کشورهای خلیج فارس و اوکراین
نویسنده: عبدالباری عطوان مترجم: سایت «۱۰ مهر»برگرفته از : دِ کرادله ــ The Cradle ــ ۲ مارس ۲۰۲۲ *
اختلاف دیدگاه‌ها ممکن است نشان‌دهنده تغییرات ژئوپلیتیکی در خلیج فارس باشد، اما ممکن است به همان اندازه تاکتیک‌هایی برای به‌دست آوردن اهرم فشار با واشنگتن هم باشد.
ممکن است اسرائیل در بحران شدید اوکراین تصمیم خود را برای حمایت از طرف آمریکایی گرفته باشد، اما متحدان پنهان و آشکار عربِ تل آویو در خلیج فارس به طرز ناراحت‌کننده‌ای بر سر این موضوع اختلاف‌نظر دارند. در حالی که برخی از آنان از مواضع مسکو حمایت می‌کنند و برخی دیگر تهاجم نظامی روسیه به شرق اوکراین را محکوم می‌کنند، «اکثریت اعراب» بی‌طرف مانده و بیانیه‌های بدون تعهد درباره گفت‌وگو، راه‌حل‌های سیاسی و احترام به اصول حقوق بین‌الملل صادر می‌کنند. چهار موضع خاص کشورهای عربی و خلیج فارس برای درک تغییراتی که در حال حاضر در غرب آسیا رخ می‌دهد، ارزش تحلیل دارد:
نخست، موضع غیرمعمول طرفدار روسیه است که عربستان سعودی در بیانیه‌ای که پس از گفت‌وگوی تلفنی بین امانوئل مکرون، رئیسجمهور فرانسه و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان صادر شد، نشان داد. در این بیانیه تعهد مستمر پادشاهی به توافق «اوپک پلاس» در سطح تولید نفت که با میانجی‌گری روسیه انجام‌پذیر شد، مشخص گردید. این نشانه‌ای تلویحی بر رد فشار ایالات متحده بر ریاض برای افزایش تولید و کاهش قیمت‌ها بود که فشارها را بر اقتصادهای غربی کاهش می‌داد.
دوم، حمایت رسمی قطر از طرف آمریکایی و محکومیت روسیه است که در بیانیه وزیر امور خارجه شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی منعکس شده است که کشورش از «حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی اوکراین در مرزهای به‌رسمیت شناخته شده بین‌المللی» حمایت می‌کند. این به‌معنای مخالفت با به‌رسمیت شناختن جمهوری‌های دونتسک و لوگانسک در شرق اوکراین و مداخله نظامی روسیه در حمایت از آنهاست.
سوم، رأی ممتنع امارات متحده عربی، که در حال حاضر یکی از اعضای دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل است، در رأی‌گیری خود به پیش‌نویس قطعنامه‌ای که توسط ایالات متحده نوشته شده است، و در آن تجاوز روسیه به اوکراین را با شدیدترین عبارات محکوم می‌کند و خواستار خروج فوری نیروهایش است.
چهارم بی‌طرفی مطلق اتحادیه عرب است. بیانیه‌ای که پس از نشست اضطراری نمایندگان دائمی آن ــ به دعوت مصر و به ریاست کویت ــ صادر شد، از محکومیت یا تأیید این اقدام روسیه اجتناب کرد و در مورد لزوم احترام به منشور سازمان ملل متحد و قوانین بین‌المللی و حمایت از تلاش‌ها برای حل و فصل مشکلات بحران به صورت مسالمت‌آمیز، به زبانی سخت ادبی بسنده کرد.
یک بازی قدرت ایالات متحده و خلیج فارس
همه تولیدکنندگان نفت و گاز خلیج فارس علاقه آشکاری به حفظ قیمت‌های جهانی انرژی دارند که به دلیل بحران حتی بالاتر هم رفته است. اما تأکید عربستان سعودی بر تعهد خود به توافق تولیدی که با روسیه منعقد کرده فراتر از این است. مطمئناً چنین موضعی با دولت ایالات متحده و رئیسجمهور جو بایدن که اتفاقاً از ملاقات با محمد بن سلمان از زمان تحلیف خود تاکنون امتناع کرده است، درگیری ایجاد می‌کند.
خود بایدن با ملک سلمان تماس گرفت تا به منظور حمایت از اقتصاد ایالات متحده و اروپا و جبران هرگونه کاهش در عرضه نفت روسیه در طول بحران اوکراین، خواستار افزایش تولید نفت عربستان برای سیل به بازار و کاهش قیمت‌ها شود.
این چالش آشکار برای حافظ و متحد استراتژیک تاریخی عربستان سعودی می‌تواند به‌عنوان هشداری برای کاخ سفید تلقی شود: اگر بایدن به نادیده گرفتن، شناسایی نکردن و امتناع از صحبت با حاکم واقعی پادشاهی، محمد بن سلمان، ادامه دهد، ممکن است ریاض به طرف روسیه چرخش نماید. بایدن اصرار دارد که فقط با ملک سلمان طرف باشد، قانونی که حداقل دو بار توسط مکرون شکسته شده است.
