ترجمه ی لهجه و گویش هزاره گی به دری
تاریخ خون بار افغانستان مشحون عملکرد خشن حکومتهای استبدادی و خود کامه است که حکمرانان مستبد، قتل عامها، کله منارها، سیاه چالها، زمین سوخته، کوچ اجباری، پاک سازی قومی و سیاست ژینوسید و غصب سرزمین آبائی و پدری را بالای اقوام محروم افغانستان و بخصوص مردم هزاره بصورت بی رحمانه و ظالمانه آن تطبیق نموده اند. و عمدتاً مردم هزاره پس از تصفیه قومی، مذهبی و غصب زمین و املاک پدری شان از ساحات هزاره نشین قندهار، ارزگان، هلمند و زابل توسط رژیم خون آشام امیر عبدالرحمن خان به شکل بیجا شدگان داخلی به مهاجرت و کوچهای اجباری وگروه های تبعیدی در نقاط مختلف افغانستان مجبور به مسکن گزینی گردیدند. بیش از یک سده قبل مردم هزاره در ساحات جنوب روسیه تزاری، ازبکستان، منطقه مرو ترکمنستان، قزاقستان و داغستان روسیه کنونی، سکونت اختیار کردند، که به مرور زمان هویت قومی، اتنیکی و لهجه و گویش هزاره گی خود ها را از دست داده و در میان مردم این محلات حل و جذب شدند، اما مهاجران اجباری مردم هزاره ی افغانستان که در ایران بنام اقوام بربری و خاوری مشهورند یک قرن پیش در قریه های اطراف شهر مشهد ایران ساکن شدند ولی، آنان تا هنوز هویت قومی، لهجه و گویش هزاره گی خود ها را حفظ نموده اند.
بخشی دیگری از هزاره های فراری در نیم قاره هند در شالکوت ویا شهر کویته پاکستان امروز ساکن شدند که همچنان تا هنوز هویت قومی، لهجه و گویش هزاره گی را با اصالت قدیمی آن با تداخل برخی از لغات انگلیسی وارد و حفظ کرده است که بنام مردم هزاره کویته پاکستان یاد میشوند. هم چنان سایر گروه های تبعیدی و فراری مردم هزاره به کشورهای سوریه، عراق و هندوستان کنونی به نام اقوام خزاره مسکون شده و هویت قومی و لهجه مروج هزاره گی خودها را حفظ نموده اند، چون از لحاظ ساختمان فیزیکی و نژادی نتوانسته اند با مردم این ساحات مخلوط و جذب شوند. جامعه هزاره مانند دیگر جوامع قومی افغانستان دارای خصوصیات زبانی و گویش خاص لسانی خود است. مردم هزاره از گذشته های دور به لهجه مروج، دری هزاره گی مکالمه میکرده است و لهجه هزاره گی روی مشتقات، نحوه گویش و لهجه، به کار برد اصطلاحات و عبارات مغولی و ترکی و ویژه گیهای ارتباطی جملات، عبارات و نحوه تولید زبان و لهجه تکیه دارند. مردم هزاره با استفاده از لغات، اصطلاحات و نامهای مغولی، ترکی و دری امور لسانی خویش را به پیش می برند.
چنانچه که در رونوشت نکاح نامه ای کشف شده در قرن چهارم هجری از بامیان که به لهجه هزاره گی دری نوشته شده نشان دهنده ثبوت این موضوع میباشد و جامعه هزاره نسل در نسل اصالت زبان و گویش لهجه هزاره گی دری را منتقل ساخته است. در سال ۱۳۴۸ شمسی، شعبه زبان شناسی دانشکده ای ادبیات دانشگاه کابل لهجه های مردم ولسوالی یکاولنگ و دره فولادی مرکز ولایت بامیان را برای اطلس زبان شناسی افغانستان ثبت کرده است که نشان دهنده ای بیشترین لغات ترکی و مغولی در لهجه های هزاره گی میباشند و قاموس زبان هزاره گی که مجموعاً شامل ۱۴۵۰ لغت در سال ۱۳۵۲ شمسی بوسیله شاه علی اکبر شهرستانی عضو شعبه فرانسوی فاکولته ادبیات و علوم بشری تالیف گردیده که در این قاموس لغات لهجه هزاره گی با شاخه های مختلف زبانهای ترکی و مغولی و ازبکی مورد مقایسه قرارداده شده اند.
محمد عوض نبی زاد نیز جلد اول رساله لهجه های مروج مردم هزاره دایزنگی، بهسود و جاغوری را که شامل بیش از ۱۸۵۰ لغت میشود را در سال ۱۳۶۵ شمسی و جلد دوم این رساله که حاوی بیش از ۶۰۰ لغت لهجه مروج مردم هزاره میشود را در سال ۱۳۶۹ شمسی نوشته و در کابل به طبع رسانیده است.
اینک از میان لغات دو رساله چاپ شده (لهجه و گویش زبان هزاره گی ترجمه شده به زبان دری) تألیف صاحب قلم را که در ماه جنوری سال ۲۰۱۱ میلادی تنظیم و ترتیب و بعد از اصلاحات تکمیلی در جلد دوم کتاب مجموعه ی مقالات نبی زاده و درسایت های بیرون مرزی نیز به نشر رسیده است را جهت معلومات بیشتر به ترتیب الفباء در چند قسمت پیشکش علاقمندان و خوانندگان محترم میشوند و امیدوارم که مورد توجه شان قرار گیرند.
ترجمه ی لهجه و گویش هزاره گی به دری
دری هزاره گی حرف «الف»
یکباره تمام کردن کاری ایکر ته
وارخطا ابلک
بعداً وپسانتر اوسه
رفیق آلی
پدر آبی
پدر آتی
مادر آیه
مادر آیای
خواهر خانم ایگه چی
زن برادر شوهر اپسو
مادر حال الختو
کاکا ابغه
گام الغو
پلچک الغوچگ
دروغگو الغاو
قریه آغیل
بلی اری
بلی اتی
بلی اتوف
پوست خشکیده جلد ایپه غو
گره زدن موی اته کی
ژنده پوش الم جلم
چکش اله غه
کف دست اله غه
بیحال التن کنده
استاده کردن ایستل جی
بینظم و سراسیمه الخ پلخ
عجله اله په ته
بد سخن ایله گوی
رها کردن ایله کدو
فرستاده خاص/خواستگار ایله چی
بنوشان اوچلجی کو
اخطار بجنگ اله مای له
بدل کردن الیش کدو
دوستان الای گو
ترسو اوشبورغو
زکام آوبینی گگ
ابلق و خط دار اله گگ
کم حوصیله گی ا ویلده مله گی
تهدید لفظی کردن آیدکدو
مادرکلان آجه
رایگان ایله
هاون و آونگ اوغور
تاریکی کردن چشم ارگمرگ
سفید ایسپی
حفاظت از ترس اولغوی تو
جن و پری اوخلای
بد خلقی آوخه لیو
شبه و مانند کردن ادلی دلجی
ذغال چوب انگیشت
هر رنگ ارجل
کهنه و ژولیده اژغند
دستدوزی لباس ایرمه
استخوان اوستغو
شوربای تخم مرغ اوشورک
اسپ تندرو ایرغه
آن اوته
ای خانم ایکه
سبز تیره ایشیل
خانم برادر این گای
کنج دامن پیراهن اینگر
جلوگیری آیگنده
خودنمائ استه قله
غذائی از آرد و دوغ اوماج
ناز کردن ایرکه تو له
گدائی گر اوسخور
تصادف کردن ادوگوت له
ریسمان قلبه اتنگ
بیکار و بی بندو بار ایله سر
محاصره و نگهداری ایگل
اطاعت و از گفت شدن آزاید
آئیست حامله وباردار
بر خیز ارخای
مادر آبای
مادر کلان آپای
خانم اشراف آغه
حالا آکو
جن زده انگلتو
برخاستن ارخستو
ارباب آولوغ
شرم و حیا آی برخوردو
ناخن آخو
رویش کاری اوداو
دبل و ضخیم اوستور
همسر و خانم آوتینه
مادر اندر آچه
تخمین ادلقه
مادرکلان پدری آچول
دفع زهر مار آووسو
پرنده گوشتخوار اله قومغای
شراره آتش آله مگده
پشت گردن اله مغه
حرص و آز زیاد آپه له
خط باریک بافت اوگ
مریضی دندان حیوان آمرو
صرفه جوئی ایلای
انبارسنگها اوبه
افواه و تبلیغات اله هوئید
همانطور اموتور
صداکشیدن سگ اوله جی
غذای شکمبه گوسفند اورگوماج
آرزو ومیل آغو
عطسه، زکام آپچی
الماسگ آتیشگ
حدس و گمان اتکلی
سیفلیس آتیشگدانه
خسی کردن گاو نر اخته دلجی
تخمین اتاله
زکام آوچی
بیگانه آتره کی
عهد و پیمان آد
شاخه اوچغ
احتیاط آدوله
دورنگ آله
بی عقل الته
خوف و ترس آله ده
ایستاده کردن ارخال جی
عجله و شتاب اوول
فریبکار و دروغگو آبول
رقصیدن نشسته آخوچای
غوغا و هیاهو ایقراگ
وقت و زمان اوچور
نسب و نژاد آوروغ
توجه اوش
نفستنگی و خستگی این ناسگ
اینجا و در این محل این جی
فاژه کشیدن ایسنه ده
شعله آتش اله مگ
حمله کردن آله کدو
آهسته گذاشتن آماند
حالا ایساه
آتش کردن ایله سو
بیکاره آی دو
زخمی آوگار
علف آوجار
مزاجهای مختلف آوباد
انواع آش اوگره
تخمین کردن ادلقلجی
خفگ کردن افاگ دلجی
عقیم کردن اخته دلجی
جادو کردن آواسودلجی
گام انداختن الغودلجی
گپ بیهوده آولمو
گذر از آب آوپره
اساس و بنیاد آوداو
گوشت رانگوسفند آله مه غه
بسته کردن پایحیوان ایشکیل
مادر پدرکلان آچه که لو
چوب دراز برای زراعت آله کش
خزنده شتر مانند شوتور بوغدی
هموارکردن آواردلجی
بوته کوهی برای ریسمان الترغو
