کلید طلایی قفل تحریم‌ها
والنتین کاتاسانوف (Valentin Katasonov)، پروفسور، دکتر علوم اقتصادی، مدیر مرکز پژوهش‌های اقتصادی «شاراپوف» فدراسیون روسیه
ا. م. شیری
چگونه می‌توان پردۀ آهنین کشورهای غیردوست را شکست
پس از ۲۴ فوریۀ سال جاری، ایالات متحدۀ آمریکا و متحدانش یک پردۀ آهنین به اطراف روسیه کشیدند که در قالب ممنوعیت عرضۀ بسیاری از کالاهای مهم، بستن حساب‌های گزارشگر سازمانهای اعتباری روسیه در بانک‌های غربی، مسدود کردن تراکنش‌های پرداخت در ساختار سوئیفت و همچنین، دارایی‌های با منشأ روسی و غیره انجام گرفت. و البته سوراخ‌های زیادی در پردۀ آهنین ایجاد شد.
طلا یکی از ابزارهای کارآمد است که می‌توان با آن چنین سوراخی‌هایی را ایجاد کرد. طبق اطلاعات موجود، روسیه هنوز از این ابزار استفاده نمی‌کند. تجربۀ جهانی نشان می‌دهد که طلا یک کلید اصلی و بسیار مؤثر است که شرایط عبور از بسیاری از موانع تحریم‌ها را فراهم می‌کند.
یک مثال از تاریخ ملی. پس از برگزاری کنگرۀ چهاردهم حزب کمونیست بلشویک‌ها در دسامبر ۱۹۲۵، اتحاد جماهیر شوروی به هموار کردن مسیر صنعتی شدن شروع کرد. در این راستا، دولت شوروی واردات ماشین‌آلات و تجهیزات را افزایش داد. خرید این کالاها با ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های مستمر غرب مواجه شد. در واقع، در محاصرۀ تجاری و اقتصادی قرار گرفت. مسکو امیدواری خاصی به آلمان داشت. زیرا، آلمان به عنوان بازندۀ جنگ، به اردوگاه دولت‌های سرمایه‌داری ضد شوروی تعلق نداشت. با وجود ویرانی‌های عظیم پس از جنگ، آلمان موفق شد تا حدی صنایع خود را احیا کند و آماده بود تا بخشی از ماشین‌آلات و تجهیزات مورد نیاز اتحاد جماهیر شوروی را تأمین نماید. اما کشورهای اردوگاه ضدشوروی با آلمان موافق نبودند. برای دور زدن ممنوعیت عرضۀ تجهیزات ماشین‌سازی به دولت شوروی، مسکو به طرف آلمانی پیشنهاد داد که بهای کالاها را با طلا پرداخت کند (یعنی دور زدن بانک‌ها). زیرا، این نحوۀ پرداخت می‌توانست احتمال کشف و شناسایی نقض تحریم‌های ضد شوروی توسط برلین را برای لندن و پاریس کاهش می‌داد.
علیرغم تحریم‌های برخی کشورها، طبق گزارش بانک دولتی اتحاد جماهیر شوروی، تنها برای دورۀ اول اکتبر ۱۹۲۷ تا ۱ نوامبر ۱۹۲۸، بیش از ۱۲۰ تن طلا از اتحاد جماهیر شوروی به خارج از کشور صادر شد. البته، عملیات با طلا نیازمند هوشیاری، تجربه و نبوغ بود.
غرب با درک اینکه مسکو برای دور زدن محاصره با کمک طلا آماده میشود، در سال ۱۹۲۵ به اصطلاح محاصرۀ طلا را قانونی کرد. ایالات متحدۀآمریکا، انگلیس، فرانسه و چند کشور پیشرو غربی دیگر اعلام کردند که از عرضۀ کالا به اتحاد جماهیر شوروی به ازای طلا امتناع می‌کنند. با این وجود، مسکو به سرعت توانست خود را با محاصره طلا وفق دهد. فلز گرانبها همیشه مستقیماً از اتحاد جماهیر شوروی به آلمان نمی‌رفت (زیرا، کشورهای پیروز تلاش کردند تا کنترل شدیدی برقرار کنند). مسیرهای انحرافی- از طریق سوئد و آمریکا نیز مورد استفاده قرار گرفت. بخشی از طلا باید ذوب می‌شد و به عنوان طلای سوئدی انتقال می‌یافت. تحویل مخفیانۀ طلای شوروی، نقش مهمی در صنعتی شدن شوروی ایفا کرد.