بحران اوکراین که می‌تواند به یک جنگ جهانی سوم تبدیل شود، به‌عنوان یک موضوع «اگر با ما نیستید علیه ما هستید» تلقی می‌شود. بعید است که دولت آمریکا هرگونه بی‌طرفی یا بی‌طرفی متحدان خود در خلیج فارس، به‌ویژه عربستان سعودی را که هنوز به‌طور رسمی در مورد جنگ اظهار‌نظر نکرده است، تحمل کند. سئوالی که در کریدورهای سیاسی خلیج فارس مطرح می‌شود این است که آیا محمد بن سلمان می‌تواند در برابر خشم واشنگتن از رویارویی غافلگیرانه‌اش با روسیه مقاومت کند و چه عواقبی ممکن است داشته باشد.
همین سئوال را می‌توان خطاب به قطر و حاکم آن، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی نیز مطرح کرد. او در محکومیت پنهان وزیر امور خارجه خود از تهاجم روسیه به اوکراین، قاطعانه طرف آمریکا را گرفت. این امر به او در نزد شرکای روسی خود در مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF) که هفته گذشته نشستی در سطح سران در دوحه برگزار کرد و رئیسجمهور ولادیمیر پوتین در آن شرکت نکرد، محبوبیتی نخواهد بخشید.
قاطعیت قطر از زمانی آغاز شد که بایدن شیخ تمیم را در ۳۱ ژانویه به واشنگتن دعوت کرد و قطر موافقت کرد که از گاز کشورش برای کمک به جبران هرگونه کمبود گاز روسیه در اروپا به دلیل بحران اوکراِین استفاده کند. او تنها رهبر خلیج فارس است که با بایدن در کاخ سفید دیدار کرده است، جایی که او به مقام «متحد اصلی غیر ناتو» ارتقا یافت.
این نامگذاری قطر را بالاتر از سعودی‌ها و اماراتی‌ها قرار داد که معمولاً از نظر استراتژیک، با دولت ایالات متحده بیشتر همسو هستند. ناظران دریافتند که این اقدام تاکتیکی مربوط به تأمین گاز قطر در صورتی است که رویدادها در اوکراین بدتر شود.
موضع بی‌طرف امارات در قبال اوکراین، در بحبوحه چالش‌های جدید آن با واشنگتن می‌باشد. اماراتی‌ها، زمانی که ارزشمندترین متحد آمریکا در خلیج فارس بودند، در دسامبر خرید چند میلیارد دلاری جنگنده‌های F-۳۵ ایالات متحده را به حالت تعلیق درآوردند و در فوریه اعلام کردند که ده‌ها هواپیمای آموزشی و رزمی سبک چینی L-۱۵ را همراه با یک گزینه ۳۶ فروند دیگر، خریداری خواهند کرد.
بی‌طرفی امارات متحده عربی در قبال اوکراین احتمالاً ناشی از اقدامات اخیر این کشور برای تعویض سیاست خارجی عضلانی خود ــ که شاهد فاجعه‌هایی در سوریه و یمن بود ــ با قدرت نرم که منجر به تجارت و دیپلماسی می‌شود، و مستقل‌تر از واشنگتن است، می‌باشد. بازدیدهای اخیر بی‌سابقه مقامات عالی رتبه اماراتی برای دیدار با همتایان خود در ترکیه، ایران و سوریه گویای این مسیر جدید است، زیرا امارات به‌دنبال مشارکت‌های جدید برای متعادل کردن رقابت‌های خود با همسایگان خلیج فارس، عربستان سعودی و قطر است. رأی ممتنع ابوظبی در رأی‌گیری در سازمان ملل دربارۀ بحران اوکراین، تنها به نارضایتی موجود واشنگتن دامن می‌زند.
بی‌طرفی ممکن است پیروزی روز را به‌همراه داشته باشد
این اختلاف آشکار بین کشورهای خلیج فارس بر سر اوکراین، در پوشش رسانه‌ای آنها از بحران نیز منعکس شده است. بینندگان کانال پرچمدار العربیه عربستان سعودی شاهد تمایل به دیدگاه روسیه می‌باشند. شبکه الجزیره قطر، علیرغم تلاش‌هایی که به پوشش خبری خود ظاهری بی‌طرفانه حرفه‌ای می‌دهد، منعکس‌کننده دیدگاه ایالات متحده/اروپا می‌باشد. و این زمانی است که «اسکای نیوز عربیه» Sky News Arabia متعلق به ابوظبی به‌نوبه خود، در جایی در این میان قرار دارد.
مشخص نیست که آیا رأی ممتنع امارات متحده عربی در رأی‌گیری شورای امنیت درباره اوکراین از قبل از سوی دولت ایالات متحده تأیید شده باشد یا خیر. در غیر این صورت، باعث ایجاد مشکل در روابط ابوظبی با واشنگتن خواهد شد و خشم ایالات متحده را به‌نوعی به‌همراه خواهد داشت و ممکن است زمان کافی برای برطرف ساختن این آسیب وجود نداشته باشد.
اعراب در این جنگ هیچ سهمی ندارند. بی‌طرفی، برای کسانی که می‌توانند راهی برای انتخاب آن بیابند، عاقلانه‌ترین موضع گیری است. ضرب‌المثل آفریقایی «وقتی فیل‌ها می‌جنگند، علف‌ها هستند که عذاب می‌کشند» در اینجا، به‌ویژه در مورد کشورهای حاشیه خلیج فارس صدق می‌کند.