توپک دهن خورجین ایلمک
اشاره ایلمگ
محافظ ایله غو
تنفس تند مریض اینه جه
موج زدن آتش النگکس
انگشت کلان دست ایرتکه
بز نر قوی ایرگاچ
گیاه برای زخم ایرومقره
سوراخ دسته بیل انغو
چیزیراجستجوکردن ایله بورشدو
اخراج از مجلس ایل برغو
عاجز و خسته ائیز
چوکات زیر دروازه ایرگینگ
تکیه کردن اینه که دلجی
همراهی کردن اولبورغو
قرض اندک آنجگ مانجگ
کمینگاه آیبور
موی نرم بز آدوپه دول
غم و اندوه ایناو
بوجول بازی آپو
نفرین شده اوقره خور
خودمانی ایلوغیل
درحیرت مانده انگو بنگ
متردد ودودل ایلنگ سیلنگ
پالیدن اپله
گره خورد ایلمگ
نسلگیری حیوان اپیره
آرامشدن آموجی
تهدید کردن اخوداب دلجی
از رمه جداشدن اپلتری
اشتیاق اجورغه
بز آهو ارغلی
گیاه نوروئیده اله سو
کنایه و طعنه آیه دگ
پوست قاف الیله
شبپرک چرمی ایلگینگ
شرم وحیا ایبیرشیبیر
جویچه آبیاری اوروغچر
کف زمین دریا آوخه نه
علاقه جنسی حیوان آی ریغ
ناله وگریه آنجه له
پرنده آبی زرد رنگ انغیر
درخت کوهی ایرغای
کیسه دباغی شده آمبو
شاخه شاخه آچه لی
کیسه دراز پول امپو
لبه تیز ظرف ایرماغ
بغل ایستاد شدن ایل کامرو
تسمه زین اسپ اخته سو
بلندنمودن گوش حیوان اووج
بیتابی از پرخوری زیاد ایلدره
باغیرت و باننگ ایرکه تو
با اطمینان و فارغ البال اوماق بله
پندیده گی امس
خواب آلود اورگیله
دری هزاره گی حرف «ب»
پرحرفی بیت بیت
پدرکلان باکول
کوتاه قد و فربه بورمه غای
آش همراه روغن بلوماق
طفل سر زبان بت بوهد
فواره آب بول بولاق
برگ و ورق بلگگ
چشمه بغل کوه بولاق
سختی بای له
دفعتا بایله پولوم
گوساله نر بورپو
گیاهی کوهی برغس
نی قلم برغنه
قطار علف دروشده باریم
کلوله لشم بوغانه
قدو قامت بییه
گذاشتن بیل
عقاب بورگوج
بد قواره و بیباک بی قاش قو
پندیده گی چشم بوره جی
حرکت کردن بوچوق
راه باریک کوهی بارمل
گروگان باریمته
زن برادر بی کای
سرکش و بی پروا بایوسر
کم مقاومت بی جیل
تسخیر باسخن بله بودی
شعله آتش بول درگی
مقاوم و دوامدار بول غوتو
بزرگنمائی برم جی
ساجیق بوگای
دره میان دو کوه بومگ
کمین گرفتن بوغوچی
نور افشانی بلاغ ده
به کمرم به سیروم
صحبت تیز بیل بیلگ
غالمغالی بیل لاسی
داخل جوال برجیله
صندوق کلان باروود
حیوان خصیه پشت بوردگ
پوست ران بیل چیق
کاردکلان بوگ ده
ریسمان باربند باله بار
بیحال و خسته بی لاز
پرتاب چیزی به سرعت بیربیل جی
باران بارو
برقک زدن برغانک
بریان بیریو
عروس بیری
بچه من باچی مو
پرنده خورد ولاغر بابورغنه
آبکشی و تطهیر بولوغو
گیاه کوهی خوردنی بلدرغو
گندنه و پیاز کوهی بولو
آش خمیری بال گیو
ناگهانی بی بول غه
قربانت شوم بالایبورتوشه وم
بام خانه بل خه نه
دویش خمیده بوگ بوگ
غالمغالی بوقاسی
پول‌دار بای یو
خیاطی خط لباس باخیه
درخشنده بل لس
بره ها برگو
نواسه ها بره گو
برای کسی بالدی ایگو
سطحی بلای لو
دانه دمبل زیربغل بیل چیرغه
بچه خاله بوله
پراگنده شدن جمعیت بوته را
خجور خمیر با روغن بوسراق
تفاله چربی حیوانی بورداغ
صدای بلند خشن بوغ
درخشند گی خفیف بل بلک
خراب کردن بیروکدو
بالا بول لو
بالایش به لی شی
ناف حیوان بولداق
لحاف کلان بغ بند
بیاور بایرو
اطفال خورد سال بچکی چا
برادران بیرارو
دعای مریضی بی سمیل
قهرشدن و تهدید بربوزگ
عجله در کار بروفله
قهرشدن و تهدید بربوزگ
عجله در کار بروفله
کسی را پیش کرده بروف کده
ژولیده و نامنظم باژبرق
نمیدانم به چوم
برای تو بلدی شی
فشار بدهید بی شیلپید
قهر ساختن بوغوس دلجی
ناگهان برخاستن، بی احتیاطی بربغله
کلوله و گرد بوغوندگ
بگذار بیل
پدرکلان به کله
ذره چشم بریلی چشم
گاو نر بوغه
چهره خشمگین بوکره
پراکنده ساختن بوترادلجی
گذشتاندن بورلجی
مریضی از ترس پیدا شده بوغمه
تار پشمی برای گلم بافه
مادرحال جن و دیو برزنگی
دستکش گندم درو بی لای
موی سر نا منظم بژغل
یک توته زمین برای
کشت دهقان بوگری
چادر خالخالی سراخدار بوقه ره
تپه و بلندی بوغوندی
خرج بدون سنجش باله بورود
لفاظی و زبان بازی بازته لش
ولخرج و بی احتیاط بی ایف
بستره پیچ بوغ بن
شفاف، صاف ولشم بولول
گور کردن بوغوجی
اخذ کن و بگیر بیس ته نو
نهال خار دار بورغوسو
تحفه عروسی بوخچه
علف هرزه کوهی بوته رنغو
گوشه چیزی باغل لو
حراف و پرگوی بیله سی
تهدیدو سرزنش بی خای بی خای
مصرف پول بورشاو
بیائید بید
مرد و زن بدکاره بدگشت
پسر و بچه باچه
بدجنس و بدذات بدرگ
برآمدن بور
بد قواره بدسامبل
آذان مرغ بنگ
اعانه و کمک باسمه نی
ثروتمند بیانگ
یکدسته باوچه
بوم بایه قوش
تنبل و بیکاره بی کمر
کری پای بوربی
احتیاط بولغه
کامل بوتوم
بجنبان بولگن
بجنبان بوج بنو
خواب شوید بوفتو
شب گذشته بی گاینه
بیگانه بی گنه
طرفداری برگیرله
بوی کردن بوی چی له
رشدکردن بری کدو
قطع کردن بیریدو
جوشیدن مایعات بل به لک
بار بندی کالا برسیله
کوهان شتر بوکو
بستن بند آب بوگ
بهاری بارنه
بالائی بورنه
حمله کردن برغوله
فربه ساختن گوسفند بورداقی
شهباز و عقاب بورگود
چشمه کنارکوه بولاق
استطاعت و توان بولقیه
مخفی کردن بوخه چی
نبات خوردنی بی جین دگ
حیوان چار پای بوده
زن سادات بی بی
آبکش کردن کالا بولغو دلجی
زورمند به قور
آماسیدن از مریضی بوغوز
خزنده زهردار بوی
زن برادر بیکه
دگمه بوچی
لگن خاصره بوکه
سرتپه به لی بند
صدقه توشوم بلای بورتوشوم
برویم بوری
گیاه طبی بزباش
زشت کار بابونه
پرنده شکاری باشه
دری هزاره گی حرف «پ»
فضله گوسفند پیش قیل
بازی زنانه پیش پو
جای آفتابی پیتاو
گلیم په لاس
فراموش کردن پورموشت کدو
کم ارتفاع په غج
تپه هموار پامی
تماماً پگ
تکه پای پیج پی تاوه
کاملاً کور پیت کور
زکام پی شی گگ
پیراهن بره کی پیش پی تاو
خود را جمع کردن پیندی کدو
مغرور په روفتو
چیزی کم وزن و سبک پش پول
در این اواخر پس قد
پشم پاشوم
پیراهن پی رو
راش بیل، برفپاک پارو
خلق تنگی پی خگده
بی حیائی،بیشرمی پوچی
چیدن گیاه هرزه پوجی
شوربای روغن با آب پی یاوه
فضله مرغ پی خیل
دانستن پی بورده
مثل و مانند پی روود
گریستن پیخ پوت
پرتاب کن پورته کو
مطابق و برابر پی لو
از نظر انداخته شده پورته غو
قدکوتاه پخ تگ
ریسمان ضخیم پی چول
پندیده پولدو
شال و پتو په ته کای
پیشرو پیش لو
تکه پیراهن پیروغو
خودخواه پوگ
لکنت زبان پولاسی
ملامت پورده
تنفس کردن پش پوش کدو
عوضی کارکردن پول غو
چوب دستک بام پول غو
ران انسان پات
سخت زدن پت
تهدیدکردن په ته که
گلیم کهنه په تگ
خورخورکردن پوخس کدو
کم جرأت و ترسو په سگده
پختن کوزه پاجه ده دو
نفس سوختگی پی چه نگ
تنبان پای جومه
فرسوده و غمگین پارقود
عبرت گرفتن پانیادشدو
گیاه کوهی پالی
پهلوان پاله وو
هموار و پهن پام
شیر حیوان نو زائیده پی له
ظرف چوبی پی له
سقف خانه پوشتی پول
تقسیم کردن پاره دلجی
پیوند زدن تارگلیم په ته لیز
درهم و برهم پی چی لگ
تماماً پگ شی
کثیف په تل
فهمیدن پای افته دو
آخرماه پوری
هدهد و شانه سرک پوپوگ
پشیمان و نادم پوشومای
قطعه زمین پته هی
دیوار گلی په خه سه
تلاش و تپیدن پرپل ده
آخرین محل شرط پی ته
بهتان پیته لوم
گوشه و انزوا پیغوله
شکستن پی چی
کندن پر و بال پود دلجی
سرنگون پوله
نازک و کم مقاومت پودده
فراوان و زیاد پی رأی مو
پوست کاه پور شده پوستیل
تپیدن پخسیدو
گول زدن پی تای
نادم و پیشیمان پیش مو
اخلالدرکاری پیچی لخسانی
پشتاره پنده کی
تنبل و بیکاره پاش تای
آهسته راه رفتن پشت پشت
قبرستان پای کل
کل و سرتاس پوتور
اندازه پی بنه
درخت کنار دریا پاده
پف کردن آب پورج
آماس کردن پولدودلجی
انتیباه گرفتن پنددلجی