حالا برگردیم به قرن بیست و یکم، به مسئلۀ مربوط به روابط تجاری و اقتصادی ایران و ترکیه. ایران از سال ۱۹۷۹ تحت تحریم‌های مختلف واشنگتن و متحدانش بسر می‌برد. با این حال، این کشور با استفاده از کلیدهای مختلف، از جمله طلا، آموخت که در شرایط محاصرۀ دائمی زندگی کند. بیشترین فعالیت ایران در استفاده از کلید طلایی در سال ۱۳۹۱ اتفاق افتاد. بهای گاز ایران به ترکیه در آن زمان، با کمک این فلز گرانبها پرداخت شد. قیمت گاز ایران به طور رسمی با لیر ترکیه پرداخت می‌شد، سپس صادرکنندگان گاز ایران با همان لیر از بازار داخلی طلا ترکیه می‌خریدند و در صورت لزوم، آن را از ترکیه به ایران و کشورهای دیگری انتقال می‌دادند، که در آن‌ها یکسری شرکت‌ها برای تأمین کالاهای مورد نیاز ایران فعالیت می‌کردند. پرداخت با استفاده از ارز حاصل از فروش طلا صورت می‌گرفت. بعدها که اسرار تجارت گازی ایران و ترکیه فاش شد، طرح پیچیده‌ای که بازیگران اصلی آن ترکیه، چین، دبی (امارات متحده عربی) و ایران بودند، بازسازی شد.
ترکیه در ۹ ماه اول سال ۲۰۱۲ به ارزش ۶.۴ میلیارد دلار از این فلز زرد به ایران فروخت. به این ترتیب، ایران در سال ۲۰۱۲، ۶۰ درصد از کل صادرات طلای ترکیه را به خود اختصاص داد. ۳۰ درصد نیز به امارات متحدۀ عربی صادر شد (که احتمالاً طلا را به کشورهای مورد نیاز ایران صادر می‌کرد).
از قضا، هم ترکیه و هم امارات متحدۀ عربی بطور سنتی واردکنندگان اصلی طلا هستند. در پایان سال گذشته، واردات طلا توسط امارات متحدۀ عربی بالغ بر ۱۰.۶ میلیارد دلار (رتبۀ نهم در رده‌بندی جهانی) و ترکیه با ۵.۵ میلیارد دلار (رتبۀ چهاردهم) بود. همه شواهد حاکی از آن است که این کشورها از فلز گرانبها نه بعنوان وسیلۀ انباشت ذخیره، بلکه به عنوان یک وسیله برای پرداخت‌های بین‌المللی استفاده می‌کنند.
و این هم یک مثال دیگر در مورد استفاده از طلا بعنوان ابزار پرداخت. دولت غنا در حال حاضر راهبرد جدید پرداخت بهای فرآورده‌های نفتی با طلا به جای ذخیرۀ دلار را توسعه می‌دهد. ماهامودو باوومیا، معاون رئیس جمهور غنا اعلام کرد که دولت این کشور برای تغییر پرداخت واردات فرآورده‌های نفتی از دلار آمریکا به طلا آماده میشود. لازم به ذکر است که غنا یک کشور بزرگ استخراج طلا است (در پایان سال ۲۰۲۰، تولید این کشور به ۱۳۸.۷ تن رسید. رتبۀ ششم جهان بعد از کانادا).
