کاشت زیره در افغانستان
نوشته کریم پوپل
۳ اکتوبر ۲۰۲۰
زیره از جمله نباتات طبی بوده که علاوه برمواد که در داخل دارد دارای بوی مخصوص است. زیره برای ادویه سازی ، گیاه داروی ، در آشپزی در بیشتر کشورهای جهان مورد استفاده قرار دارد. این گیاه خوش طعم برای درمان امراض مختلف، سلامتی پوست و مو و لاغری نیز به کار برده میشود. این نبات بدو رنگ یعنی سیاه و سبز وجود داشته هم بشکل گیاه خودرو و مزروعی یافت میشود.
زیره به اساس که در آن سه ترکیب مهم یعنی تانین ، روغن زرین ، واسانس وجود دارد نبات قیمتی میباشد.اسانس زیره از اثر تقطیردر بخار آب بدست می اید که داری رنگ نصواری میباشد . بوی زیره مربوط به ماده آلدئیدی به نام کومینول میباشد . این ماده ها در صحت انسان مهم محسوب میشود.
زیره از لحاظ صنف بندی در اوردر«طبقه بندی » چتری داران یا کشنیز و فامیلی زردک می باشند. نام علمی زیره سبز Cuminum cyminum و نام علمی زیر سیاه Carum carvi میباشد. در شمال شرق افغانستان و در ولایات غربی نیز می روید. نام زیره در جهان بنام کمون شاخته شده است.
زیره در کشورهای افغانستان ایران تاجکستان ازبکستان ترکیه شمال هند ترکیه سوریه مصر مراکش کوبا مکسیکو وجیلی می روید. معلوم میشود زیره سیاه مناطق کمی سرد را دوست دارد. زیره کوهی سیاه بدخشان با دانه های خوردش شهرت جهانی دارد. چون مقدار تولیدات آن کم است نمی توانند در تمام جهان صادر گردد. در اروپا و امریکا قیمت ۱۰۰ گرام زیره سبزبه نرخ پرچون فروشی ۲ دالر و از زیره سیاه بدخشی ۴ دالر است. درین اواخر طریق کشت زیره سبز را وزارت زراعت به باغ داران ولایتهای غربی ترویج می نماید. زیرا زیره سبز پس ار یکسال حاصل داده در هرمنطقه افغانستان میتواند بروئید. عواید آن نسبت به بسیاری نباتات خوب است.
ساختمان طبعی زیره
ساختمان این گیاه شبه نبات زردک میباشد. دارای شاخه های فراوان، ساقه های میان خالی، گل هایی خورد و سفید رنگ، برگهای ریشه ای، تخم دان بیضی شکل و کشیده میباشد. بر روی تخم آن پنج خط برجسته وجود دارد. برگهای و تخم زیره شباهت زیادی به بوته گیاه زدک و کشنیز دارد. قسمت مورد استفاده دارویی زیره میوه آن است که در تیر ماه سال دوم با قطع کامل نبات صورت می‌گیرد و میگذارند تا خوب پخته و خشک گردد. در واقع بذری که در بهار کاشته میشود پس از 15 تا 20
روز جوانه می‌زند و به رشد خود ادامه میدهد و در تابستان سال بعد رشد گیاه کامل میشود گل و دانه می کند. ولی زیره سبز اکثراً یکساله است.
گلهای زیره ، کوچک ، سفید یا شیرچایی و به صورت چتر مرکب است . زیره سیاه اغلب به طور وحشی در نواحی مرتفع و مرطوب می‌روید زیرا در طول رویش به آب فراوان نیاز دارد. زیره سبز اکثراً در مزرعه کشت میشود. زیره سبز اکثراً یکساله در مناطق آفتابی و گرم خوب می روید. تجارت جهانی زیره بدست کشور هالند میباشد. این کشور زیره جهان را خریده پس از پروسس و سورت بندی دوباره به جهان توزیع می کند.