دری هزاره گی حرف «ت»
ریسمان و تناب تناوو
سِرگین حیوانی تپگ
لگد مال تای له غه
بیهوشی ازگریه زیاد ته سه ره
مسخره کردن تامخره
چوب دستی ته یغ
تحریک و امرکردن توشدلجی
آفتابه گلی توتوگ
محکم و پور تیرین جه
قوم و طایفه تول وته بر
قرعه و طالع تزغه نه
جوالدوز تی به نه
پنهان کردن تاشه دلجی
نگاه کن توخ کو
تکیه کردن تولغه دلجی
ماما تغائی
فرق سر توله غه
خشک کردن تونجی دلجی
گپ زدن توره
مستقیم و راست توغری
قاصد راستگو تنالواج
چقور و عمیق تخ تخسو
خرگوش تولای
تیله کردن تیلگو
حمایه تای جوری
مستقیم تودرس
تنبان تامبو
زیر بغل تای قچیق
راست و روک گفتن توردگوئی
نازک تونوک
ستون چوبی تونی
چوندی گرفتن توندی گرفتو
پالیدن چشم پت تر تغله
لحاف بالای تنور تافتی
ختنه ناشده تا کور
چور و چپاول تاله کدو
عجله و سراسیمه تلاتوف
ذوق و میل تله واس
لانه جانوران تات
کاکا تات
سنجیش تخشیش
برف باری توغل
غذای پس مانده تای بخشی
پیش راندن چیزی توشه
خالی کردن تگ
پایین تایلو
عجالتاً تاوسارونه
خلاص شدن تامو
نفس سوخته توکشیله
چمن تاله
دگمه کرتی توبچی
گردش با عصا چوب تیاغله
تخمین توگل
فرمان دادن توش کدو
خواستن تلپیستو
پالیدن در تاریکی تر تغله
قرض گرفتن جنسی تیرمویتاو
وارخطا بر خاستن تا ته له
اسپ دواندن تاختو
لباس دوختن تیبچی
کلچه روغنی تیکی
نهان شدن تاشه شدو
پناه جستن تورجی
بادست پالیدن تیم تله
زکام توماو
عینک زانو تیکی گگ
ساعد و بازو تاو له یک
تریخچه چوب تارمه شه
تا هنوز ایسره
بچشم مالیدن تابوخ
تندرست تکرای
دره سبز پائینی ته گیو
بز نر ته که
چوب تر و باریک تال
خودخواه تامتیگ
فرق سر ته راغ
آرنج توغای
تنفس شدید توکشی
تکان داددن توکه
توشی بیگار
تقلید صحبت تاولی
رسیدن به چیزی تیم چه له
خمیردانی چوبی تیپ شی
تسلیم دادن تاوول
سخن بیهوده تود تود
حصه و پارچه تغمه
هوشیار و فعال تی چو
شاخه درخت تربور
توفان تل غاق
فرش گلیم تی پائی
هلاک کردن توتلجی
کمکاری توقچی
توظیف کردن توشلجی
مقاومت کردن توختلجی
تخریب شده تیرو
توردادن تورلجی
تخم و روغن تافه
تمام کردن تامولجی
پناه جستن تورجی دلجی
جویچه تراز
حیوان خرگوش مانند تبرغو
تلخان تلخو
چوچه خرموش تولکه
اجماع مردم تول تولگ
دروغگوئی تقل پقل
دروغ گفتن تقله
ریاکاری تل پل
سرما خوردگی مه غاو
کاسه چوبی تی به شی
معطلی تل مه تگ
زیر ران تقیم
گلوله ته پر پلی
پناه بردن تیمه جی
بر به بر دوختن کالا ته ریز
مقاومت توخته
رنگ گاو مایل به سبزی تی ری لو
پرنده خاکی رنگ تختی
رو در رو توخشی
چمن دانه دار و قد کوتاه توگ
پندیدگی کف پای تاوره
مهمانداری زیاد تیاقکشاله
آهسته مشک زدن تیلتیل
سرا شیبی تند تورگو
پاره کردن شکم حیوان تی ته ره
روی راست توت قری
چهره و صورت تللت
آدم سیاه چهره تارغیل
خجالتی توگ تو نوگ
قد کوتاه تاندای
خیز برداشتن تیت گری
شاخ میانخالی که پف میشود تول دو
لیسیدن زیرکاسه تی قپ خور
نوک دم اسپ و گاو توغول
حوصله و مقاومت تیپ چی
پوست رنگ کرده گاو تی غولی
دری هزاره گی حرف «ج»
نرم کردن خوشه گندم جوغول
کف دست تا آرنج جور
خواهر زاده جی یه
گریبان و یخن جاغه
حیوانات را پیش کردن جی له
سوختاندن موی جور مه له
خوابگاه و تخت خواب جاگه
تیز و چالاک جلدگ
جوجه شتر جونگای
چالاک و تیز جلگ
دلاوری جیرگه
هوشیار و زیرک جوله گمک
لبه زمین زراعتی جه غه
کناره گیری جه غه ده
برابر و پیوند جوب
باحوصله جیرگه تو
به اندازه ضرورت جوب غو
تکه جیب کرتی جیب غو
جابجا کردن جیب جه گه
کم حرف جیزی
قواره و قیافه جرجیست
طفل گریانوک جیره سی
ژندهپوش جولگ
لحاف پور پینه جول
گاو نر جوان جونه گاو
لگد مال کردن جغول ده
حلقه کلی بند جیبگیر
لحاف جم خیو
خونابه زخم جه رد
همت جورکه
تنبل و عاطل جوربغل
دوغ و ماست جورغات
بخیل و حسود جای سور
بلند جیگ
تار بسته کننده یخن جغ بن
مجرد و تنها جاره
تنبل و بیکاره جی بولغه
زحمت و رنجکشی جی فا
گوشت حیوان لاغر جی بول غه
گیاه روی آب جیم بغضه
پیوند داده چیزی جل غل جی
تصادم و برابرآمدن چند جب سر
چیز باهم
لجام اسپ جوجی
مهارت و زرنگی جه وانگ
حرکت تند قلب جه غو
پیازه و بوته تربوزه و کدو جله نگ
ریشه و بیخ چیزی جیر
مالیات دولتی جیغات
خسیس و ممسک جیب لگ
اسپ سرخ رنگ مایل به سیاهی جی رو
نوعی نی باریک و نازک جیره سو
سال شمسی حیوانی جیل
دام تله و بند جغ
دلدلزار جنغریق
وادارکردن بکاری جه غرجی
انجام دادنکاری جلجی
فراوانی جم جاما
شاخچه جه گل
جادو جنتر
آشتی دادن و برابر هم وزن جوبه جی
شوخی جوبی له
طفل نوزاد چوقلی
درخشندگی جل جلگ
روده دراز جی له سو
تسمه کمر بند اسپ جی ریم کش
عجز و توبه جیگی جیگی
بوته خاکی رنگ کوهی جیر جیرگ
تهدید و چشم کشیدن جغرچی
چسپیدن ظرف جس چی
دری هزاره گی حرف «چ»
گریان دادن چخرلجی
خورد و کوچک چوقای
تند باد و برف چپ قو
تاجرحیوانات چولی
بزورداخل کردن به چیزی چی قی
بز ماده جوان چاپوش
ظرف کم عمق چه له غای
نان چکیده در تنور چه قیده
جاسوس چوغزگ
بوت چوبی دهقانی بالای برف چاوغال
بوت از پوست خام حیوانی چاروغ
سینه چی جین
هوای ابری و تیره چوم
چاق و فربه چاغوندر
پاره و دریده چگ
اندازه و مقیاس چغ له
آلوده و کثیف چلتق
دروغگوی و زبانباز چل قاو
پندیدن شکم چم به
تار و نخ چوغ
رسیمان پوست حیوانی چر ماینه
سیلی و تپانچه چه پاک
شکست خورده چولول
خمیده و کج شده چور
فرصت یافتن چوله مجل
سوراخ و روزنه چوله
چوپان چوپو
فکر و اندیشه چیگ
چرتی و فکری چیگی
باهوش و زیرک چوردک
دزدی کردن چورکدو
شقیقه چاقو
چکگ چه قق
هیزم جمع کردن چیو چینگ
سرگین حیوانی چلمه
گوش گرفتن وچوغلا
فکر کردن چوردکدو
ظرف کم عمق چه دگ
تنبل و عاطل چته کای
لفاظ و دروغ گو چه لی
سست و بی حال چه دای
چاشت چشت
چاق و فربه چاغوم بای
لفاظی و پور حرفی چل چل
کف زدن چه پاگ
خرچنگ چنقیش
پوست کردن چولجی
گنجایش و قدرت چم
قدرت و توان چی نه
چطور و ناله چوناس
گوش کردن چیغ لا
ساق دست و پا چیمکه
خم شدن چوگ
خورد قیافه و کوچک چولدی
سوزش و خله زدن زخم چیرککله
جرقه آتش چیرغگ
پرتاب سنگ با دو انگشت چین گگ
سخت و محکم چینگ
لک لک چیله وو
غربال گندم چدله
نیرنگباز چه لوس
پرنده کنار آب چاوچلی
باهم در آویختن و جنگ کردن چل شدو
غارت کردن چه پیو
شریک کردن خود در کاری چل کردو
گودال و جال چی بی
بسیارخورد چوقای
جوجه کبک چورپه
فعال و ذکی چسپو
اداره کرده چیلو قینجی
آوازخوانی چیق چه رو
غالمغال چیر چیله
خمیده وکج چم بول
قاشق و چمچه کلان چاموک
زور آزمائی چی نه ده
بافشار در دست گرفتن چینه تیش کدو
کرند و آله تیشه مانند چپ تور
چهارکنج و چهار گوشه چر چی
ماندگی و خستگی پای چر چه
پالخمان ابلق بافته تارپشمی چیم چرغه
کلوله آرد و روغن چوبجوش
فشرده وخورد شدن چورغید
رفتارکبک چم چری
پرنده خورد رنگ سبز چم چیکی
شخص بزرگ و هوشیار چی بیل
زائیدن سگ و پشک چو چه له
ظرف کم عمق چاد
چوچه نوزاد بقه چم چه که مو
چیزی خورد و کوچک چه قول
شخص دلسوز چه گر
قرضداری کم چه گانه
حلقه تکیه زیر دیگ چم بر
درز کوه چپرگ
تنور چاوقفی
لشم کرده برآمد چو بری
لرزش آب و خم خم شدن چور چورک
رازیکه حفظش مشکل باشد چیو چیو
صدای مشکوله و باران چلق چلق
چال بازی چل چه لگ
آب خوردن و جذب رطوبت چوش دلجی
با زور و قدرت و چنگالدار چمبل تو
قدرت و زور چینه
چوب دراز چوچله
راه رو میان برف چیر
پاشیدن علف چیر چی
سخن چین چغولگ
سینه بغل چی جیگیر
سبد کوچک چولگ
کنده درخت چند شاخه دار چرش قا لی
غذای هوسانه چیس که
