اقدام پارلمان اروپا و حرکت ایران به سمت بمب اتمی
نیکولای بابکین (NIKOLAI BOBKIN)
ا. م. شیری
ایران می‌گوید ممکن است از معاهدۀ منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج شود و بازرسان آژانس بین‌المللی هسته‌ای سازمان ملل (IAEA) را به عنوان پاسخ متقابل در برابر درخواست پارلمان اروپا برای معرفی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان یک سازمان تروریستی، اخراج کند. این موضوع در ۲ بهمن ماه در مجلس ایران با حضور سرلشکر سلامی، فرمانده کل سپاه و عبداللهیان، وزیر امور خارجه مطرح شد.
وزیر امور خارجه در سخنانی پس از جلسۀ غیرعلنی روز یکشنبه گفت: همۀ احتمالات محتمل است. در بحران ادامه‌دار هسته‌ای ایران، این اولین بار است که یک مقام ارشد از خروج از معاهدۀ منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای به عنوان پاسخی احتمالی به اقدامات جزایی غرب علیه ایران سخن می‌گوید.
ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور در جلسۀ روز قبل با سران قوای قضائیه و مقننه نیز که در آن برای آغاز این روند چراغ سبز نشان داد، از جدی بودن نیت تهران حکایت می‌کند.
تقریباً همۀ کشورها به جز اسرائیل، هند، پاکستان، کرۀ شمالی و سودان جنوبی، طرف‌های معاهدۀ منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای هستند که توسط سازمان ملل متحد در سال ۱۹۶۸ تدوین شد. این معاهده حق داشتن سلاح هسته‌ای را فقط برای پنج کشور روسیه، ایالات متحدۀ آمریکا، انگلیس، فرانسه و چین به رسمیت می‌شناسد. آن‌ها متعهد می‌شوند که تسلیحات هسته‌ای یا سایر وسایل انفجاری هسته‌ای را به کشورهای دیگر منتقل نکنند و تولید یا دستیابی به آن‌ها را تشویق نکنند. ایران زمان شاه یکی از اولین امضاءکنندگان معاهدۀ منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای بود.
در حال حاضر جمهوری اسلامی تنها کشوری است که به «آستانۀ هسته‌ای» بسیار نزدیک شده است. تهران می‌تواند ظرف چند ماه تسلیحات هسته‌ای بسازد. نظم شکنندۀ هسته‌ای که توسط پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای برقرار شده، در حال از هم پاشیدن است. در صورت خروج کشورهای دیگر از معاهده، یک قاعدۀ دومینو آغاز می‌شود و خطر جنگ هسته‌ای افزایش می‌یابد.
آیا ممکن است تهران چنین گامی بردارد؟
چنین باوری هست که خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای برای ایران مزایای بیشتری نسبت به عضویت در آن دارد. مبنای قانونی نیز برای خروج وجود دارد. از جمله، تهران می‌تواند با فعال کردن مادۀ ۱۰ معاهده، از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای خارج شود. مادۀ ۱۰ به هر یک از طرفین اجازه می‌دهد در صورتی که تشخیص دهد «رویدادهای فوق‌العاده مرتبط با موضوع این معاهده منافع عالی کشور را به خطر انداخته است، به مشارکت خود پایان دهد». اگر ایران تصمیم به خروج بگیرد، باید سه ماه قبل به سایر طرف‌های معاهدۀ منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و همچنین، به شورای امنیت سازمان ملل متحد اطلاع دهد.
ایرانیان قطعنامۀ مصوب پارلمان اروپا در ۲۹ دی مبنی بر درخواست از اتحادیۀ اروپا و کشورهای عضو آن برای وارد کردن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران در فهرست سازمان های‌تروریستی را به عنوان یک «رویداد فوق‌العاده» مناسب برای خروج از معاهدۀ منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای ارزیابی کردند و این احتمال را مورد بررسی قرار دادند. در قطعنامه پیشنهاد شده است که سپاه پاسداران و نیروهای کمکی آن در لیست سیاه قرار گیرند.
اتحادیۀ اروپا به دست‌نشاندۀ آمریکا تبدیل شده است. این تصمیم رونوشت دیرهنگام اروپایی تصمیم پرزیدنت ترامپ مبنی بر تروریست بودن سپاه پاسداران در آوریل ۲۰۱۹ است. اروپا برخلاف آمریکا با منطقۀ حساس غرب آسیا ارتباط سرزمینی دارد. اگر اروپایی‌ها با تجربۀ بیهودگی اقدام مشابه آمریکا آشنا می‌شدند، برخلاف منشور سازمان ملل، دست به چنین اقدام غیرقانونی و غیرقابل قبولی نمی‌زدند. و اما چرا نمایندگان پارلمان اروپا اکنون نگران نقش سپاه در ایران هستند؟
عبداللهیان، وزیر امور خارجه در این خصوص گفت که برخی از سیاستمداران اروپایی «در زمینۀ دیپلماسی تجربه ندارند». وی از جمله، به آنالنا بوربوک، وزیر امور خارجه آلمان که از معدود مقامات اروپایی است که اصرار دارد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار دهد، اشاره کرد. بوربوک اصرار دارد: «درج نام سپاه پاسداران در فهرست سازمان‌های تروریستی از نظر سیاسی مهم و قابل توجه است». اما دیپلمات ارشد آلمانی نمی‌داند که این درخواست با منشور سازمان ملل متحد و به طور کلی، با قوانین بین‌المللی مغایر است.