زیره سبز ( کرابیه)
زیره سبز در افغانستان جدیدآ مروج گردیده در مناطق غربی افغانستان مانند بادغیس هلمند هرات و ارزگان کشت میشود . در افغانستان زیره سبز بشکل خود رو وجود ندارد . به همین اساس دولت افغانستان سالانه مقداری از تخم زیره را به دهاقین توزیع می نماید تا مردم به کشت زیره و اهمیت اقتصادی آن پی ببرد. علت اقتصادی آن اینست که در یک سال حاصل می دهد ولی زیره سیاه نبات دوساله بوده کشت آن نبست به زیره سبز غیر اقتصادی است.
زیره سبز نبات کوچک، بته ای به ارتفاع ۱۵ تا ۵۰ سانتی متر و دارای ریشه دراز باریک به رنگ سفید و ساقه ای راست که بعدا به دوحصه تقسیم میشود. برگهای آن متناوب، شفاف، باریک ، منقسم به بریدگیهای بسیار نازک و ظریف ولی دراز و نخی شکل است. گلهائی کوچک ، سفید یا شیرچایی رنگ و غنچه گل به صورت چتر مرکب دارد. میوه آن بیضوی کشیده، باریک در دو انتها، معطر ، به طول ۶ میلی متر، به قطر ۱.۵میلی متر و پوشیده از تارها پوشیده است.بعضی از ورایتی های این گیاه میوه های عاری از تار دارند.رنگ میوه بر حسب ورایتی های مختلف گیاه ممکن است زرد تیره یا خرمائی مایل به سبز و یا خاکستری باشد. منشأ اولیه این نبات ناحیه علیای
مصر و سواحل نیل بوده است ولی امروزه به حالت نیمه وحشی در منطقه وسیعی از مدیترانه ، عربستان ، ایران، و نواحی مختلف می روید و یا در این نواحی پرورش می یابد.
شرایط محیطی زیره
از اینکه زیره سبز یک نبات مدیترانه ای است در وقت نمو به حرارت مناسب و نور کافی نیاز دارد. این گیاه در مرحله گل دهی و تشکیل میوه به رطوبت کمتری نیاز دارد. خاکهای با بافت متوسط و خاکهای لوم وریگی یا لوم سندی خاکهای مناسبی برای تولید زیره سبز هستند. در دیگر خاکها به خصوص خاکهای لاغر نمو درست ندارد. PH مناسب برای کشت زیره سبز بین ۴.۵ تا ۸.۲ است.
بدین معنی است که در خاکهای تیزابی یا خنثی خوب می روئید.
آماده سازی خاک
زیره سبز نبات یکساله بوده کشت آن در مناطق معتدل اوایل خزان و در مناطق سرد کشت آن در ماه حوت صورت می گیرد . در افغانستان در صورت کشت فوقلعاده باید بمقدار 15 تا 20 تن کود حیوانی را دریک هکتار(پنج جریب ) به زمین اضافه نموده و سپس زمین را خوب نرم نمایند. زیرا کود حیوانی پی اچ خاکرا پایین اورده خاک نرم و مرطوب میشود.
وقت و فواصل کاشت زیره
تکثیربوته زیره توسط دانه زیره صورت می گیرد. تاریخ کشت به شرایط اقلیمی محل نمو بستگی دارد. بطوریکه در مناطق معتدل یک محصول خزانی در مناطق سرد به صورت یک محصول بهاری کشت می شود اواسط ۱۵ میزان زمان مناسبی برای کشت خزانی است. در حالیکه کشت بهاری در حوت انجام می گیرد.
اگر زیره سبز بقسم ردیف کشت شود،فاصله ردیف ها ۱۵ الی ۲۰ سانتی متر مناسب است.هر هکتار زمین به ۱۲تا ۱۵ کیلوگرام تخم بذری با کیفیت نیاز دارد. عمق بذر به تناسب بافت خاک بین۱.۵ تا ۲ سانتی متر مناسب است. پس از کشت نبات باید بی جا نشود . از تناوب با اوردرorder یا خانواده کثنیز جلو گیری شود. زیرا زیره در مقابل پوپنک ها حساس هستند. درین خانواده امکان پوپنک زدن زیاد میباشد.