صرفه جوئی و گذاره کردن چم کدو
کارتوس و پتاقی چشن جی
خراشیدگی چوب جی
گردن بند و زیور زنانه چاو کلی
لونگی چیل تار
دری هزاره گی حرف «خ»
خانه گلی که اطفال میسازند خوکوته لی
زنها و همسرها خاتو نو
تخم مرغ خای گینه
حرکت نشسته اطفال خه زگ
گپ ناشنو و تنبل خه میشت
چوب نهال تازه و زن لاغر اندام خیم چه
نان پخته شده در تابه آهنی خه له وگ
خاک آلود و عذر و زاری خم په لگ
گدام گندم خورفه
مخلوط و یک‌جا شده خلپل
غذای عاجل از مواد و مختلف خل پخ لی
آبیاری اول سال زمین زراعتی خا کیو
خروس و مرغ ماکیان خورو
خسگ خه من دوگ
کم عقل و کودن خوندو
چپه شدن و افتیدن خه تا شدو
لجاجت خی رگ
مرغها خورو گو
سخن چین خبر گوی
مریض عصبی و میرگی دار خل پل تو
نامزد دار خوسته تو
مرغ تخم دار خای گینه تو
خارشت خه ریشت
کم حوصله خونو کی تو
مغرور و خود خواه خم ته ما
لوده و احمق خی له
لباس بد دوخت خلطه خولوم
قد کوتاه خمتلگ
عصبانیت و قهر شدن خوگچشکیله
مالک و صاحب شدن خونده شدو
شیره گیاه کوهی خوله
آتش زیر و مخلوط خاکستر خه موج
پشته بزرگ خرمن خاره
حلقوم و گلون خر که تگ
لجاجت و خیره سری خیر جیله
کمر و پشت انسان خدی سیر
همراه من خون مه
لباس های ژنده خش پش
جمع آوری خس و خاشاک خش پشله
مایع غلیظ و نرم خه لیو
مزرعه را از علف هرزه خه سیل
پاک کردن
چیز گرد و مدور خینج
قبرستان خاگ
گربه سیاه خه فگ
از کارفارغ شدن خالی شدو
کاهل و خمیدگی و دول آسیاب خه میه
قبر و جایگاه مرده خم لینگو
دره کوچک خوال
مخلوطی خا کستر و خاک خی ریچ
خانه خه نه
اجاق آهنی سه پایه خه زگ
ناوه آسیاب ازآن آرد میریزد خوری اسیه
بادار و صاحب احترام خوجه
گل ختمی خیری
نبات خاردار خیر پی
تاج خروس و پرنده گان خول
تسلی دادن خر خره کدو
مسخرگی و بی حیائی خیل خندی
چیزی را صاحب شدن خونده له
کسی را مالک چیزی ساختن خونده دلجی
گیاهی گوش خر مانند خرغول
پرخشم و قهر خو چی شک
خرمن انبارکردن و
خانه کردن مرغها خانه دلجی
خرمن گندم خرمو
ظرف سفالی که ماست
مایه میشود خورمه
آدم خواب آلود و پرنده خاکی خاوشیله
بجل بازی میا ن دائیره خین جگ
خاک روبه خی جه
قهر شدن و نازکردن خی شیم
جگرخونی و جنگ خه جیو
آدم تنبل و ولگرد خم سنگیو
پس مانده علف حیوانات خوریشته
دری هزاره گی حرف «د»
گریختاندن دوتا دلجی
گاو نوجوان دغنگیو
داخل کردن درلجی
انجام دادن کاری دلجی
ناکامی در هوس وآرزو دوته له
نان دبلآسیابآنها دوود
خرمن علف هیزم دای
گندمللمی دای مه
ملک و کلان قریه دارغه
زیاد وبسیار دای دی
خوشه بریان گندم دیل مول
آبیکه ظرف درآن شسته
شده باشد دیگیش تگ
تکه خورد دیگ گیرک دیگ پوردنی
روی سرچپه چیزی دیگه ری
تقلید و سیالداری دوال له
گرمی شدید آفتاب دغله دغله
دشنام و داو زدن داو که ری
در تشویش بودن دیلن گو
معطلی ودرنگ وسست کار دیل مل له
تنبلی و بی مبالاتی دمده سر له
گردش دونفری دو ئی گمک
آواز خوانی مخصوص محلی دو ئی
کاکا دا دای
ناز و کرشمه دی گله
دندان دندو
زخمی شدن پشت
حیوان باربری داری دلجی
جمع آوری هیزم از کوچه دندول
قشنگ وزیبا و مقبول داولی
در آمد وسرمایه درلمو
ژنده و مندرس دونده
دامن پیراهن دامو
حامله دو پوسته
متقلب و ورشکسته دو په
تهوع و دل بدی دل خیش په
هم نفس و عزیز دم قه تی
دروازه درگه و درزه
اجاق و دیگدان دید گو
دهقان دیغو
دهقانی دیغه نی
مردمگ چشم دیده نگ
مخلوطی از کاه و ریشقه دروشته
دیگ کوچک دیگه لی
سر بخود و هوسانه دل وایه
موی گره خورده داقی
رسوب روغن دوورد
قد کوتاه دوکه
مسخره دال خگ
غمگین و متأثیر در گیر
موجود خیالی و جن دکل
متقلب و محیل دغل
دوگانگی دوگه نی چی
آستر کرتی وجنپر دو تر
فرار کردن و گریختن دوته کدو
تکیه کردن دکل جی
غایب شدن وازکوتل گذشتن دبل جی
تنبوافزار بافندگی دم کش
دیوار دیره
توان و قدرت من دال مه
چمن زار داله
گوشت زیرگلوی گاوومرغ دالنق
دوتار دمبوره
ریاکار دوردل گوی
نزدیکش و قریب او دیر شی
رکاب زین اسپ دوره
استخوان شانه دالو
آسوده زندگی کردن دم راس
تفریح وتوقف دادن دم راس دلجی
سطح مرتفع دیگتوره
دخترها را دخترونه
غایب شدند درعقب کوه دبه
چیزی آویزان شده دوی دوی
سربند آب دره گک
تجمع گروپی مردم دل دلگ
صدا دادن دب ددو
پاپوش تکه ای روی فرش دولاق
پندیدن وآماس شکم دیبه جی
گریز پائی و فرارکردن دو تا ولجی
دویدن دای ده
هرزه وولگرد دای دو
بجل بازی دو دانه ئی دینگگ بازیگیرد
چیزی را باچیز دیگر وصل کند دنته
حیوان خودمرده ومردار شده دم بوشته
اسپ نازا و مجرد داغو
گندم للمی دای مه
پختن خوشه گندم دیل مول
سست وآهسته کاری وتال دادن دیل مله
چادر جالیدار زنانه دولاق
دهلیز دالو
شرینیگگ دشله مه
مشاجره وغالمغال دنگه له
آدم افشا کننده راز دوپه ره
دویدن جوانان دوره میخ
دری هزاره گی حرف «ر»
روشن وآشکارا روش
ترتیب وتنظیم سمت و اطراف روود
ریسمان ریسپو
روشن وجلا دار روشو
افغانی و روپیه روپی
جلا و روشنی روشق
روغن روغو
زود زود راو راو
روغن دار روغوتو
ریسمان دار ریسپو تو
منظم و با ترتیب روود تو
شعر باوزن وقافیه رفت تو
پله زینه رفک
دوانیدن روفندو
نان نازک تابه ای رفیده
صاحب رسوخ روی تو
کناره وچپ کردن از چیزی ریو
کنار کشیدن ریو دلجی
کنار زدن کسی ریولجی
کاشتن حبوبات راندو
روزنه روزه نگ
فرستادن و اعزام کردن ره ئی کدو
دروغگو وریاکار روی سیاه
فکرپریشان و مضطرب رغیس
واژگون و نگون سار روی چگو
چیرک و چتلی ریم
ریسیدن پشم ریشتلجی
چرکین ریم تو
دری هزاره گی حرف «ز»
اولاد ها زاو زدا
مزه تیز و غذای تند زوم
خسیس و پول دوست زون چه
کم گپ و ترش رو زه موخت
ترشح کردن زا کدو
قهر آلود و جنگره زفت
یاد کردن وفرا گرفتن زفت کدو
زیاد زدگاه
زنی که وضع حمل داشته باشد زاچه
خانم خانه زویستو
عاطفه ورحم زار
عکک وزاغ زغچی
کلند و کلنگ زاغنول
هوشیار وزیرک زیربلگ
زور زدن و زورآزمائی زورگ ده
دریغ نکردن زی له
پرنده زرد رنگ کوچک زردگ قلبه ای
پرکردن زیج کدو
تند خوی زا بیت
موضوع عاجل و فوری زابیته
دانه بوته کنار چمن زیل بگ
زائیدن زی دو
خسته و مانده زیل له
کج خلقی زموختله
ممسیکی وزیرکی زونچه له
دری هزاره گی حرف «س»
آبگین سست و نرم سوله
حرام زاده سوله
درازکشیدن ودرازشدن سونجی
فضله حیوان و سرگین سر گی
خریطه پوست حیوانی سه ناج
کندن و خلاص کردن گره سور چی
چیزی محکم و سخت سین گیرک
جدا کردن سیوا دلجی
تهدید کردن سه مانه کدو
خلاص و تمام کردن کاری سا مو دلجی
کجاوه سه بد
چمچه و قاشق کلان سرماق
منجمد و سخت شدن برف سرجه
در اول سال
سوزن سی زو
شکستاندن ظرف سگسگ دلجی
ابزار آهنی برای قلبه سوغمه
خود را آویزان کردن سلچه غگدلجی
لنگرخود را بالای کسی انداختن سل چه غگله
با هیبت و خوفناک سامو تو
بزرگ نمائی کردن سامو تو له
شیرینی و تحفه خبر خوش سی بیت
شیرینی خورنده خبر خوش سی بیت خورله
سقط جنین کردن سی وا کد
خود را از گاز آویزان کردن سل چغ
پافشاری و شلگی کردن سو چی مله
عصبی و جندی سایه تو
شرمنده و خجل سر چور
طفل حرف نا شنو سر چوگ
حرف نا شنوی و بی گفتی سر چوگله
بوت سر پائی سر کاو شگ
سر چمندی سر تاله
سبز و خرم ساووز
خوف و ترس سام
قیافه و چهره سر سامبل
پاره شدن سی تره شدو
پاره کردن سی تره دلجی
زیاد خواهی و لجاجت سی رم له
زیاده خواهی کردن سی رم کدو
بیحال شدن از اثرگرسنگی سوله چی
و تشنگی
بیحال کردن از گرسنگی سوله چی دلجی
خسگ سورخگ
روغن صا ف و پاک سوجی
قبرستان سرخی
آب خیزی سرخ اوی
دانه های سرخ زیر جلد انسان و حیوان سرخ بوده
