پادشاه گردشی در دنمارک!
مقوله “پادشاه‌گردشی” در ذهن و روان مردمانی بخش بزرگی از جهان یادآور دنیای از ترس، وحشت، کشتار و بربادی است. پادشاه گردشی ها، در تاریخ این کشورها، بارها صفحه‌های دردناک و سیاهی را در خود ثبت کرده و رقم زده است. این پادشاه گردشی ها به اثر جاه طلبی‌ها و اختلاف‌های درون خانوادۀ سلطنتی و همچنان ارکان قدرت و اضافه برآن، توطئه ها، دسایس وکودتاها الهام بخش از بیرون و کشورهای آزمند و حریص به آن بوجود آمده است. تاریخ کشوری بنام افغانستان نیز شاهد خونبارترین صحنه‌ها از پدرکشی‌ها، فرزندکشی‌ها و برادرکشی‌ها در پادشاه گردشی‌ها بوده است. دامنه این کشتار محدود به حلقه اول قدرت و حاکمیت نمائده و از آن سرازیر شده و بخش بزرگی از مردم را نیز در بر گرفته است. پی‌آمد این پادشاه گردشی‌ها به منظور کسب قدرت و حفظ قدرت به هر وسیله ممکن، در نهایت به جنگهای داخلی گسترده میان گروه‌های از مردم زیر نام قوم، قبیله و مذهب نیز مبدل شده است. اگر تاریخ بیش از صد سال اخیر افغانستان را ورق بزنیم به جز از شماری چند بیشترینه زمامداران کشور به فجیع ترین شکل ممکن کشته شده و نابود گردیده اند.
جدا از این پادشاه گردشی‌های که ما در ذهن و روان خود داریم، در همین هفته در کشور پادشاهی دنمارک نیز پادشاه گردشی صورت گرفت که برای بسیاری از کشورها و مردم جهان عجیب و غیر منتظره جلوه کرد. این پادشاه گردشی در یکی از پیشرفته ترین و مدرن ترین کشورهای جهان را به گونه فشرده به بررسی می‌گیریم.
ملکه 82 ساله دنمارک، مارگرته دوم، در شب تحویل سال نو ترسایی در ضمن تبریکی سال نو به گونه غیر مترقبه اظهار داشت که به تاریخ چهاردهم ماه جنوری سال 2024 درست پس ار پنجاه و دو سال سلطنت از این مقام به نفع پسر بزرگش کناره گیری می‌کند. این خبر تکاندهنده در جهان بازتاب گسترده یافت. دلایل این کناره گیری آنطوری که باید مشخص نشده است و به نحوی کسالت مزاج و کهنسالی به میان آمده است؛ ولی شاید این ملکه محبوب و مردمی که مورد احترام و ستایش زیاد مردم خود قرار دارد، می‌خواست در حیات خود، پسر دوست داشتنی و ولیعهد اش را به صفت پادشاه دنمارک ببیند!
مارگرته دوم پس از مرگ پدرش شاه فریدریک نهم در 14 جنوری 1972 به سلطنت رسید. مارگریته به خاطر اشتیاق شدیدش به باستان شناسی شناخته شده است و در کاوشهای باستانشناسی بسیاری، از جمله در ایتالیا، مصر، دنمارک و امریکای جنوبی شرکت جسته است. اضافه بر آن در طراحی و دیزاین آثار هنری، آشنایی عمیق با تاریخ، فرهنگ، سیاست و اقتصاد جهان نیز مشهور است.
مارگرته در 16 اپریل 1940 و یک هفته پس از اشغال دنمارک به دست نیروهای آلمان نازی در کپنهاک زاده شد. او دوران جنگ را در کشورش گذراند و به مدرسه یی در کپنهاک رفت. او سپس تحصیلاتش را در دانشگاه کپنهاک، آرهوس، کمبریج و مدرسه اقتصاد لندن و سوربن ادامه داد. در 1953 و به دنبال تغییر در قانون اساسی دنمارک که حق جانشینی پادشاه را به زنان خانوادۀ سلطنتی نیز اعطا می نمود و وی بزرگترین دختر شاه فریدریک نهم بود به عنوان وارث تاج و تخت دنمارک معرفی گردید.