آبیاری
کشت زیره سبز توسط بذر و مستقیماً در زمین اصلی صورت می گیرد. مدتی قبل از کاشت زمین را باید آبیاری نمود. بذرها را می توان پس از مخلوط کردن با ریگ نرم به صورت دست پاش در سطح زمین پاشید در بعضی نقاط زیره سبز را به صورت قطار کشت می کنند.برای افزایش قوه نمو بذرها را باید به مدت ۲۴ تا ۳۶ ساعت در آب باشند.
پس از کاشت بلافاصله باید زمین را آبیاری کرد. آبیاری نباید شدید باشد تا بذرها شسته شود و در مرکز کردها متراکم شود.دومین آبیاری باید ۸ تا ۱۰ روز پس از اولین آبیاری انجام گیرد. جوانه زدن بته ها پس از دومین آبیاری آغاز می شود. اگر محل کشت از حرارت بالایی برخوردار باشد باید ۵ تا ۶ روز پس از دومین آبیاری مجدداً آبیاری نمود. این آبیاری سبب می شود تا نمو جوانه ها تکمیل شود گیاهان را باید هر ۱۲ تا ۲۰ روز (بسته به شرایط آب و هوائی) آبیاری کرد. اضافه کردن ۲۰ تا ۳۰ کیلوگرم کود نایتریت را در فی هکتار(۵ جریب) زمانی علاوه کنید که مدت ۴۰ تا ۵۰ روز از کشت گذشته باشد .طبیعی است که کود را پیش از آبیاری داده شد و ابیاری نماید . در غیر نبات می سوزد. هنگام گل دهی و تشکیل میوه، زیره به حداقل آبیاری نیاز دارند. آبیاری زیاد نه تنها سبب کاهش فعالیت می شود بلکه شرایط را برای مبتلا شدن به انواع امراض قارچی آماده می کند.
گیاه هرزه
زیره سبز را نه تنها پوپنکها مورد حمله قرار می دهند بلکه چندین عامل است که سبب کاهش حاصل می گردد. هنگامیکه ارتفاع بوته ها به پنج سانتی متر رسید باید چیدن علف های هرزه را حد اقل ۲تا۳ مرتبه شروع کرد . امراض مانند سفیدک سطح یکی از امراض زیره است که توسط پستساید بنام سلفر و تابل( نوع ادویه است) به مقدار یک کیلوگرم در هکتار به صورت محلول بالای نبات پاشید.یک از دیگر امراض زیره بلایت زیره است که در مرحله گل دهی به گیاهان آسیب می رساند.وجود لکه های نصواری رنگ بر روی ساقه،برگها از علائم این مرض است برای مبارزه با آن از فنگس کش های که حاوی ترکیبات مس نظیر دیتان، بلیتوکس (Blitox 50)، کوپرومار (Cupromar) به مقدار 6/0 تا 1 کیلوگرم در هکتار می توان استفاده نمود پوسیدگی ریشه نیز از بیماریهای دیگر زیره است که در تمام مراحل نمو زیره سبز را تهدید می کند که جهت کنترل از مخلوط کاراتان و دیتان می توان استفاده نمود.
برداشت
محصول معمولاً ۱۰۰ تا ۱۲۰ روز پس از کشت آماده برداشت میشود از ثور تا اوایل جوزا می توان زیره سبز را برداشت نمود. عمل برداشت معمولاً با دست انجام می گیرد. گیاهان را با دست از ریشه بیرون کشیده یا با داس برداشت می کنند. سپس آنها را باید خشک نمود. پس از پاک نمودن باید نبات را از سایر اندام ها جدا و با استفاده از جریان هوا آنها را تمیز و بسته بندی کرد.
عملکرد بذر بسیار متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد. از هر هکتار 8/0 تا 1 تن بذر تولید می شود.