رنگ خاکستری سور بور
رها کردن سر ده دو
سنگسار کردن سنگ اوبه کدو
چه گفت سه مو گوفت
سر کرده و رییس قوم سر قوش
مغلوب کردن حریف در گوشتی سر سوجی
پرتاب کردن سنگ در هدف سنگ سول
صبحانه سبای نه
گوسفند جوان ماده سو بای
استخوان سورین انسان سو جی
میخک روی پوست بدن سول
سوراخ هوا کش تنور سوف
پوست خشکیده روی زخم سغره له
تربیه و پروریش دادن سب یات
گاز اطفالکه به درخت
آویزان میشود سال
اسپ سرخ رنگ و جرار سمند
مارچوبه گیاه ضد زهر سمندیو
غم خواری و دلجوئی سی یاتی
حرص و آز داشتن برای سوغی له
گرفتن و خوردن
گرسنهچشم سوغ
گرسنه چشم ساختن سوغ دلجی
سیر کردن شکم کسی را سیرلجی
خوردن غذای کافی سیرغو
گریه دسته جمعی سورو لا
پارچه و پاره کردن سبورسر
سبزه نو رسته سوبه
سرپرستی سه رپ چیله
پاشیدن گندم و آرد سو چی
شاخچه که پشم را با آن میکوبد سه به
طرف او و جانب او سون شی
کاسنی سی چر غو
استخوان نرم سینه سی بور گه
مل نسل گیری حیوانات سیگ
بدون سر پرست سر پی چه
تخت ساکو
یتیم شده و بی سر پرست سر خاک خور
شبنم سود ری
دوغیکه در آن آب بیاندازند سپی آو
لبنیات سپیدی
موی بند کلان زنانه سر غوج
دهن و سر آستین زنانه سر قوش
زنیکه نو وضع حمل گرفته باشد سو چی
جلوه دادن و خود نمائی سه له مه
کاسنی سی چر غو
گیاه گندنه مانند سوره سو
پرنده شکاری خاکی رنگ سر سو قار
سرزنش – تنبه و نکوهش سر خای
چیزهایرا پایه دار و
محکم چیدن سل جه
از پای لنگیدن سودنگ
صاف و پاک کردن شیر سوجی
خود را به چیزی آویزان کردن سل چق
طفل شوخ چشم و بد آموز سوزنی
ساجیق شیره تنه درختان ساغیج
و گیا هان
ماده چسپناک سی چی مگ
رنگ مایل به سفیدی سپی لو
جمع شدن آب در کنج چشم سر خنکده
زمین یخ زده و یخ روی آب سرخ لوک
بار اضافی که بالای بار سر به ری
بزرگ مانده شود
دری هزاره گی حرف «ش»
بد اخلاق و دعوا جلاب شومگ
بد اخلاقی شو مگله
فشار داد شیل پید
فشار دادن تحت فشار گرفتن شیل پیلجی
زیر فشار قرار دادن شیل پی دلجی
رنگ شیر چائی شیر غه
زن بد کاره و بی حیا شه لیته
با جرأت شدن شیرک له
با جرأت کردن شیرکدلجی
با جرأتی و مستی شقب له
آدم بی ترس، مست و غالمغالی شخشول
غالمغال و بی نظمی کردن شخشوله
ظرفیکه از نهال باریک
بافته شده باشد شو گور
تکمه پیراهن
ریختن غذا از ظرفی به شی رگ
ظرف دیگر شیپ تور
باعجله و زود شیب به
عجله کردن شسیب به له
با سرعت انجام دادن شیب به دلجی
کرم های دراز شو لوک
دارای کرم های دراز شو لوک تو
لگام و افسار حیوان شخ بن
ماست شیر
شف دستار و لونگی شک لگ
وصل و چسپیده و نزدیک شیفت
نزدیکشدن شیفتگله
نزدیک کردن شیفت دلجی
دل تسلائی شیوه لیو
تسلی دادن شیوه لیودلجی
جمع و جور و آماده کردن شی مه لی
هجوم و حمله کردن شورلجی
حمله و هجوم شور
تخلیه و خالی شیو
تخلیه و خالی کردن شیودلجی
افراط و زیاده روی در کاری شو بد له
بوجول شی غای
نان ریزه شده شوربا شوته
به نوبت شب گذرانیدن
در چندین خانه شاو بشگ
چرک وکثافت ضخیم
پوست بدن شندقله
با جرأت و دلیر شول
دلیری شولگده
آواز و صدای پای و گام انسان شپ شپ
صدای پای را نشان دادن شپاس الجی
زینه شاتو
ریگ میده شی گت
بوم – بوف و جغد شور شومبو
چین خوردگی در هر چیز شور کش
آهسته صحبت کردن شوگ کس
صحبت آهسته شوگ شوگ
آوازه کردن شک شوکلجی
زن بد گذاره شورتی
بد اخلاقی کردن زن شورتی له
خمیر کردن شیر ختو
ناخن پای انسان و حیوان
را کشیدن شنگک له
توصیف زیاد و تملق کردن شفتگ له
رطوبت و نم لباس را
خشک کردن شیخ پلجی
خشک نمودن نم لباس شیخ په
پاک کردن کا سه و ظرف شیف تور
رشوت خور شی کام
شروع وادی و دره شین یه
شبانه و برای شبانه شاونه
دندان اضافی شقه
کاسه گلین شه نگ
بد شگون و بدفال شتقری
زن نازا که اولاد نکند شنده
صاحب خانه و ملک شه ریک
چار شاخ خرمن باد کننده شاخی
معامله مخفی و دسیسه سازی شر میش کنگ
تخم زدن و شدیار زمین شر نغگ
چسپیدن دندانها وچسپیدن شی نه گه
چیزی با همدیگر
خودکشی و انتحار شیب قلجی
فشار دادن چیزی شیل پل جی
آله فشار شیل پل غو
گیاهی خوردنی پالک مانند شوره کی
شیری بوریده و برف یخ زده شیرجه
کنج و کنار چادر و دیگرچیزها شونق
سوغاتی عروس و
خانواده مسافر شی نگ
استخوان پهلو و قبرغه انسان شه رینگ
بند تنبان و بند زیر جامه شول بند
سخت کردن معده حیوانات شیغل جی
سخت شدن معده انسان و حیوان شیغه شدو
تقسیم کردن گوشت
گاوو گوسفند شلولغه
گره محکم تار شین گه
چشم باز حیوان مرده شاوه گگ
راست و عمودی و بانوک
چوب زدن شیخ کی
سنگر و قلعه در قله بلندی کوه شی نگ
چیز دلچسپ و تأثیر ناک شیر مه تو
کریم شب تاب و حشره
که در شب میدرخشد شاوه
تعین شرط در نشان زدن تفنگ شه نک
دری هزاره گی حرف «ص»
شیرحیوانی و چیزی پاک صاف
طعنه، منت و سرزنیش صد که له
دری هزاره گی حرف «غ»
ماده گاو نو جوان غونه جی
آب گل آلود و کثیف غه تول
کثیف کردن آب غتولدلجی
قصد گل آلود نمودن آب غه تول
شور و غوغا و غالمغال غل غل
آدم زیاد چاق و فربه غه پسی
جوال بزرگ گندم غو نج
طفل شکم کلان
و جوال خورد گندم غو نجگ
صدای آروغ غه زس
فرو رفتگی عمیق غه ووج
علف کوهی حیوانات غی غو
وادی بین دو قریه و
مابین هرچیز غول
بی فرهنگ، بی ادب وحشی غول
وحشی ساختن غولدلجی
بی‌ادب و وحشی شدن غوللجی شدو
صدا و گریه کردن غل غلجی
عوعو سگ غغ
غالمغال، زبان بازی
با صدای بلند غه غگده
قهرشدن بالای کسی غه پگده
حلقه زنجیر غورغی
حلقه کوچک زنجیر غور غی نگ
غلام وحشی غولی
آهن ذوب شده غوله
بزور نوشانیدن کسی را غر غلجی
بزور چیزی را نوشیدن غرغله کدو
فسخ قرار داد غش
عهدشکنی غشلجی
قهر کننده و غالمغا لی غوره سی
قهر و عصبانیت غورس
قهر ساختن غورسلجی
از عقده نزدیک به گریه غوره ده
وادار به گریه ساختن غوره ده دلجی
چاق و فربه غورسی
دره عمیق غه وجنو
آدم قد کوتاه و شکم کلان غونجگده
که به سختی راه برود
غالمغالی غه غی
از حد زیاد غه در
دیگ کلان مسی غژ غو
شوره و نمک زار غو جور
بیزاری و دلسردی غوله جی
آهوی کلان غولجه
وسط و میانه غوله نه
غلط و اشتباه غل
برهم زدن و پراگندگی غته غول
سپیده صبح غیر بنگ
وسط ستون فقرات غول
با حوصیله و با پشت کار غه بیش
پت ران غویه
گیاه خاردار و بوته خاردار غوزبه
جنگ و پرخاش غل لو
قنداقه اطفال غوندگ
غالمغال غژ غولا
وقت و زمان غه دل
تهدید کردن غر غور
شخص فربه و قد کوتاه غوده
توب پشمی غات
دری هزاره گی حرف «ق»
انگشتا نه قروپچی
آدم قد کوتاه و کلوله قوندای
همراه تو قد از تو
سر پائینی قل چیو
سر بالائی قل به له
رفتن پدر و مادر عروس و قو ده غو
داماد بخانه یکدیگر
پدر ویا مادر عروس قوده
دزد و فراری قو له غی
پالیدن و جستجو کردن قود قله
غالمغالی قینه سی
منت کردن و ملامت نمودن قی نه جی
زیر بغل تای قه چیق
خراشیدگی پوست بدن قی غه جی
شکم قی ته
غالمغال قاو قله
یک‌جا و مخلوط کردن قو تو لوغ
ظرف طعام خوری قور
ران پای انسان قای
بار عقب زین اسپ قانجوغه
درهم و برهم کردن قول قیسردلجی
برهم زدن قول قیسرله
چرک روی پوست بدن انسان قی تیریش
ابرو و بالای چشم و پیشانی قاش
تراش کردن قی شیله
دوشیدن گاو و گوسفند قه تی
یک جا و مخلوط کردن قه تی دلجی
بدخوی و درنده قه رم
بلست و وجب قه ریش
خشک و قاق قاقروق
سگ ماده قن چیغ
لاغر اندام و چالاک قین ترک
درشت تند و بینظم قورغول
ناز کردن اطفال قوتوله
پراگنده شده قول بول
گوسفند نر و قوی قوچقار
شکم را پر باد کردن و
آروغ زدن قی غگ
قهر و خشم قیرد
قهر شدن قیره تس
قهر ساختن قیرد دلجی
