در راه تحول بزرگ
روسیه و چین با استفاده از روش‌های اقتصادی، از تکه تکه شدن جهان جلوگیری می‌کنند
یوری تاواروفسکی (YURI TAVROVSKY)
ا. م. شیری: روسیه به همراه چین باز دیگر با گشایش راه جدید توسعه در پیش پای بشر، مانند اکتبر سال ۱۹۱۷ و سال ۱۹۴۹ بزودی جهان را انگشت به دهان خواهند گذاشت.
بیش از شش ماه پیش، در پایان گفت‌وگوهای هشت ساعته در کرملین، رئیس‌جمهور پوتین و رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ بر سر اینکه «تغییرات بزرگی در جهان در حال وقوع است، که نظیر آن در ۱۰۰ سال گذشته دیده نشده و ما این تغییرات را هدایت می‌کنیم»، توافق کردند. بلافاصله پس از این، مذاکرات فشرده میان سران دولت، مقامات امنیتی، نمایندگان مجلس و بازرگانان آغاز شد. حجم تجارت رشد تصاعدی کرد و پرداخت‌ها به روبل و یوان شروع شد. معلوم شد که مشارکت استراتژیک کشورهای ما وارد مرحلۀ جدیدی شده است.
چنین تعامل چند وجهی برای روسیه و چین در شرایط تلخ جنگ سرد که غرب آغاز کرده و رو به حاد شدن است، حیاتی است. کارشناسان کنگرۀ آمریکا لزوم جنگ همزمان علیه مسکو و پکن را توجیه می‌کنند. رئیس جمهور بایدن از توانایی آمریکا برای جنگ در دو جبهه سخن به میان آورد. شراره‌های درگیری در نوار غزه می‌تواند آتش جنگ منطقه‌ای و حتی جهانی را شعله‌ور سازد. جنگ برادرکشی در اوکراین ادامه دارد و همین سناریو برای تایوان نیز آماده می‌شود.
در متن این، رئیس جمهور پوتین از ۱۷ تا ۱۸ اکتبر به پکن سفر کرد. بر خلاف انتظار برخی کارشناسان، روسیه این بار نیز به طرح «کمربند و جاده» نپیوست. روسیه ساختار یکپارچه‌سازی خاص خود را دارد: اتحادیۀ اقتصادی آورآسیا. مسکو و پکن ضرورتی برای ادغام ساختارها احساس نمی‌کنند و با توسعۀ موازی آن‌ها کاملا موافق هستند. با وجود این، مسکو تاریخچۀ روابط با کشورهای اتحادیۀ اقتصادی آوراسیا به عنوان بخشی از اتحاد جماهیر شوروی و تلاش‌ها برای جلوگیری از قطع روابط اقتصادی و بشردوستانه در «فضای پسا شوروی» را مبنا قرار می‌دهد. همچنین، لازم است توانایی‌های مالی واقعی روسیه نیز مورد توجه قرار گیرد. با این حال، درخشش ساعت‌ها و سمت حرکت به روسیه و چین اجازه می‌دهد بیش از آن که رقابت کنند، تلاش‌های خود را از طریق یکپارچه‌سازی فرآیندهای اقتصادی ادغام نمایند.
هدف ابتکار امپراتوری آسمانی عبارت از ایجاد فرصت‌های جدید برای گسترش ظرفیت‌های اقتصادی رو به رشد چین و ایجاد زنجیره‌های تجاری و حمل‌ونقل جدید است. شایان ذکر است که ابتکار چین به سرعت به نیروی جذابی تبدیل شد. چینی‌ها برای پروژه‌های کم درآمد در کشورهای فقیر و بسیار فقیر وام‌های کم‌بهره اعطا می‌کنند. وجوه اغلب بدون وثیقه و همیشه بدون پیش‌شرط سیاسی تخصیص می‌یابد. درست است، که همۀ وام‌گیرندگان حتی قادر یا مایل به پرداخت وام‌های سبک نبودند – در بسیاری از نقاط جهان خاطرات سخاوت روح اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی در ازای وعده‌های «ساخت سوسیالیسم» یا سخاوت آمریکا به ازای وعده «مبارزه با کمونیسم» زنده است.