فواعد زیره
ضد تشنج است . برای برطرف کردن بیماری عصبی مفید است. در دفع گاز معده موثر است . قاعده آور است . عرق آور است. برای رفع برونشیت از دم کرده زیره استفاده کنید . برای برطرف کردن سوءهاضمه مفید است. ترشحات زنانگی را برطرف می کند. برای تحریک اشتها زیره سبزه را با سرکه و آب مخلوط کرده و قبل از غذا بخورید . برای برطرف کردن قطره قطره ادرار کردن زیره را تفت داده و سرخ کنید سپس با آب بخورید . برای رفع نفخ روده و معده می توانید دم کرده زیره را اماله کنید . برای التیام زخم چشم ، دانه های زیره سبز را در آب برنج خام تر کرده و سپس مایع بدست آمده را قطره قطره روی زخم چشم بریزید. هنگامیکه اطفال شیر خوار دل درد دارند و نفخ در شکم شان پیچیده چند قطره اسانس زیره را با روغن بادام مخلوط کرده و با آن شکم آنها را ماساژ دهید .
تاثیرات حرارت پایین
یکی از مهمترین عوامل محیطی محدود کننده رشد گیاهان، حرارت پایین می باشد. انواع مختلف گیاهی از نظر قابلیت تحمل به در مقابل حرارت پایین، بسیار متفاوتند. گیاهان گرمسیری حساس به سرما است ، حتی در حرارت بالاتر از صفر بطور جبران ناپذیری آسیب می بینند. نبات بواسطه اختلال در پیشآمد متابولیکی، تغییر در خواص غشاءهای حجیرات و اندام ، تغییر در ساختمان پروتیینها و اثرات متقابل میان مایکرومولکولها، و نیز توقف واکنشهای آنزیمی دچار صدمه میگردد. گیاهانی که به یخبندان حساس ولی به سرما متحمل هستند، در حرارت اندکی زیر صفر قادر به ادامه حیات بوده، ولی بمحض تشکیل کریستالهای یخ در بافتها، بشدت آسیب می بینند. این در حالی است که گیاهان متحمل به یخبندان قادر به ادامه حیات در سطوح متفاوتی از حرارت یخبندان هستند، البته درجه واقعی تحمل بستگی به گونه گیاهی، مرحله نمو گیاه و مدت زمان تنش دارد.
زیره سیاه
(Carum Carvi L)
زيره سياه، يک نبات دادرای انواع دو ساله و چند ساله است. که در این میان انواع دو ساله این نبات (C. carvi f. biennis) به صورت وسیع در جهان کشت می شوند. و دارای خواص داروئی ضد نفخ، ضد سرطان بسیار معطرو شیرافزا میباشد. این نبات به نسبت که بوی مطر دارد در غذا ها مورد استفاده قرار می گیرد . زیره سیاه دارای طبیعتی گرم است. این نبات نياز به آب کم دارد و بيشتر به‌صورت خودرو در نواحي کوهستاني بالخصوص بدخشان می روید. ولی زیره سیاه میتواند در تمام حصص کوهای هندوکش برده شده کاشت آن بصورت زراعتی و یا خود رو گردد . تا حال مردم و دولت چنین مفکوره نداشته که چنین تجربه را نماید. در سال‌هاي اخير تلاش‌هايي درجهت زراعتی ساختن اين نبات دارويي هستند تا راه یابند که که این نبات در مزرعه کشت گردد. زيره سياه، مي‌تواند بخوبي در هر نوع خاکي رشد کند، ولي خاک لوم و يا ریگی لوم براي رشد و نمو ريشه‌هاي آن بهتر است. بهترين زمان کاشت تخم و پیاز آن تقريبا ماه عقرب مي‌باشد. قبل از کاشت تخم یا پیاز باید به مقدار ۲۰الی ۳۰ کیلو گرام کود حیوانی در آن پاشیده شود . کود کیماوی به مقادير ۹۰ کيلوگرم نایتروجن ( در 3 نوبت)، ۳۰ کيلوگرم فاسفر و ۳۰ کيلوگرم پتاشیم به خاک اضافه شود. بسته به