خلاص و تمام قوئی
ختم کردن قوی دلجی
کم حوصیله قورطی
بی حوصیله کردن قورط دلجی
بی حوصیلگی قوره طس
همه و تماما قه ره
راست میگوئی؟ قه ره
پیشانی قه لم
کم طالع و بد شانس قل لاش
غالمغالی قر ره سی
به هم چسپیده قیفت
چرک وکثیف قورگده
بد خلقی و بد رفتاری قورخ چیله
زیاد سرفه کردن اطفال قو خگده
کسیکه زیاد سرفه میکند قوخی
غالمغالی قاوشاد
غالمغال کردن قاوشاد له
گران فروش و فریبکار قل فگ
شرمنده و ملامت قونرغو
ماده گاو نازا قیس رو
شیطنت و تملق و کرشمه قه جی مله
محکم بستن موری دود رو قوب چی
تار پشمی دبل قوج بن
شقه کردن انسان از بین دو پا قی چق
صدازدن و افشا کردن قیغ
بلند صدا کردن قیغسله
آدم غالمغالی قیغه سی
باد گرفتن عرق انسان قی سر
مژگان قه باق
پوش سلاح جارحه قوی
طوفاله چربی دمبه گوسفند قبر داغ
کمین و مخفی نگاه کردن قب چی
شلوغ و رفت و آمد زیاد
و بیروبار قرنگ برنگ
هیاهو و صدای پر شور قیغه سگ
بز و گوسفند ابرو سفید قه شی
سر تاس و سر بی موی سرپوش دود رو تنور موری قل قه نگ
پاره و کهنه قی شاخ
ریزه و پارچه کردن گوشت قی له
حیف و افسوس قی رو
قرینه سازی و مقدمه چینی قه نیر
رفع تشنگی و سیراب شدن قنجی کدو
سیراب ساختن قنجی دلجی
اعتصاب غذائی قنتر کدو
اعتصاب غذائی کردن قنتردلجی
دام و تلک کلان قپ قو
نگاه اطفال قرجی
همراه چه کسی قد کی
چتل و کثیف قه قی
کیسه چرمی و نبات کوهی قب تورغی
پیشانی باز قاش واز
گیاه کوهی قابل خوردن قه ووغ
پوشیدن لباس ژنده و
مندرس زیاد قووم
شخص لاو بالی و بی بند و بار قرو مساق
چیزی دو شاخه و جمع شدن قوشه لی
جمعیت و تجمع کردن قوش
پوست نازک بدن قوی غه له
درهم و برهم قش قل
بیر و بار و ازدحام قش قه لگده
سوهان قاورای
درازی فاصیله بین دو دست قولاج
دانه وخال پشت میژه قروپ چی دانه
عصبانی قوره
از نزدیک کمین کردن قابو دلجی
پشتاره و بسته کوچک علف قاوده
منحنی کج و خمیده قی غج
سرگین گسفند قیغ گوسپو
پرنده بزرگ – کرگس کلنگ قوقو
کسیکه لبش چاک باشد قوشه لی
چور و غارت قیو
به هدف برابر کردن تفنگ قورولدلجی
غلاف و پوش تفنگ قاب
بلند صدا کردن قی غس
بره آهو قوش غه
معده و شکم انسان قوته
کثیف و آلوده به لوث قوبه
براق و شی جلادار قی رینج
کاسه شریکی و هم کاسه قور قه تی
گوش فرادادن و شخص بینظم قورغول
حوصیله و پشتیکار قوشقه
ریگ قه مو
خنده دادن کسی با پنجه ها قیج قلجی
خنداندن قیچ قی چگ
خشک کردن چیزی قغه له
سنگ بزرگ قاده
داس قادور
قمچین و شلاق قمچی
قطعی و حتمی قه دی
حوصیله قد
حیا و شرم قه باد
پیشانی قه چر
گیاه کنار جوی قا ف
پرنده لاشخور و
چاه بزرگ آبیاری قه جیر
سرایت کردن قه له چی
ذکام و سرما خوردگی قه خی گگ
برگ چکری و رواش قل غو
شوخی کردن قه لخ دوو
ارچیق و پوست که به قه لخ
روی زخم میخشکد
لاغر قا قور
بسیار لاغر قانقرو
یتیم قوره لای
فشردن گلو و خفک کردن قپه دلجی
دور یخن پیراهن و کرتی قه ود
پاره شدن لباس قیغ
سرفه کردن قخره
گرگ زده قل مه سه
گاو ابلق برنگ سیاه و سرخ قان غر
پرنده شکاری قوله دم
به قهر و غضب خداوند
گرفتار شدن قاش گیر دی
ریشمه بافته لب های نمد قیغ
پرندهگردن دراز رنگ
سیاه و سفید قو تو
ریشقه کوهی قوچنغی
زمان و عصر آخیر قیجی آخیر
حسود و بخیل قه تی چر
خنده کردن بلند قات قاتخندیدو
دست کج و فلج قنته
شخص پرکار و پشت کار قونغه تو
دکمه های زیر گلو قون غه
اشتهای بعد از مریضی قو بار
سر و گونه مجروح قلم قه چر
گندم پخته شده که رنگ
سفید بخود گیرد قوله
سبزه و چمن زار قی یاق
نان نازک روغنی قتله مه
سنگ‌های پست و بلند قرت قورت
دار داری قورتی
بلند و راست استاده شدن قر قه ره
تکه سر چوب برای جمع قرت قو
نشدن پرندگان
مخلوط کردن دو چیز قت قو
یک‌جا ساختن قت قوله دلجی
سینه بغل و سینه پهلو قد قو
روی هم و سربه سرچیدن اشیا قه ند
جوال پور از گندم قه نار
قاق و خشک شدن گندم استاده قاوره
شکمبه حیوانات قت قتک
چاه آب و دیگر چاه ها قودوق
خمیر چسپناک قیر مه
تند خوی و تند مزاج قوغچه
آ فت زدگی و بلا زدگی قوره جی
بازی جوانان با پرش سر قوته لی
خجالت و شرمندگی قو لی
ساجیق قوندرود
کندوی بزرگ آرد قورخ
آدم بی‌حیا و هرزه قولخ سه
لایه میان دو چوب قپ چیرک چیو
دختر سفید چهره قه شی گگ
جمع آوری کردن قم تو
انتقام جوئی قه نیل
پیوسته آبرو قاش قه تی
در بین کف هردو دست
مالیدن چیزی قف ملگ
شخص غالمغالی قاو شر
زیر تهدید و نغ زدن قیش پیش
بخیل و سیاه کار قی لگ
تشنج اعصاب و بر افروختگی قوی پریده
ضمیمه و همراه قو تم چی
چنگ و آله چوبی موسیقی قو بوز
بوته ساقدار قرغنه
دری هزاره گی حرف «ک»
آدم ساکت وآرام کرخت
صدا و آواز کوی
آوازکردن کوی دلجی
صدا کنید کوی کو
مشکوله کوچک کوی بردونی
سگ جنگی و قوی کوته
همانند سگ کوته ووری
سگ گری کوته له
بحث و گفتگو کردن کل مکل له
مشاجره لفظی کل مکل دلجی
دیگدان و منقل آهنی کنگوره
گریخته بود کندود
گریزان ساختن کند و دلجی
علف تلخ کوهی که مای
گوسفند جوان و چاق کویگ
بوت و پا پوش کاو شیره
جنگ و دست به یخن کش گیرگ
شخص خود خواه و مغرور کو مه تای
حمایه غذائی کاله
پندیدگی شکم کوجی
درست و منظم که ری
پر عقده گریان کردن کوتیو بار
افسوس و تاثر و تشویش کو تیو
کج و نا منظم کیل
کج ساختن کیل دلجی
تقلید زبان و بندیش زبان
در تکلم که له گی
منظم که ری
چوب میان خالی کن تل
کاکا کا کی
ظرف بزرگ خمیر که ییل
خدمه و کنیز کته گیر
شکم و سینه کاو ره
بز نو جوان کومری
رسیدن و دنبال کردن کوچه
گیر کردن و به هم رسیدن کوچه دلجی
کلاه کوله
چلپاسه کلان کودی
کلان و بزرگ که ته
هم گوشی و مخفی
صحبت کردن کور کورگ
مباحثه و گفتگو کله چه
مارمولگ و سوسمار کیلس
پرحرف که لو گوی
نابلد و نارسا کی چیو
نابلدی و نارسائی کی چیو له
با سختی چیزی را قطع کردن کیر چی
بسته کیب
غم و اندوه کو تاو
باحوصیله و پرکار کمر تو
فیته سر آستین کوبه
قلبه کردن و تخم پاشیدن
بالای زمین کیرشه
مریضی جذامی کولی کده
جذامی شده کولی دلجی
در بین خاک غلتگ زدن کور بله
قیچی و اصلاح موی سر کورپه
ممسیک و خسیس کور نان
غچی و پرستو کله وه
آدم سرخ رنگ و کم موی کل ته
بی دندان که پو
خزنده که در وجود حیوانات
زندگی دارد کانه
چیزی میان تهی و پوک شده کاو شک
چقور و عمیق کذور
فوری و عاجل کهه تله
از عقب خود کشاندن کوتل کدو
رهنمائی و رهبری کس را کوتللجی
کوزه کوچک و کوزه چه کوزه لی
گیاه کوهی چای مانند کوزه ته نی
میدگی برنج و چیز های
نرم شده کورمک
جذامی و مریضی کولی دلجی
کمین کردن کیپ تک کدو
کمین برای کسی گرفتن کیپ تکلجی
چقماق و یا سگرت لایتر کی ته
مشکوله کی ته گگ
دسته چکش و تیشه کید لگ
کارد خورد کیل جیک
کاسه چوبی و خمره کاو تی
یخ بسته کر سک
چوشگ اطفال کو کور
شوهر خواهر کو که
انتقال چیزی به زحمت کشله چیشله
کلید و مفتاح کی جگ
پوچک تفنگ کی جک
خیز زدن و پر تاب کردن کل تک دلجی
زرنگ و زیرک کی چول
تصاحب کردن چیزی کی چه
پوست درخت که دوباره بروید کی چه
مدد و همکاری کننده کونگ
ترکیدن و از هم پاشیدن کفل جی
حلوای مخصوص زنان کاچی
بلند کردن صدای ترس کر کلجی
لحاف مخلوط از تکه و گلم باشد کونجوله
آرنج کون توغای
در پهلو دراز کشیدن کوند لو
نرمی کف و روی دست کون آله غه
زیاد و فراوان که لو
گلو و حلق که توگ
متکبر و مغرور کک شه
مژ گان کیر پک
آروغ و آروق زدن کیکرلجی
نرمی دو طرف روی انسان کومه
حلقه گیرد زیر کوزه که نغلطد کاب
پالان اسپ و مرکب که تل
کفتر کاوتر
همسر پیر کای مه نی
تجمع مردم در یک جای کود کودگ
