱۸ میلیارد دلار است.
ترائوره می‌گوید: «چرا آفریقای غنی از منابع همچنان فقیرترین منطقه جهان است؟ سران کشورهای آفریقایی نباید مانند عروسک‌های خیمه‌شب‌بازی در دست امپریالیست‌ها رفتار کنند.» در ماه اوت، دولت او دو معدن طلای کلیدی متعلق به غرب را ملی کرد و تنها ۸۰ میلیون دلار ـــ کسری از ۳۰۰ میلیون دلاری که طبق گزارش‌ها در سال ۲۰۲۳ به فروش رساندند ـــ به آنها پرداخت کرد. در ماه نوامبر، دولت از ساخت اولین پالایشگاه طلای کشور خبر داد.
ملتی در جنگ
بورکینافاسو همچنان کشوری در بحران است. این کشور ـــ و در واقع بخش بزرگی از منطقهٔ ساحل ـــ درگیر نبردی تلخ با گروه‌های اسلام‌گرای مسلح است که پس از مداخلهٔ ناتو در لیبی در سال ۲۰۱۱ به قدرت و شهرت رسیدند. از آن زمان، لیبی به صادرکنندهٔ افراط‌گرایی بدل شده و منطقه را بی‌ثبات کرده است. تخمین زده می‌شود که تا ۴۰ درصد از این کشور تحت کنترل نیروهای وابسته به القاعده یا داعش است. در سال ۲۰۲۴، بیش از ۱۰۰۰ نفر در بورکینافاسو جان خود را در حملات این گروه‌ها از دست دادند.
به همین دلیل است که ترائوره به تعویق انداختن انتخاباتی را که هنگام به قدرت رسیدن وعده داده بود، توجیه کرده است ـــ تصمیمی که بسیاری از آن انتقاد کرده‌اند. او گفت: «[انتخابات] اولویت نیست؛ واضح است که امنیت اولویت دارد.» باید دید که آیا مردم بورکینافاسو این تصمیم را خواهند پذیرفت یا خیر.
شاید سؤال‌برانگیزترین اقدام جنگ در سال ۲۰۲۳ در روستای کارما رخ داد، جایی که حدود ۱۵۰ نفر قتل‌عام شدند. اگرچه این قتل‌عام به‌شدت توسط دولت محکوم شد، اما گروه‌های حقوق بشری مانند عفو بین‌الملل دولت را مسؤول این قتل‌ها معرفی کردند.
در حالی که ترائوره نیروهای فرانسوی فعال در زمینهٔ ضدشورش را اخراج کرده است، از مشاوران نظامی روسیه استقبال کرده است. او همچنین برای شرکت در رژهY روز پیروزی روسیه در ۹ مه به مسکو پرواز می‌کند. چنین اقداماتی باعث نگرانی جدی در واشنگتن و بروکسل شده است. با این حال، با توجه به اینکه ارتش ایالات متحده بر چین و روسیه متمرکز شده و فرانسه در غرب آفریقا بیش از هر زمان دیگر در موقعیت ضعیف‌تری قرار دارد، مشخص نیست که آیا مداخلهٔ نظامی یک گزینه است یا خیر. به نظر می‌رسد تلاش برای کودتا یا ترور محتمل‌تر باشد.
زمان نشان خواهد داد که آیا ترائوره مانند قهرمانش، توماس سانکارا، اثری ماندگار بر بورکینافاسو خواهد گذاشت یا خیر. بسیاری از رهبران آفریقایی با وعده تغییرات اساسی به قدرت رسیده‌اند، اما در تحقق آنها شکست خورده‌اند. با این حال، پیام او مبنی بر پان‌آفریقاگرایی، ضدامپریالیسم، و خوداتکایی مطمئناً گوش‌نواز است. ترائوره مطمئناً حرفش را می‌زند. اکنون او باید در عمل به وعده‌هایش عمل کند.