شيوه کشت دارد. مقدار تخم از يک تا هفت کيلو گرم در هکتار توصيه مي‌شود که به‌صورت قطار بفاصله ۲۰ سانتي‌متر و به عمق ۳ ـ ۲ سانتي‌متر کاشته شود. باتوجه به اين بوته‌هاي حاصل از بذر تا سال سوم و چهارم دانه توليد نمي‌کند. بنابراين مي‌توان زمين کوچک و مناسبي را به نام قوریه اختصاص داد که امکان رسيدگي و مراقبت بهتر انجام شود ، پس از سه سال پیاز را از قوریه به زمين اصلي منتقل کند. فواصل کاشت پیاز۲۰ سانتي‌متر ۳۰ سانتي‌متر بين قطارها و ۱۰ سانتي‌متر عمق نهال مي‌باشند که درصورت رسيده بودن پیاز ریشه از همان سال اول توليد تخم مي‌کنند. پیاز زيره سياه، ۱۲ـ ۸ سال در خاک مي‌مانند . با ازدیاد شدن پیاز میتوان ساحه زیادی را تحت کشت قرار داد و میتوان حاصل را بزودی بدست آورد . توصیه می شود که مخلوط گياهان خانواده باقلی چون نخودها، لوبياها و زعفران همراه با زيره سياه کشت گردد. زیره سیاه اگر مستقیماً درزمین اصلی کشت گیرد ۷.۵ کیلوگرم تخم لازم است. اما در قوریه مقدار ۳ کیلوگرم تخم برای کشت لازم است و در سال سوم به ۱۰۰ هزار پیاز برای کشت دریک هکتار ما میداشته باشیم.
آبیاری
زیره سیاه بطور عموم درسال ۱۵۰ ملی لیتر آب ضرورت دارد. زراعت زيره سياه به‌صورت للمی در مناطقي که مقدار و توزيع بارندگي مناسبي با دوره رشد اين گياه دارند، امکان پذير است ولي جهت بهبود کميت و کيفيت محصول ۲الی۳ مرتبه قبل از پاک کاری زمین در مراحل اوج گلدهي و شکل‌گيري دانه، تاثير قابل ملاحظه دارد. پیازها در زمان گلدهي (اواخرحمل تا اواخر ثور) نياز به دو آبياري دارند تا دانه پر گرديده و محصول بهتر به دست آيد. درصورت عدم بارندگي مناسب در فصل سرما درحوت هم نياز به يك مرتبه آبياري دارند. در شرايط که خاک کلی (رس) باشد در ماه حوت نياز به خیشاوه خاک وجود دارد. زیره در زمین های که غرق آب باشد در سطع زمین به عمق اسانتی کشت و یا شانده می شود. امکان بذر زیره سیاه در ارتفاعات کوه بابا زیاده تر است.
آفات، بيماري‌ها
علف‌هاي هرز از مهمترين آفات زيره سياه مي‌توان به موارد زير اشاره کرد.نبات که در زمان گلدهي و ميوه دهي ظاهر مي‌شوند. کرم های نوزاد حشرات خاکزيست که در خاک مخفي هستند و سبب خسارت شديد به پیازها و جوانه‌هاي نبات جوان مي‌شوند. کرم های نوزاد که از قسمت‌هاي هوايي تغذيه مي‌کنند، ممکن است بوته را به‌طور کامل از برگ، شاخه و پندک گل خالی کنند. از مهمترين بيماري‌هاي زيره سياه مي‌توان به موارد زير اشاره کرد.
بلايت با حمله به قسمت‌هاي مختلف زيره مانند جوانه‌ها، برگها باعث نصواری شدن آنها مي‌شود که درصورت شدت مرض این گياه از بين مي‌رود. راه مبارزه، محلول پاشي با قارچ کش‌هاي مناسب است. پوسيدگي پیازها که در اثر خسارت لاروها حشرات به پیازها به همراه حمله قارچ‌ها صورت مي‌گيرد. پیازها تحت شرايط آلودگي شديد مي‌ميرد و بوي اسيد بوتيريک مي‌دهد، جهت کنترل اين بيماري، بايد پیازها را قبل از کاشت با ادویه سمی مناسب مداوا کرد.
زيره سياه جهت توليد محصول خوب بايستي در مدت رشد، بدون گیاه هرز باشد، بنابر اين ۴ ـ ۳ خیشاوه در فواصل ۲۵ ـ ۲۰ روز نياز دارد.