با کناره گیری ملکه مارگریته دوم از سلطنت در دنمارک، همزمان با تشریفات بسیار ساده در ساختمان پارلمان این کشور، ولیعهد فریدریک جانشین او گردید. این تعویض سلطنت توسط بانو میته فریدرکسن صدراعظم دنمارک از حزب سوسیال دموکرات به مردم ابلاغ گردید و با شعار «عمر پادشاه دراز باد!» شاهزاده فردریک به عنوان «اعلیحضرت پادشاه فردریک دهم» معرفی شد. پادشاه جدید با لبان پرخنده و چشمان اشک آلود، به احساسات مردم صمیمانه پاسخ داد. این پادشاه بدون تاج و تخت، شخصیت بسیار متواضع و مردمی دارد که در بسا موارد مانند یک فرد عادی در شهر و گاهی هم سوار بر بایسکل یا دوچرخه همراه با فرزندانش گردش می‌کند. در این روز تاریخی صدها هزار نفر از سراسر دنمارک در شهر کپنهاک، اطراف عمارت پارلمان و جاده های آطراف آن جمع شده بودند تا شاهد این رویداد بزرگ تاریخی باشند. مردم به این ترتیب از ملکه محبوب خویش مارگریته دوم اظهار سپاسگزاری عمیق نموده و برای پادشاه تازه به سلطنت رسیده، آرزوی موفقیت کردند. این محفل تاریخی به شیوه مدرن و روشنفکرانه، فارغ بود از تمام شان و شوکت سلطنتی، محافل متعدد کلیسایی، اشتراک پادشاهان و روسای جمهوری، تدویر جشن‌های پر زرق و برق در قصرها و ساختمان های دولتی که سال گذشته در بریتانیا برای هفته ها و ماه ها شاهد آن بودیم.
جا دارد تا به مناسبت این رویداد تاریخی مکثی داشته باشیم بر چگونه گی کشوری بنام دنمارک.
پادشاهی دنمارک کشور فراقاره یی و نوردیک در اروپای شمالی و پایتخت ان کپنهاک است. جمعیت این کشور حدود5،8 میلیون نفر برآورد شده که پنج درصد آن را مهاجران تشکیل میدهند. زبان رسمی ان دنمارکی است. زبان های فارونی، گرینلندی و آلمانی نیز به عنوان زبان های محلی در این کشور رسمیت دارد. واحد پول این کشور کرون دنمارک است و با اینکه این کشور در سال 1973 به اتحادیه اروپا پیوسته اما شامل منطقه یورو نمی‌باشد. 80 در صد مردم دنمارک مسیحی پروتستان هستند.
کشور دنمارک دارای دولت رفاه هست و از نظر کم بودن اختلاف درآمد مردم، در رتبه اول جهان قرار دارد. دنمارک از نظر درآمد سرانه در رتبه هفتم جهان قرار دارد و در بررسی سالانه، مردم آن همواره به عنوان شادترین ملتهای جهان انتخاب می‌شوند و بر اساس شاخص سالانه شادی، کشور دنمارک در رتبه نخست شادترین و راضی ترین نیروی کار در دنیا قرار دارد. از نظر شاخص فساد اقتصادی، دنمارک (همرای کشورهای دیگری همچون فنلند و نیوزیلند) سالهای زیادی به عنوان کشور نمونه که کمترین فساد اقتصادی را داشته، معرفی شده است. برطبق تحقیقات سازمان یونسکو مردم دنمارک بعد از مردم کشور ناروی به خوشبخترین مردم روی زمین شهرت دارند و در طی چندین سال متوالی اخیر مقام اول در رضایتمندی از زنده‌گی را نیز کسب کرده اند.