کره خر و کره مرکب کوته خر
سگ دهن خاکی رنگ کوته بورنول
لخته شدن خون کو رجی
چاق و فربه کورپ چی
چیزی عمیق که وور
شی خورد و ریزه کیشپل
کندن بغل دیوار کو مر کاو
کمر بند از تکه برگ که مه لی
در دادن اجاق که نگ
طوقک و استخوان گردن که من چگ
سوراخهای ایل گوسفند کو که نه
دویدن آدم چاق کور پل
خوشه خورد گندم کین جه
گردن بند زنانه کد ماله
صندوقچه چوبی خورد مر کی
شیمه و قوت غذائی روغن کی ناو
پاپوش چوبی و نالی که ته رک
شیر چوشگ اطفال کو کاوری
چار رخ – تیز و چالاک کی سگ
حیوان چاق شده و کم یوگ
نرمی دو مفصل
کفش چوبی کپ رو
هم پلق و با انگشت مابینی
کسی را زدن ته که پیش
در ظرف که ماست
مایه میشود کاو تی
زولانه و بند آهنی کی شنگ
بند آهنی برای بستن حیوانات کی شنگ
خنده دوامدار کیر کیرگ
کبک که ووگ
سرمه چشم که جل
برج و سنگر کاو شه
دری هزاره گی حرف «گ»
طرف سایه گیرو
گردن گردو
انبان و خریطه ساخته شده
از پوست بز و گوسفند گودای
لول خورده و فریب خورده گوی خوردلجی
چپه کردن گوی دلجی
سگ نر گین دوگ
سرگین کلوله شده حیوانات گوده
رمه گاو و اسپ گوروم
گوسفند گوسپو
گوسفندان گوسپندو
مجادله و مشاجره لفظی گوی گیله
به مشاجره انداختن گوی گیله دلجی
غالمغال و صدای بلند گل گولجا
غالمغال کردن گل گولجا دلجی
سهو و عمل غیر عمدی گو مشتی
سماروق گوشی بره
مراقبت و کی شیگ دادن گی ته
پیچیده گی و سر در گمی گجاو نگ
پیچیده ساختن گجاو نگله
ادرار و باول کردن گی میز
کم و اندک گردوگگ
مقابل قریه و آن طرف دره گودره
اتاق کوچک ذخیره خانه گن جی نه
پهلوی اتاق نشیمن
راهگم و سرگیچه گه چه
سرزنش وتهدید گچ خائی
نان جو و باقلی گداوله
آدم قوی جثه و پهلوان گو لو غود
بعضی اوقات گی گی
کلوله و فربه گوده گک
وفات شدن گرد شد
گره گی ری
استفراغ و تهوع گردندو
خود خواه و کلان کار گوزرنده
تکان دادن گولندو
محاصره گیرد گیره
مدور گیر ده له
زبان بازی و پر حرفی کردن گن گورلجی
شی هرزه و بیکاره گی در کو
رعد و برق و صاعقه گور گور ته راق
ارزن گال
سر وقت گاه
تسلیم و مطابعت گردو ده دو
اندک و نا چیز گی شو
ناله کردن از شدت مریضی گی مری
دسته تبر و تیشه گی سه
زن سیاه بخت و طلاق شده گی مل
جای گوسفندان در صحرا و قریه گاش
گیج و بی حال گول
لقمه گوله
دشمنی گورل
پشت گردن گید گه
روی فربه و گشتی گوبه
قدیمی گاینه
تویانه و پول عروسی گه له
شرط و گیرو گین جی
چوبپوسیده گنده لوخ
حد بندی آبیاری زمین زراعتی گور زک
خورد و ریزه گل گو جور
حالت نیمه هوش گن گی
کم فکر و کم استعداد گن گو جل
علامت و نشان گذاشتن
برای بجول بازی گی نگ
مریضی خفیف صدری گن گورگ
بیجا شدن مفصل از سورین گو یگ
خشم آلود بطرف چیزی دیدن گورجی
لکنت و بندیش زبان گه گله
دری هزاره گی حرف «ل»
ظرفیکه در آن گندم بریان شود لیلا غو
قدم های کلان و فراخ لوگ لوگ
چیزی لغزنده و لشم لخ شوم
لشم کردن زنانه لخ شوم له
لشمگ لخشو مگ
لاغر و ضعیف له قی
کم جان و ضعیف اندام لغ لی
تکه لاته
غذا از آرد جواری لی تی
تنبل و سست له میشت
طفل بی حال و بیکاره له میشتگ
تنبل له می
متکبر و مغرور لیخ تگ
یخ مالگ لخشگ
بیکاره و تنبل له مه یگ
رنگ نصواری لا مو
شخ و بلند لیخت
گل لاله لالگ
چپه کردن مواد مایع لوو
شکم پرست لوره
پستان شلوخ
نوک پستان لولوک
سر تاس و بی موی لاق
کلانکاری لیختگده
بلند کردن لیختلجی
بلند شدن لیخت شدو
خراب و درهم لیگت
آرایش کردن زنانه لخشمدلجی
تنبلی لمیشت له
پرتگاه و سیلاب زدگی لرلجی
از ریشه کندن چیزی لیش دلجی
پرتاب کردن سنگ و یاچیزی لا دودلجی
قد کوتاه لنده یگ
سست و تنبل له پند
تنبان و زیر جامه لازمی زنو
لجام دهن اسپ لا غام
حرکت لار
گوشه چشم نزدیک بینی لوگ
برهنه لاغ
برهنه لی سگ
زمین چونه سار لور
مرغ گوشت خوار لی کور
ریگ شوئی گندم لو مبو
برهنه لخ
چیزی کم گشتار باشد له دهک
لقمه لوغمه
مرکب بد رفتار له دو
ریسیدن پشم لی لی دو
چوب دبل برای کوبیدن حبوبات لگچو
زمین نم دار قابل قلبه لیرو
لاغر اندام لغ لی
جدا کردن چیزی
کلان از کوچک لوری له
گوشت شانه اسپ لن جه
بازی با دست و پا خیز زدن له وگده
درخشش صورت انسان له له
حالت جنون و دیوانگی لی لی
درخشان و تابان لووه سی
دری هزاره گی حرف «م»
چوبیکه با آن گیاه را از میخ چیل
زمین بیرون میکنند
میکنی مو کو نی
می‌شوی موشی
می روی؟ موری؟
دود رو سقف خانه موری
مهر برای نماز خواندن
اهل تشیع مور
گردن و بازو های انسان موتگ
خورد ساختن گوشت حیوانات موتگ له
خورد کردن گوشت و مو تگ له دلجی
شکستاندن گردن انسان
برگ و تکه پشمی دریشی ماشیو
بافتن برگ ماشیو بافتو
مشت پور انسان موتیو
نان روغنی مه غز تو
می آید می یه
می رود موره
می روم موروم
میروند مورند
دسته از اطفال مه چگ
مرد ها مر دکو
لج و تعصب موگج
لج بازی کردن موگج له
ناله و گریان زیاد مخته
ناله و گریان کردن مختله
گریان دادن مختلجی
آرد کردن مقدار کمی از گندم موشتگ
خیز زدن کوشتگله
آمادگی برای جنگ کردن می مه یگ
آماده جنگ می مه یگده
تیاری برای جنگ می مه یگله
جنگ دادن دو نفر می مه یگدلجی
میگذارد می له
بد خوئی و گریه کردن زیاد مه خاوگ
ارسال پیغام و احوال من جی
پیغام و احوال روان کردن من جی دلجی
دست و پای بدون انگشت منته
بریدن انگشتان دست و پا منته له
قطع کردن مو نتیله
قطع نمودن انگشت ها منته دلجی
بریدن چیزی توسط آلات جارحه مونتی دلجی
مادر کلان مامه
مانع و جلوگیری کردن ما نی
مانع شدن ما نی دلجی
جلوگیری کردن مانی له
قصد برای حمله کردن می خوردو
زیاد و فراوان مول
مدت و موعد مو لجه
بیمار گونه مه لنجور
افتادن موفت
افتادن کسی موفتلجی
جذامی مه خاو
ستاره های کوچک
پروین و ثریا می چیت
کمر می ین
شکار چی ماهر میرگن
بز بی شاخ موندی
پاک نظیف و زیبا موغول
بسیار سفید می قو
بند دست مین جی
میگوید مو گویه
مجلس و محفل ماره که
جلسه مشترک دایر کردن ماره که دلجی
نمد های زیر پالان حیوانات موله
جوراب پشمی برکی موکه
موعودیکه به آینده موکول مونت
شده باشد
شکستن گردن مو ته غگ
خموشی و گیچ ماو داد
به فکر فرو رفتن و معطلی من گیر
کنایه از روی شوخی طعنه زدن مه ته لگ
گیاه دوائی برای مریضی خاص مو جیله
میانجگری – مابینی و وسطی مینه گی
ممانعت کردن مانی دلجی
محکم موخت
محکم کردن موخت دلجی
محکم شدن موختلجی
بحث بی مورد و مشاجره مه شه رت
دلم برای دیدن می طپد مو خسپه دلمه
مهتاب ماف تی
حساسیت مه لل
اولاد مابینی مینه کلگی
خجیل آرام و مریض مه خول
حالت مریض شدن مه خوله
کسی را مریض کردن مه حول دلجی
فریب کار و نیرنگ باز مه کر تو
فریب کاری کردن مه کر تو له
اطفال را نیرنگ باز
تربیه کردن مه کرتوله دلجی
عدد شرط بندی موله
شرط ماندن موله مندلجی
شرط بندی کردن موله له
مصروفیت مش قولی
خیز زدن موشت
وادار کردن کسی به خیز زدن موشت دلجی
خیز خیزگ موشتگ له
آفتابه ماف تیوه
خوشه بریان شده گندم ماکود
بریان کردن خوشه گندم ماکود دلجی
بوسه و ماچ ماخ
بوسه کردن ماخ دلجی
متواتر ماچ کردن ماخگ له
ماچ نمودن زیاد ماخ ماخگ
مرغ ماکیان ماکی
ظرف پیمانه و اندازه گیری مه نگ
خسته و مانده مند خسو
مدور و گیرد و چوب رخدار موندلی
گیرد ساختن موندلی دلجی
مدور و گرد کردن چوب موندلی کدو
معشوقه ماشوغه
معشوقه کردن ماشوغه دلجی
عشق بازی ماشوغه له
خاکستری مور شه
کسی را به شانه و بازو زدن مور دله
گیاه کوهی خوردنی مور غمبی
گیاه خاردار ماشوله
نرم و آهسته مه روت
درمان و تداوی موجیله
مشت زدن مونده کی
