گفتگوی سران روسیه و آمریکا
پوتین به ترامپ: حل بحران اوکراین آسان نخواهد بود
دمیتری شوچنکو (Dmitry SHEVCHENKO)، تحلیلگر سیاسی، روزنامه‌نگار
ا. م. شیری- از هر چه بگذریم، از این نمی‌توان گذشت که گفتگوها و تلاش‌های مقامات آمریکا برای پایان دادن به جنگ در قلمرو اوکراین بدون مشارکت مقامات خود اوکراین و پافشاری مقامات شیرین عقل اروپا بر ادامۀ آن، این واقعیت را به روشنی ثابت می‌کند که این جنگ، جنگ ناتو به فرماندهی آمریکا با روسیه است. حال که تدارکاتچی کاخ سفید علی‌الظاهر سعی می‌کند به جنگ تحمیلی ناتو به روسیه پایان دهد، امیدوارم ولادیمیر پوتین بار دیگر نگوید: «ما فریب خوردیم». چرا که فریب خوردن مجدد روسیه همان و زبانه کشیدن آتش جنگ جهانی تازه همان!
رئیس جمهور آمریکا باید زلنسکی را دوباره بر تن دادن به صلح وادار کند.
هم واقعیت خود گفتگوی تلفنی مستقیم رؤسای جمهور روسیه و آمریکا در ١٨ مارس به مدت دو و نیم ساعت و هم نتایج آن که تأثیر مستقیم بر حل مناقشۀ اوکراین خواهد داشت، در سراسر جهان به شدت مورد توجه قرار گرفت.
روز گذشته روزنامۀ بیلد آلمان نوشت که سران کشورهای اتحادیۀ اروپا با نگرانی منتظر پایان گفتگوی تلفنی سران روسیه و آمریکا بودند. زیرا، نتیجۀ گفتگو می‌تواند تأثیر مخربی بر امنیت این قاره داشته باشد. به عقیدۀ این روزنامه، جمهوری‌های حوزۀ دریای بالتیک، فنلاند و لهستان از خروج نیروهای آمریکایی از اروپا و «حملۀ ارتش روسیه ظرف چند سال آینده» بیم دارند.
موافقت مسکو با آتش‌بس ٣٠ روزه که برای بروکسل و کی‌یف غیرمنتظره بود، هم زلنسکی و هم سران ستیزه‌جوی اتحادیۀ اروپا را انگشت حیرت به دهان گذاشت. اما سخن رئیس جمهور ولادیمیر پوتین: «ما طرفدار آن هستیم، اما تفاوت‌های ظریفی وجود دارد»، مانند گفتگوی او با دونالد ترامپ باعث تشنج آن‌ها شد.
به ویژه «نکتۀ ظریف» آتش‌بس دایر بر توقف عرضۀ سلاح‌های غربی و بسیج در اوکراین به مزاق خونتای کی‌یف اصلاً خوش نیامد. از این گذشته، دقیقاً همین محدودیت‌هاست که اجازه نمی‌دهد «آتش‌بس» به مهلتی برای زلنسکی تبدیل شود، که طی آن نیروهای مسلح اوکراین می‌توانند تجدید قوا نمایند، محموله‌های جدید تسلیحات غربی دریافت کنند و درگیری‌ها را بحساب بسیج بیشتر شهروندان اوکراینی با نیروهای تازه‌‌نفس ادامه دهند.
گفتگو در مورد شرایط آتش‌بس، مانع مذاکرات بین مسکو و واشنگتن در خصوص چارچوب توافقنامۀ صلح آتی مبنی بر عضویت اوکراین در ناتو، امتیازات ارضی، اعزام نیروهای حافظ صلح به منطقۀ درگیری و همچنین «نازی‌زدایی و غیرنظامی کردن» دولت کی‌یف نمی‌شود.
طبیعتاً سایر موضوعات مبرم، اعم از به رسمیت شناختن کریمه و مناطق جدید به عنوان بخشی از قلمرو روسیه، تحریم‌های غرب علیه فدراسیون روسیه و سرنوشت ذخایر طلا و ارز منجمدشده، مورد بحث قرار گرفته است.
بعید است ما بتوانیم به محتوای کامل گفتگوی ١٨ مارس بین سران روسیه و آمریکا دست یابیم. اما، گزارش‌های رسمی کرملین و کاخ سفید، خلاصۀ واضحی از این گفتگو و نکات اصلی مورد توافق در آن را نشان می‌دهد. بخصوص، طبیعتاً موضوع اصلی، همان بحران اوکراین و آتش بس ٣٠ روزه بوده است.