کشور پادشهای دنمارک بعد از جاپان دارای قدیمی ترین خاندان سلطنتی است و این سلسله پادشاهی در حدود یک هزار سال ادامه یافته است. دنمارک بخشی از اسکاندیناوی و 43 هزار کیلومتر مربع مساحت دارد. به دلیل شمار زیاد جزایر، دنمارک دارای خط طولانی ساحلی به درازای بیش از هفت هزار کیلومتر است. بخش بزرگ خاک دنمارک را زمین های کشاورزی تشکیل میدهند. دنمارک سرزمین کم ارتفاع بوده و بر روی هم از جلگه های سرسبز و بسیار حاصل خیز و مراتع فراوان تشکیل یافته است.
جزایر فارو و گرینلند، بخشی از اتحاد مشترک پادشاهی دنمارک بوده، ولی خودمختار می باشند؛ یعنی مردم آنها شهروند دنمارک بشمار می‌روند و نمایندگان خود را برای پارلمان دنمارک انتخاب میکنند و اضافه بر آن مجامع دموکراتیک خود را دارند.
خاک اصلی دنمارک به پنج ناحیه ملی و 98 استان یا کمون تقسیم شده است. هر استان یا کمون دارای یک شهرداری اصلی است و هر شهرداری از شهرداری های کوچکتر تشکیل شده است.
این کشور مشروطه پادشاهی پارلمانی از سال 1945 در سازمان ملل متحد عضو است. خاندان سلطنت حق دخالت در امور سیاسی را ندارد و نقش ملکه یا پادشاه بجز موارد خیلی اضطراری تشریفاتی است. نظام سیاسی در دنمارک نظام پارلمانی است و هر حزبی که بیشترین شمار کرسی را در انتخابات مجلس ملی بدست می‌آورد، حق تشکیل دولت را دارد. با این همه دولت‌ها در دنمارک همواره پس از ائتلاف احزاب تشکیل می‌شوند و امکان تشکیل دولت فقط توسط یک حزب سیاسی چندان عملی نیست. احزاب سیاسی در دنمارک دارای دو گرایش چپ و یا راست هستند و احزاب چپ به سیاست های سوسیالیستی و بسط و گسترش دولت رفاه ملی اعتقاد بیشتری دارند و احزاب راست بیشترینه خواهان ایجاد نظام سیاسی متمایل به نظام سرمایه داری و لیبرالیسم سیاسی هستند. بزرگترین حزب سیاسی دنمارک حزب سوسیال دموکرات است که سیاست های چپ میانه را دنبال می‌کند. کمون‌ها یا استان ها نیز به همین شیوه شورای کمون را دارند که توسط آرای مستقیم مردم، نماینده گان آنها انتخاب می‌شوند. این شوراها رئیس کمون یا استان را از جمله آن حزب و یا ائتلافی که بیشترین کرسی‌ها را بدست آورده اند، انتخاب میکنند. شورا، رئیس و هیات رهبری کمون‌ها در طرح بودجه و برنامه‌ها و تطبیق آنها در حوزه مربوط، صلاحیت کامل دارند. خارج از حوزه معیین کمون و آن مسایلی که به چند کمون ارتباط می‌گیرد، از جانب حوزه ملی حل و فصل میشود. مسایل بالاتر از آن که سطح کشور را احتوا می‌کند، از جانب دولت بررسی، برنامه ریزی و حل می‌گردد. هیچگونه مداخله و تداخل در وظایف و مسوولیت های کمون‌ها، حوزه‌ها و دولت وجود ندارد.