کوتاه و کلوله مونده
کوتاه کردن چوب دراز مونده له
خط‌های جدا کننده زمین وجی
زراعتی للمی
سم و ناخن پای حیوانات چهارپای منگگ
پروین چند ستاره کوچک می چید
بز گوش کوتاه موندی
کوتاه گک موندیگگ
کرایه موز
فرصت و زمان مه جل دلجی
زشت و بد قواره مور مه غی
کمر بند تکه ای می من
آرام و خون سرد ماه مور
دسته کردن خیمچه مین چه
پوش چرمی دسته داس موغی
حرف زدن با بینی من قه
صحبت کردن از طریق بینی من قه له
کسی را از بینی معیوب کردن منقه دلجی
از بند رها کردن چیزی موغیگ
دیده شدن نیمروخ چیزی مه رگ جه رگ
شخص بدون انگشت من ته
انگشت کسی را قطع کردن من ته دلجی
انگشت قطع شده من ته له
بدون سنجش گپ زدن مول مود
تخت خواب موقتی منجگ
حلقه که اطراف زخم میگذارند منجه له
نقاشی بافته شده گلم رنگه منجر
معطلی با چیزی و دیگر من گیر
شدن موضوع
مهارت و لیاقت در کاری میر گو
گروگان برای چیزی مچله غه
بیجا شدن مفصل دست و پا موچقی
گیاه کوهی دوائی و طبی ما میره
دری هزاره گی حرف «ن»
آهسته نرمگ
آهسته و آرام کار کردن نر مگ له
آهسته دویدن و را ه رفتن نرمگ لی لی
نم ناک نیم غروت
نمیشود نه موشه
نمیرود نه موره
چیزی نورس و اطفالشیر خوار نیلغه
چشم به چشم ببین نیل کو
چشم به چشم شدن نیل دلجی
چشم به چشم کردن در نه غه چی
مقبول نوربند
مقبول و زیبا ساختن نوربند دلجی
خود را مقبول نشان دادن نوربند له
ریسمانیکه اسپ و
مرکب بند میشوند نوخته
مریض نا خوش
مرضی و کسالت نا خوشی
مریض ساختن نا خوش دلجی
هوشیار و زیرک نا قودل
هوشیاری و چالاکی نا قودل له
کسی را هوشیار تربیه کردن نا قودل دلجی
نمیگذارد نه میله
غذای چاشت و شب ناری
بد طالع – ذلت و خواری نیگ بت
بد طالعی کردن نیگ بت له
کسی را بد طالع ساختن نیگ بت دلجی
در پناه و مصوونیت نیب ته
در پناه و کناره گرفتن کسی نیب ته له
پراته و نانیکه با نان سرخ
روغن سرخ شود
بدگزاره – بد خلق و نادرست ناجوب
ناز و کرشمه نخره
ناز و کرشمه کردن نخره له
ضعیف و کم قوت نا تو
کم قوتی و ضعیفی کردن نا تو له
چپه و سر نگون کردن نوکسردلجی
چپه و سر نگون نوکسر
سیالداری بردن در نیما وری
مراسم عروسی
نا دار و چیزی خراب شده نا بود
نادار و ضعیف کردن کسی نابود دلجی
سرکشی و نا فرمانی نا به شه
نقش و نگار نه خش
حوض و جای ذخیره آب نه وور
سنگر و کمین گاه شکار نوچه
قربانی و وقفکردن
خود و چیزیرا ناویر
اشتباه و سهوا نسندی
خیلی زیاد ناووج
شوخی کردن نا جوبله
بوی کردن بو نه جی
بستن دروازه نیو کدو
شوخ طبیعت ناجوب
جستجوی چیزی با بوی نمودن بو نه جیله
به چیزی اهمیت و اعتنا کردن نی یز دلجی
اهمیت دادن نی یز له
ناز و عشوه نیل بی
ناز کردن نیل بی له
چراگاه نی لو
نیمرخ کسی از کمینگاه
دیده شود نیم ری
اسپ فربه و قوی نه وه کش
نشان دادن نیشو دلجی
کمک و همکاری نیمه سو
مساعدت و همکاری کردن نیمه سوله
غذای از نان چکه و روغن نان غی رأی
غذای از نان همراه دوغ
و روغن نان به ته
کم اهمیت و بی ارزش نا طوره
نمد فرش خانه نی ماد
مخفی و پنهان نیم ره
زیور گل بینی زنانه نا تی
پنهان شدن نیم ره له
مخفی کردن کسی نیمره دلجی
چیزی را زیر پای کردن نرغیلده
بیر و بار و لگد مال کردن نرغیلده له
زیرنظارت گرفتن
کسی و چیزی نی کول
تحت کنترول داشتن نیکول دلجی
زیر مراقبت گرفتن نیکول له
سر پیچی و ستیزندگی نه غه شی
دری هزاره گی حرف «و»
عجیب و نمونه وز گه نه
چشم وقره
نشسته به خواب رفتن ور گیله
بند قنداق و سارغ اطفال ورده مه
غذای مخلوط آرد و روغن و ماج
نشسته خواب کردن ور گیله له
نشسته خواب دادن اطفال ور گیله دلجی
مسخره گی و بی حیائی وزگنه گی
بیحیائی و حرکات عجیب
انجام دادن وزگنه دلجی
سرگین فضله حیوانی ودکو
دفعتا و وارخطائی ولغه تله
مغرور و متکبر وماغ به له
سطحی و سرسری وبول
سطحی کاری وبوله
طور سرسری کاری را
انجام دادن وبول دلجی
نوشیدن مایع و چی
نوشانیدن مایعات به کسی وچیدلجی
چهره و رنگ سیما ونگه
قیافه و سیما کشیدن ونگه له
گریان و عذر و زاری وا ویلا
گریه بلند و عذر و زاری کردن وا ویلا دلجی
بیگاری حکومتی وولاو
بیگاری کردن وولاو دلجی
دام برای پرندگان از موی اسپ ورغه
فرو رفتگی یک ساحه ووته پور
مادر حال و اجنه ووخ لای
اولاد اندری و برادر اندری ووگی
بهانه جوئی ولغه طلب
وقف کردن وخم دلجی
وقف وخم
لجاجت و مباحثه ووشت
لجاجت کردن ووشت له
بعداً و پسانتر ووسه
واسکت ووش کت
گریستن بلند وق قس
کمر بند حیوانات بار بری وولنگ
خوف و ترس وام
ترسانیدن وام دلجی
استفراغ و تهوع وغ له
آشیانه و لانه پرندگان وور ده
گیاه هرزه گندم مانند وو ایل
جوان و برنا وار نا
روشن کردن آتش وار
جوی چه ورغ
غده و دانه کلان وور
لانه و آشیان ور
اصل و نژاد ووروغ
پیمانه و مقیاس ولچک
زولانه و دست بند زندانی ول چگ
بد بین بودن ووچ
بد بینی وو جاره
گل کنه و جای کندن گل ووته
صدای بز نر وول زدو
جای سوراخ دسته تیشه و تبر ونغو
ضعف و بیهوشی وقشی
کشتن حشره مضیره وقجی
لجاجت برای شرط بستن ووشت له
فراموشی وغونگی
رگ و پی ووج
نوعی از درخت چنار ول یات
شگفت کردن و
عجیب و مقبول وزگه نه له
مسخره ولته مه
پیمانه و مقیاس وزمه
ناگهان و دفعتا وگ دوگ
گشتار و رفتار بد اسپ ورد ورد
تصمیم و اراده آزاد ولای واز
سلب اراده و آزادی ولای کور
انسان بد اخلاق و بد کردار ووچر
ولگرد و هرزه گردی ووید ووید
لنگیدن پا ودن گه له
دعوا کردن ودنگله دلجی
گیاه شلک که درو نشود وق جم
شک و گمان ووگل
ملامتی نکوهش و سرزنش وله بار
دری هزاره گی حرف «ه»
خشک هیفت
ترسو و کم جرأت هوش بورغو
هم سن و سال هم قوراغ
چشمک زدن هیلمگ
چشمگ کردن هیلمکله
هیچ هیس
باهوش و بافکر هوشرو
وار خطا هوش په رک
هر وقت و زمان هر غه دل
گریه و ناله اطفال هوله جی
وادار به گریه کردن اطفال هوله جی دلجی
دو زن در یک شوهر هم باق
داغ کردن هه قینه
دری هزاره گی حرف «ی»
شوهر همشیره یزنه
زن برادر ین گه
بکلی و یکباره گی ئی کر ته
خنک خورده یخ تخ سو
خنک خوردن یخ تخسوله
کلان کار و خود خواه یخک
کلان کاری کردن و خود نمائی یخگله
تبدار و خنک خورده یخ برده
اشاره یشتک
اشاره کردن یشتک له
گذاشت و اجازه داد یشت
اجازه دادن یشتلجی
خنک خور و تب داشتن یخ بور دخسو
خنک خوردن و تب داشتن یخ بوردخسوله
صرفه جوئی یف
احتیاط یف
صرفه جوئی و احتیاط کردن یفگ له
برادر شوهر ئی ور
زخم و خراشیدگی پوست بدن یاره
مثل و مانند یک ادلی
سرد و بی محتوا یخ چخ
دوره و زمان یادین
زمینیکه یک بار قلبه شده باشد یگ اله
خواب گاه گوسفندان ئی یل
بز نر یر غیش
متواتر و پی در پی یه کیم
علف کوهی سوزن مانند یا مه
ارسال و فرستادن ییری
ارسال کردن و فرستادن ییری دلجی
مکمل و تماماً یک لوخت
اسپ تند رو که تکان ندارد یورغه
شبه ساختن یک ادلی دلجی
چوبیکه در وقت قلبه به گردن یوق
گاو می اندازد
تاریکه چوب یوغ با آن یوق له بند
بهم بسته میشوند
چوب کوچک که یوغ به یوقله چوب
آن بسته میشود
لقمه ییم
خستگی پای ییبره
مؤثر و اثر کننده ییر
بی پناه ییبور
امید کردن ییدگ
جداکردن پت پشم از زیر آن ینه
تخریب و ویران کردن یابیز
سر ریزه کردن مایعات ییل گه
کمک و معاونت ییمر گو
مساعدت کردن ییمرگول
لهجه های مروج مردم هزاره با استفاده از دو جلد رساله ای لهجه های مروج مردم هزاره جاغوری و دایزنگی چاپ سالهای ۱۳۶۵و ۱۳۶۹ش نوشته صاحب قلم با برخی اصلاحات تکمیلی در چند قسمت تقدیم میشود.
با احترام ارادتمند تان محمد عوض نبی زاده
ماه – اپریل – سال – ۲۰۱۷ میلادی