سوء تفاهم پیش‌آمده برطرف شد و با مجمع فعلی، یک کمربند و یک جاده به یکی از ساختارهای اصلی اقتصادی جهان تبدیل گردید. سه چهارم کشورهای جهان به این یا آن شکل به این پروژه پای‌بند هستند. بر اساس «کتاب سفید چینی» که چند هفته پیش منتشر شد، این ابتکار یک تریلیون دلار سرمایه‌گذاری، ۴۲۰ هزار شغل ایجاد کرده و ۴۰ میلیون نفر را از فقر نجات داده است.
از زمان برگزاری دومین مجمع یک کمربند و یک جاده در سال ۲۰۱۹، تغییرات عمدۀ جهانی و منطقه‌ای رخ داده است. اقتصاد اکثر کشورها رو به تنزل است و بیماری همه‌گیر زنجیره‌های تجاری سنتی را در هم شکسته، تحریم‌ها و ضدتحریم‌ها اعمال می‌شود. ساختار خود چین که «سوسیالیسم با ویژگی‌های چینی» نامیده می‌شود، در طول همه‌گیری، انعطاف‌پذیری شگفت‌انگیزی از خود نشان داد و پس از پایان آن به خوبی رشد می‌کند. اما بعید است که امکان بازگشت به سرعت قبلی توسعه و فرصت‌های خیریه وجود داشته باشد. به همین دلیل بود که از شی جین‌پینگ ایده‌ها و پیشنهادات جدید در مجمع انتظار می‌رفت.
گزارش واقعاً حاوی نکات جدید زیادی بود.
تأمین بودجۀ ۴۷.۸ میلیارد دلاری از دو بانک بزرگ توسعۀ چین تأیید شد. ۱۰ میلیارد سرمایه به بنیاد «راه ابریشم» اضافه خواهد شد. بمنظور تسریع گردش اسناد و پول، دبیرخانه دائمی تشکیل می‌شود. گذرگاه تدارکاتی از طریق اروپا به آسیا در اولویت قرار گرفته است. ایجاد «منطقۀ تجارت الکترونیک جاده ابریشم» با تعداد زیادی موافقت‌نامۀ مربوط به تجارت آزاد و سرمایه‌گذاری در دست انجام است. انگیزه‌های توسعۀ محیط زیست در حال تقویت است. چین به تحقیقات علمی عمومی و توسعۀ هوش مصنوعی متعهد است. تبادلات فرهنگی و ارتباطات بشردوستانه بین کشورهای کمربند و جاده، از جمله، تشکیل اتحادیۀ گردشگری در حال گسترش است.
کارشناسان با اظهار نظر در مورد سخنرانی رهبر چین، توجه خود را روی تغییر از کمّیت به کیفیت متمرکز کردند. رهبر چین از شرکای چین دعوت می‌کند تا جدیدترین فناوری‌های دیجیتال، هوش مصنوعی و «توسعه سبز» را مشترکاً ایجاد نموده و به اجرا بگذارند.
میهمان اصلی این مجمع بلافاصله پس از میزبان، در مورد طرح‌های توسعۀ روسیه و ارتباط آن با کشورهای کمربند و جاده سخنرانی کرد. رئیس جمهور پوتین سخنان خود را با اشاره به گذرگاه بازرگانی و حمل‌ونقل بین‌المللی «شمال-جنوب» که هم اکنون در بخش اروپایی روسیه ساخته شده است، آغاز کرد. گذرگاه دیگری در جهت شمال به جنوب از اورال و سیبری عبور خواهد کرد. این امر مستلزم نوسازی بخش مرکزی راه آهن سراسری سیبری است. ساخت راه آهن عرض شمالی، دسترسی به بنادر اقیانوس منجمد شمالی و شبه‌جزیرۀ یامال را بهبود می‌بخشد. راه‌آهن جدید سیبری شمالی به راه‌آهن سراسری سیبری و خط اصلی بایکال آمور متصل می‌شود. احداث خطوط راه آهن از سیبری مرکزی به سمت چین، مغولستان و بنادر اقیانوس هند و اقیانوس آرام در حال انجام است. ساخت گذرگاه حمل‌ونقل دیگری از قطب شمال به جنوب برنامه‌ریزی شده است. خط راه آهن از بام به یاکوتیا (یاقوتستان) خواهد رفت، بر روی رودهای لنا و آمور پل‌ها ساخته خواهد شد.