شماری از کارشناسان، اغلب اوقات این پرسش را مطرح می‌کنند: آیا تغییر محاسبات تجارت خارجی از دلار آمریکا و یورو به طلا به‌منظور دور زدن تحریم‌ها (مانند مورد ایران)، یا بعنوان وسیلۀ ذخیرۀ ارزی (مانند مورد غنا)، صرفاً به این دلیل ساده که سقوط دلار آمریکا و سایر ارزهای ذخیره غربی بعید نیست، لازم به نظر نمی‌رسد؟
این گزینه برای روسیه اولویت دوچندان دارد. اول اینکه تحت تحریم است. دوم، این کشور یک کشور استخراج طلا است. روسیه بر خلاف مثلاً همان ترکیه یا امارات متحدۀ عربی، به واردات طلا نیاز ندارد. این کشور از نظر تولید این فلز گرانبها در رتبۀ دوم یا سوم جهان قرار دارد (سال گذشته تولید طلا به ۳۶۳.۵ تن رسید) و مانند غنا می‌تواند کالاهای لازم را با کمک طلا بخرد.
متأسفانه، همانطور که نوشتم، صنایع استخراج طلای روسیه امروز در موقعیت دشواری قرار دارد. بانک مرکزی فدراسیون روسیه فلزات گرانبهای استخراج شده در داخل را عملاً نمی‌خرید. تا ۲۴ فوریه تقریباً دو سال چنین خریدهایی را متوقف کرده بود. استخراج‌کنندگان طلای روسیه این فلز گرانبها را در آن دوره به بازار خارجی و تقریباً منحصراً به انگلستان صادر می‌کردند. امروز انگلیس (مانند آمریکا و اتحادیۀ اروپا) حالت محاصرۀ طلایی (تقریباً شبیه سال ۱۹۲۵) برای روسیه برقرار کرده است. اما آن وقت در حلقۀ محاصرۀ عمومی سوراخی به شکل آلمان وجود داشت. امروزه تعداد سوراخ‌ها در حلقۀ محاصره زیاد است: چین، هند، ترکیه، ایران و بسیاری کشورهای دیگر که ما آن‌ها را کشورهای «دوست» می‌نامیم. برای اینکه عمو سام به دخالت در روابط تجاری و اقتصادی ما با این کشورها سعی نکند، باید در تسویه حساب با آن‌ها، به ارزهای ملی و یا طلا روی آوریم.
می‌توان از همان طرح عرضۀ گاز طبیعی ایران به ترکیه در سال ۲۰۱۲ استفاده کرد. طبق این طرح، عرضه‌کننده کالا به روسیه از یک کشور دوست، روبل روسیه دریافت می‌کند و سپس، با همان روبل از بازار روسیه طلا می‌خرد. با سپردن این طلا به بانک‌ها یا به صندوق‌های سرمایه‌گذاری روسیه، انتقال فلز به کشور صادرکنندۀ کالا یا هر کشور ثالثی انجام میشود. علاقه‌مندان به عرضۀ کالا به روسیه با چنین شرایطی بیش از اندازه زیاد خواهند بود.
قبلاً نوشتم که امسال تقاضا برای فلز گرانبها در جهان به سرعت افزایش خواهد یافت. در واقع، روبل روسیه با پشتوانۀ طلا می‌تواند جایگزین اصلی برای ارزهای سمی مانند دلار آمریکا و یورو باشد! گمان نمی‌کنم که هیچ تأمین‌کننده‌ای نمی‌تواند در مقابل جذابیت‌های چنین «روبل طلایی» مقاومت کند (اصطلاح روبل طلایی را به این دلیل در گیومه نوشتم، که روبل طلایی به معنای واقعی کلمه وجود ندارد). چنین روبل طلایی سوراخ بزرگی در پردۀ آهنین تحریم‌های غرب ایجاد می‌کند. من تجربیات سال‌های صنعتی شدن شوروی را که اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی در شرایط محاصرۀ اقتصادی از سوی غرب، ماشین‌آلات و تجهیزات لازم برای کشور را با استفاده از طلا خرید، مبنای پیش‌فرض‌های خود قرار داده‌ام.
برگرفته از وب سایت حزب کمونیست فدراسیون روسیه- ساوتسکایا راسیا
۱۵ آذر- قوس ۱۴۰۱