جمع آوری حاصل
برداشت و عملکرد برداشت زيره سياه موقع است که رنگ دانه‌ها متمايل به نصواری شوند، ولي براي بذر بايستي زماني که دانه‌ها کاملا رسيده است، اقدام به برداشت کرد. بوته‌هاي درو شده در سايه و در محل مناسبي روي هم خرمن مي‌شود و پس از دو هفته با چوب يا خرمن کوب، کوبيده و دانه‌ها جدا مي‌شود، دانه‌هاي زيره سياه بايستي در ظرف مناسبي که کاملا بسته است نگهداري شود. مقدار حاصل این نبات در سال ۷۵۰ ـ ۲۰۰ کيلوگرام در فی هکتار برآورد شده است. کوشش شود حاصل به موقع جمع اوری شود. در صورت خشک شدن دانه ها بزمین افتاده حاصل کم برداشته میشود. مناسبترین وقت جمع آوری وقتیست که ساقه های نبات زرد شود استحکام اتصال ساقه به پیاز ضعیف شده و به راحتی ساقه ها از پیازها جدا میشوند و جمع آوری با دست و بدون استفاده از ابزار ممکن است. کوشش شود در جمع اوری ابزار استفاده نشود.
شکل ظاهری در سال اول دوم و سوم
در سال اول گیاه فقط با 2 برگ شاخک مانند و به شکل شبت تازه روئیده شده خود را نشان میدهد. در سال دوم شکل ظاهری گیاه تغییر کرده و تقریباً به شکل شبت با عمر 2 ماه خود را ظاهر میکند. در سال سوم که آغاز سال ثمر دهی است ساقه های گل دهنده گیاه تا 80 سانتیمتر بلند میشوند و چتر ها تشکیل شده و تولید دانه میکنند.
مواد معدنی موجود در زیره
زیره سیاه به مقادیرزیاد املاح، فایبر، مواد معدنی، مواد مغذی و انواع ویتامین ها و آنتی اکسیدان ها را در خود جای داده است که وجود همین مواد باعث میشود خاصیت زیره همه را به تعجب آورد. املاح و مواد معدنی مختلفی همچون آهن، مس، کلسیم، پتاسیم، منگنز، سلنیوم و منیزیم و ویتامین های ضروری مانند آ، ای، سی و ب دارد. همچنین آنتی اکسیدان های قدرتمندی در دل این دانه ها نهفته است. تمام این موارد دست به دست یکدیگر می دهند تا خواص زیره را شکل دهند. موجب این عناصر مفید، باعث خواص درمانی زیر سبز و خاصیت زیره سیاه میشوند و این دانه های کوچک را به داروی شفا بخش تبدیل کنند.
این دو نوع زیره با وجود شباهت های زیادی که به یکدیگر دارند از برخی وجوه نیز بایکدیگر تفاوت دارند. جنس، گونه، اسانس و ترکیبات این دو زیره با یکدیگر متفاوت است. زیره سیاه با رنگ سیاه خود باریکتر و دارای عطر بیشتری نسبت به زیره سبز است که به رنگ سبز روشن و با اندازه ای درشتتر به چشم میخورد و عطر کمتری نسبت به زیره سیاه دارد. بوی زیره سیاه و زیره سبز نیز با یکدیگر متفاوت است و علت آن تفاوت در ترکیبات اصلی آنهاست اما خواص زیره سیاه و خواص درمانی زیره سبز تفاوت چندانی ندارد. توليد اسانس در زيره سياه سه برابر بيشتر از زيره سبز مي‌باشد. دانه زيره سياه به‌طور متوسط داراي ۷ درصد اسانس است .
خواص و فواید زیره سیاه
زیره سیاه برای درمان کرمهای معده بکار می برند. زیره سیاه برای نفس تنگی استفاده میشود.