نوسازی بزرگراه‌ها و ایجاد بنادر عمیق دریایی در بخش شرقی مسیر دریای شمال از جمله برنامه‌های فوری هستند. رئیس جمهور از شرکای خارجی دعوت کرد تا در توسعۀ این گذرگاه حمل‌ونقل منحصربفرد شرکت کنند. تا همین اواخر، مسکو به چنین پیشنهاداتی، از جمله به پیشنهادهای پکن، محتاطانه نگاه می‌کرد.
اگر اجرای کمربند و جاده و اتحادیۀ اقتصادی آورآسیا در مسیرهای موازی پیش برود، یعنی روابط دوجانبۀ بین مسکو و پکن وارد فاز «هماهنگی اقتصادی» شده است. این امر با ورود چهره‌های کلیدی دولتی و بازرگانی به پکن از جمله، سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه، الکساندر نواک و دیمیتری چرنیشنکو معاونان نخست وزیر، وزیران وزارت‌خانه‌های دارایی، توسعه اقتصادی، توسعه شرق، رئیس بانک مرکزی و سایر بخش‌ها تأئید شد. در میان نمایندگان بخش تجاری، الکسی میلر، ایگور سچین، گرمان گرف و آندری کوستین، به ترتیب رؤسای گازپروم، روس‌نفت، بانک پس‌انداز، بانک وی‌تی‌بی و همچنین لئونید میکلسون، گنادی تیمچنکو و بسیاری دیگر حضور داشتند. آن‌ها «اجلاس» خود را با رهبران ارشد ذیربط چین برگزار نمودند و بیانات مهمی ایراد کردند. در عین حال، سیلوانوف، وزیر دارایی اعلام کرد که در حال حاضر ۹۰ درصد پرداخت‌های بین چین و روسیه با یوان و روبل انجام می‌شود. الکسی میلر، رئیس گازپروم، خاطرنشان کرد که عرضه از طریق خط لوله به چین می‌تواند به همان حجمی برسد که به اروپای غربی صادر می‌کردیم.
خبر مهم دیگر این بود که رئیس جمهور پوتین اعلام کرد که انتظار می‌رود میخائیل میشوستین و لی کیانگ نخست وزیران روسیه و چین در آیندۀ نزدیک یک طرح همکاری اقتصادی را که در جلسۀ اخیر تصمیم گرفته شد در کرملین تدوین شود، امضا کنند: «در توافقات ماه مارس، هشت نکته وجود داشت. در بیشکک، نخست وزیران باید این نکات را به تفصیل توضیح دهند و برنامۀ تعامل ما تا سال ۲۰۳۰ را امضا کنند».
رئیس جمهور تأکید کرد که این طرح به سرعت، «توسط هر دو طرف بدون هیچ گونه تردید و تأخیر اداری» تدوین شد. اعلامیه دیگری حاکی از این منتشر شد، که تجارت دوجانبه زودتر از موعد به ۲۰۰ میلیارد دلار رسید.
رئیس جمهور پوتین و رئیس جمهور شی جین‌پینگ برای چهل و دومین بار در یک دهه گفتگو که در مارس ۲۰۱۳ آغاز شد، با هم ملاقات کردند. دیدارها و مذاکرات آن‌ها تقویت مشارکت استراتژیک عصر جدید را که در حال تبدیل شدن به ساختار اصلی حمایت‌گر در دنیای معاصر است، ممکن ساخت.
و این امر، جامعه جهانی را از تقسیم شدن به گروه‌های متخاصم که بر اساس «قوانین» سلطه‌جویی و استثمار عمل می‌کند، باز می‌دارد. در مسیر صلح و رفاه، تغییرات بزرگی در انتظار ماست.
مأخوذ از: بنیاد فرهنگ راهبردی
۳ آبان-عقرب ۱۴۰۲