به هر حال، واضح بود که ایران پاسخ خواهد داد. ایرانی‌ها هشدار دادند که تمام نهادهای نظامی اروپا را تروریستی اعلام خواهند کرد. آن‌ها همچنین تهدید کردند که از این پس هیچ یک از نهادهای نظامی اروپایی در منطقه در امان نخواهند بود و حتی دیپلمات‌های نظامی اروپایی نیز در سفارتخانه‌های خود احساس امنیت نخواهند کرد. قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی گفت: اگر اتحادیۀ اروپا چنین تصمیمی علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بگیرد، با ارتش‌های اروپایی در منطقه به عنوان گروه‌های تروریستی برخورد خواهد شد.
پس از خروج ایالات متحده از برجام در سال ۲۰۱۸، ایران توانایی‌های خود را برای ساخت سلاح هسته‌ای تا حد قابل توجهی گسترش داد. پیش‌بینی اینکه آیا ایران تصمیم به تولید سلاح هسته‌ای خواهد گرفت و اگر چنین است، چه زمانی، امروز دشوار است. اما تهران با توسعۀ برنامۀ غنی‌سازی اورانیوم و برنامۀ موشک‌های بالستیک با قابلیت حمل تسلیحات هسته‌ای به سرعت در حال پیشروی است و تهدید می‌کند بازرسی‌های بیشتر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را کاهش دهد و در ادامه متوقف کند.
از ماه ژانویۀ ۲۰۲۰، تهران اکثر محدودیت‌های اصلی برنامۀ غنی‌سازی خود را به رسمیت نمی‌شناسد. برجام حاوی محدودیت‌های کلیدی برای برنامۀ غنی‌سازی ایران بود که جدول پیشرفت ایران را تقریباً تا سال ۲۰۲۶ در سح یک ساله نگه می‌داشت. با این حال، اکنون پیشرفت ایران در حوزۀ غنی‌سازی، توانایی تهران در تولید اورانیوم با درجۀ تسلیحاتی را بهبود بخشیده است. بر اساس ارزیابی گسترده در جامعۀ کارشناسان ایالات متحده، جدول زمانی برای دستیابی به موفقیت، حتی در بهترین حالت، اکنون ماه‌ها است، نه سال‌ها.
تولید مقدار کمی اورانیوم فلزی در آزمایشگاه تحقیقاتی اصفهان، نقض برجام است. در ژوئیۀ ۲۰۲۱، ایران تولید اورانیوم فلزی ۲۰ درصد غنی‌شده را که به سطح ۹۰ درصدی مورد نیاز برای تولید سلاح‌های هسته‌ای بسیار نزدیک‌تر است، شروع کرد. اگرچه ایران ادعا می‌کند که این سوخت هسته‌ای است، نه بمب، و مواد تولید شده برای سلاح هسته‌ای مناسب نیست، اما می‌توان پذیرفت که این امر مهارت‌ها و قابلیت‌های ارزشمندی در رابطه با تولید سلاح‌های هسته‌ای به ایران می‌دهد.
فعلاً، ایران به عنوان یکی از طرف‌های معاهدۀ منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، موظف است به توافق پادمان با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که به بازرسان سازمان ملل متحد اجازه می‌دهد تا پای‌بندی به این معاهده را تأئید نمایند، پای‌بند باشد. خروج ایران می‌تواند به این همکاری پایان دهد و تنش‌ها بر سر برنامۀ هسته‌ای ایران را که هرگز به اندازۀ کنونی پیشرفته نبوده است، تشدید کند.
یکی از مهمترین وعده‌های پرزیدنت بایدن در سیاست خارجی هنوز محقق نشده است. و آن این است که آمریکا و ایران در مورد احیای برجام و بازگشت به اجرای تعهدات خود تحت توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، از جمله، به دلیل امتناع واشینگتن از لغو به رسمیت شناختن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان یک سازمان تروریستی، به توافق نرسیده‌اند.
و در این زمینه، متحدان اروپایی تصمیم گرفتند به ایالات متحده کمک کنند و بحران ادامه‌دار هسته‌ای در روابط با ایران را تشدید نمایند. با چنین راهبردی، آن‌ها مجبورند به مبارزه با ایران که ممکن است صاحب سلاح هسته‌ای شود، ادامه دهند.
همانطور که بورل، نمایندۀ عالی سیاست خارجی اتحادیۀ اروپا توضیح داد، اتحادیۀ اروپا نمی‌تواند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را قبل از اثبات ویژگی‌های آن در دادگاه، در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار دهد. بورل نمی‌داند چه زمانی ممکن است این اتفاق بیافتد، اما پارلمان اروپا با پیشنهاد خود علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نظام منع اشاعۀ تسلیحات هسته‌ای را تخریب می‌کند و ایران را به سمت ساخت بمب اتمی سوق می‌دهد.
برگرفته از وب‌سایت بنیاد فرهنگ راهبردی
۶ بهمن-دلو ۱۴۰۱