زیره دارای مقدار زیادی پتاسیم است که باعث بهتر شدن ضربان قلب میشود و با کاهش انقباض رگ های قلب، فشار خون بالا را کم میکند. همچنین زیره باعث از بین رفتن کلسترول بد در بدن میشود. پس زیره با این موارد کمک زیادی به سلامت قلب میکند. زیره برای مشکلات پوست اختلال عصبی لاغر شدن و وزن باختن ، کاهش چربی خون ، در درمان بیماری های مثانه و گرده موثر است.
بی حس کننده و ضد درد است. ادرار آور و شیر افزاست ضد گرفتگی، ضد عفونی کننده و ضد ورم است. تقویت کننده معده و رحم است. التیام دهنده ی زخم هاست.ضد باکتری، ضد مسموم و ضد صفرا است. عرق آور و ضد درد شکم است. در صنایع غذایی به عنوان طعم دهنده و در صنایع عطرسازی خوشبو کننده استفاده میشود.
اگر زیره را در سرکه تر کنید و سرکه را بنوشید، تنگی نفس و احساس خفگی از بین می‌رود.
– اگر با آرد باقلی پودر خمیر شود و روی ورم‌ها گذاشته شود، التهاب‌ها ورم‌ها را از بین می‌برد.
– مخلوط زیره با عسل باعث افزایش شهوت و انرژی میشود- دارای خواص ضد عفونی کننده و ضد آشفتگی یا فشار است.
زیره کوهی یا (Ligusticum levisticum L )
زیره کوهی همان زیره سیاه است که اهلی نگردیده بشکل خود رو در کوهای بدخشان می روید . نباتی است چند ساله، علفی دارای ساقه ضخیم به قطر 2-3 سانتی متر، استوانه ای به بلندی تا 2 متر است. برگهای آن ضخیم، گوشتی دارای چند برگچه به رنگ سبز تیره میباشد. گلهای کوچک زرد رنگ بصورت چترمرکب است. میوه آن بیضوی به طول کمترازیک سانتی متربرنگ زرد مایل به نصواری ، بسیار معطر، بوی آن نظیر بوی گل نرگس میباشد و به طوریکه در انبار آمده است تخم آن همان گل پر است.
خواص زیره کوهی
در باره خواص آن در کتاب سنتی چنین آمده است که از نظر طبیعت خیلی گرم وخشک است و خوردن آن موجب بازشدن گرفتگی های جگر و ضد ورم است. برای سرفه سرد و تنگی نفس مفیداست، مقوی معده میباشد وکمک به هضم غذامیکند وترشح ادراررا زیادکرده ادرار آمور است. خوردن آن برای رفع اثر مسموم سرد و گزیدن جانوران سمی مفید است.
این گیاه برای اشخاص گرم مزاج مضر است و این قبیل اشخاص میتوانند از ترکردن ریشه در سرکه استفاده کنند ویا اینکه پس از خوردن داروکمی سرکه روی آن بپاشند..
اضرار زیره
زیاده روی در خورد ن زیره موجب زیادی ترشح غده تایراید شده و عوارض همچو لاغری و رنگ پریدگی ویا زردی صورت میگردد.
زنان بار دار مجاز به مصرف این خوراکی نبوده وافرادی هم که به ناراحتی های مانند شش، نقرس (بیماری مفصل)، مثانه، گرده ، اسید اوریک (خون) ، تصلب شراین و عارق (باد گلو) مبتلا میباشند باید در مصرف زیره احتیاط کنند.
منابع
۱. پروسس زیره سبز در بادغیس معیاری میشود. در ویبساید وزارت زراعت و مالداری
۲.محصولات زیره بدخشان سالانه به ۶۰ تن میرسد نوشته آژانسخبری افغان
۳. زیره نوشته ویکی پیدیا فارسی
۴. زيره كشت جايگزين خشخاش در افغانستان/ رييس زراعت، مالداري و مواد غذايي افغانستان: سالانه 5 هزار تن زيره سفيد در هرات توليد مي‌شود. نوشته خبرگزاری دانشجویان ایران
۵. کشت وبرداشت زیره در ولایت ارزگان رونق خوبی پیدا نموده است. نوشته تلویزون چکاد
۶. بذر زیره سیاه نوشته وبگاه باغ بهشت ایران