مسکو لزوم اطمینان از کنترل مؤثر بر آتش بس احتمالی در سراسر خط تماس رزمی، ضرورت توقف بسیج اجباری در اوکراین و توقف کامل عرضۀ سلاح‌ها و اطلاعات غربی به نیروهای مسلح اوکراین را مورد تأکید قرار داد.
ناتوانی و کارشکنی رژیم کی‌یف در مذاکرات، نقض مکرر توافقات و همچنین، جنایات تروریستی وحشیانۀ شبه‌نظامیان اوکراینی علیه مردم غیرنظامی در منطقۀ کورسک، مورد تأکید ویژه قرار گرفت.
در مورد سربازان محاصره‌شدۀ نیروهای مسلح اوکراین، طرف روسی زندگی افرادی را که مطابق قوانین فدراسیون روسیه و قوانین بین‌المللی تسلیم می‌شوند، تضمین می‌کند و متعهد می‌شود با آن‌ها بطرز شایسته رفتار کند. در همین راستا خاطرنشان شد که در ١٩ مارس تبادل اسرا بین فدراسیون روسیه و اوکراین (١٧۵ به ١٧۵ نفر) انجام خواهد شد و ٢٣ نظامی به شدت مجروح اوکراینی، به عنوان ابراز حسن‌نیت به کی‌یف منتقل خواهند شد.
کرملین همچنین نکات مورد توافق را به ترتیب زیر اعلام کرد:
ــ رؤسای جمهور فدراسیون روسیه و آمریکا به قصد خود مبنی بر ادامۀ تلاش‌ها برای حل و فصل مناقشۀ اوکراین تأکید کردند و توافق کردند که در مورد همۀ موضوعات مطرح شده در تماس باشند؛
ــ روسیه و آمریکا برای حل و فصل بحران اوکراین گروه‌های کارشناسی تشکیل می‌دهند؛
ــ مسکو از ایدۀ واشنگتن مبنی بر خودداری ٣٠ روزۀ طرفین از حمله به زیرساخت‌های انرژی همدیگر حمایت کرد؛
ــ قرار است مذاکراتی برای بررسی ابتکار عمل در مورد ایمنی دریانوردی در دریای سیاه آغاز شود؛
ــ طرفین به نفع عادی‌سازی روابط دوجانبه با توجه به مسئولیت مشترک خود در قبال برقراری ثبات در جهان، وضعیت خاورمیانه، منطقۀ دریای سرخ و همچنین در مورد «طیف وسیعی از زمینه‌ها» که می‌توان همکاری کرد، صحبت کردند؛
ــ علاوه بر این، دونالد ترامپ از طرح ولادیمیر پوتین برای سازماندهی مسابقات هاکی بین بازیکنان تیم‌های ملی و قاره‌ای هاکی حمایت کرد.
کاخ سفید در مورد توافقات حاصله مبهم‌تر صحبت کرد:
ــ رؤسای جمهور آمریکا و روسیه در مورد لزوم صلح و آتش‌بس در اوکراین گفتگو کردند؛
ــ مناقشۀ اوکراین نباید آغاز می‌شد و باید از مدت‌ها پیش از طریق مسالمت‌آمیز پایان می‌یافت؛
ــ حرکت به سوی صلح و آتش‌بس با توقف حمله به تأسیسات و زیرساخت‌های انرژی طرفین و همچنین مذاکرات فنی در مورد آتش‌بس در دریای سیاه آغاز خواهد شد؛
ــ خاورمیانه به عنوان منطقۀ بالقوه برای همکاری مورد بحث قرار گرفت؛
ــ ضرورت توقف گسترش سلاح‌های راهبردی مورد بحث قرار گرفت؛
ــ مناسبات دوجانبه بین آمریکا و روسیه از ظرفیت عظیمی برخودار است.
لازم به ذکر است که ابتدا، جلسه توجیهی رئیس جمهور ترامپ بعد از گفتگوی تلفنی برنامه‌ریزی شده بود. اما این جلسه با بیانیۀ کاخ سفید جایگزین شد. علی‌الظاهرا پیچیدگی «نکات ظریف» آتش‌بس مطرح شده از سوی مسکو، و نیز نیاز به رضایت کی‌یف (حداقل از نظر توقف بسیج) و اروپا (بلحاظ عرضۀ تسلیحات) واشنگتن را وادار کرد تا گزارش‌های پیروزی خود را به تعویق بیندازد و خود را به بیانیۀ کلی محدود کند.