نظام سیاسی دنمارک به مثابه پادشاهی مشروطه پارلمانی بر اساس قانون اساسی دنمارک در سال 1849 بنیاد گذاشته شده است. این قانون اساسی در تمام این سال‌ها صرف چندبار تغییر کرده است. این تغییرات شامل دادن حق رای به زنان در سال 1915 و همچنان در سال 1953 در ارتباط به حق جانشینی زنان خانواده به سلطلنت تعدیل شده است، ولی بیشتر اصول آن از شکل اولیه خود در این همه سال‌ها، یعنی 175 سال، بدون تغییر باقی مانده است.
پارلمان دنمارک قوانین دنمارک را به رای گذاشته و به اکثریت آراء تصویب می‌کند. پارلمان دنمارک دارای 179 عضو می‌باشد که از احزاب سیاسی مختلف برخاسته اند. اعضای پارلمان در هر نوبت برای دوره خدمت چهار ساله انتخاب می‌شوند. با این حال نخست وزیر می تواند قبل از این دوره چهارساله، پارلمان را منحل کرده و خواستار انتخابات عمومی شود.
فراورده های لبنی و گوشتی، کشتی و نفتکش، توربین های بادی، پوست سمور و روباه، اسباب بازی، دارو و تجهیزات پزشکی مهمترین کالاهای صادراتی دنمارک هستند.
تحصیل در دنمارک رایگان و برای کودکان 7 تا 16 ساله (دوره ابتدایی و سیکل اول متوسط) اجباری است. حدود 90 درصد دانش آموزان 7ـ16 ساله در مدارس دولتی و 10 در صد بقیه در مدارس خصوصی که تحت حمایت مالی دولت هستند، تحصیل میکنند. تا کلاس هفتم محتوای آموزش برای همه دانش آموزان یکسان است. در تمام مدارس دنمارک دانش آموزان به صورت طبیعی و بر اساس سن به کلاس بالاتر ارتقاء می‌یابند. در هفت سال اول تحصیل هیچگونه امتحانی وجود ندارد و هیچگونه نمره یی به دانش آموزان داده نمی‌شود.
دنمارک متشکل از اتحادیه ها و یا جمعیت‌ها است و در جهان جزو کشورهای است که بالاترین شمار عضویت در انجمن‌ها و جمعیت ها را دارد. 73 در صد افراد، دست کم عضو دو انجمن یا کلوپ هستند. دنمارک یکی از کشورهایی است که در جهان دارای بیشترین شمار دوچرخه سوار می باشد. در ساعت‌های شلوغی و ازدحام ترافیک، شمار زیاد دوچرخه سواران ـ والدینی که فرزندان خود را حمل میکنند ـ را در منزل و یا محل کار، مهد کودک و کودکستان، میتوان مشاهده کرد.
این کشور در ظاهر کوچک و با جمعیت کم، در تمام عرصه‌ها به شمول دانش، فرهنگ، هنر، اقتصاد و ورزش در سطح جهان از جمله پیشتازان است؛ از بالاترین کیفیت فراورده‌های صنعتی و زراعتی تا بدست آوردن جوایز معتبر جهانی به شمول نوبل و جوایز اکادمیک هنری و فرهنگی از محافل بزرگ بین المللی را میتوان برشمرد.
ظهور دموکراسی و توسعه دولت ـ ملت در دنمارک از میانه قرن نزدهم تا اکنون، توسعه و تحکیم دموکراسی پارلمانی و شهروندی مدرن، تامین عدالت و مساوات، ایجاد روحیه وطن دوستی، تقویت عناصر ملی در دولت و دسترسی به بسیج کامل تمام منابع ملی در هیات نیروی انسانی، و به گونه بسیار فشرده، ایجاد یک سیستم دقیق، کارآ و خدشه ناپذیر در دولت بطور عام موجب این همه پیشرفت و ترقی و توسعه گردیده است. تجربه دنمارک نشان می‌دهد که شکل نظام به تنهایی عامل ثبات و توسعه اجتماعی و اقتصادی نیست؛ بل اینکه ماهیت آن نظام از اهمیت استثنایی برخوردار می‌باشد.
دستگیر صادقی
17 جنوری 2024