بموازات این، دونالد ترامپ در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «گفتگو بسیار خوب و سازنده» بود و هر دو طرف «بمنظور دستیابی به آتش بس کامل و در نهایت، پایان دادن به این جنگ وحشتناک بطور جدی تلاش خواهند کرد».
همانطور که انتظار می‌رفت، رسانه‌های غربی نسبت به نتایج گفتگوی سران روسیه و آمریکا واکنش‌های متفاوت نشان دادند.
شبکۀ تلویزیونی اسکای نیوز انگلیس معتقد است که این گفتگو به هر دو طرف اجازه می‌دهد پیروزی دیپلماسی را تضمین کنند. در همین حال، گاردین نوشت: «از آنجائیکه اختلافات اساسی در بسیاری از موضوعات باقی مانده است، گفتگو بی‌نتیجه بود».
بر اساس گزارش بلومبرگ، روسیه مذاکرات را به تعویق می‌اندازد. زیرا، نتیجۀ این گفتگو با آتش‌بس مورد نظر ترامپ بسیار فاصله داشت. علاوه بر این، اوکراین تنها به یکی از زمینه‌های همکاری احتمالی روسیه و آمریکا تبدیل شده است.
شبکۀ تلویزیونی ABC News آمریکا معتقد است که پوتین به اندازه کافی به ترامپ کمک کرد تا شهرت خود را به عنوان یک صلح‌طلب تقویت کند. اما، روسیه اصولاً از هیچ چیز چشم‌پوشی نکرده است. نیویورک تایمز نیز نتایج این گفتگو را حداقل به این دلیل که بیانیه‌های مطبوعاتی هر دو طرف هیچ نشانی از آتش‌بس سریع ندارد، رضایت‌بخش تصور نمی‌کند و واشنگتن پست می‌نویسد که این توافقات اساساً به تأئید کی‌یف نیاز دارد.
لازم به ذکر است که علیرغم پیشروی تدریجی فدراسیون روسیه و آمریک به سمت امضای توافقنامۀ صلح مشروط به عدم عضویت اوکراین در ناتو و دادن امتیازات ارضی توسط کی‌یف، حکومت نظامی زلنسکی همچنان علناً بر مواضع و «خط قرمزهای» خود در مذاکرات صلح پافشاری می‌کند.
سیبیگا (Sibiga)، وزیر خارجۀ اوکراین بر سه خواستۀ اصلی تأکید کرد:
اول- «تمامیت ارضی و حق حاکمیت»، یعنی اوکراین هرگز سرزمین‌های اشغالی را به رسمیت نمی‌شناسد؛
دوم- «هیچ کشوری حق ندارد انتخاب مردم اوکراین مبنی بر عضویت اوکراین در اتحادهای خاص را وتو کند. بنابراین، عضویت در ناتو حتی اگر «امروز اجماع» بین شرکا وجود نداشته باشد، نمی‌تواند از دستور کار خارج شود؛
سوم- «توان دفاعی اوکراین و قدرت ارتش ما هرگز محدود نخواهد شد».
گل سر سبد شروط سیبیگا این شرط بود: «روسیه باید پاسخگو باشد». با این حساب، وزارت امور خارجۀ اوکراین ارتباط خود با واقعیت را به طور کامل قطع کرده است.
اما نه تنها او، بلکه همین «خط قرمزها» توسط یرماک (Yermak)، رئیس دفتر ریاست جمهوری (رئیس هیأت اوکراین در مذاکرات اخیر بین‌کی‌یف و واشنگتن در عربستان سعودی) و مرژکو (Merezhko)، رئیس کمیسیون سیاست خارجی مجلس علیا [ورخوونا رادا] نیز تکرار شد.
علاوه بر این، پارلمان اوکراین با اطمینان می‌گوید که در طول مذاکرات نه تنها نمی‌توان از بخش‌هایی از مناطق زاپاروژیه و خرسون که هنور تحت کنترل کی‌یف باقی مانده، دست برداشت، حتی باید کنترل دوبارۀ نیروگاه هسته‌ای زاپاروژیه را به دست گرفت.
با این حساب، حکومت کی‌یف هنوز اطمینان دارد که برگ برنده‌ای در دست دارد. بنابراین، قصد ندارد به توافقات راهبردی بین مسکو و واشنگتن توجه کند.
تلاش شبه‌نظامیان اوکراینی برای حمله به منطقۀ بلگورود فدراسیون روسیه درست در روز گفتگوی تلفنی بین مسکو و واشنگتن، شواهد اضافی دال بر عدم تمایل کی‌یف به صلح است. بنابراین، ترامپ باید زلنسکی را دوباره برای تن دادن به صلح وادار کند.
٣٠ اسفند- حوت ١۴٠٣
