همگرایی مالی مرحلۀ اول ادغام پولی بریکس
نظام پرداخت بریکس اولین گام‌های خود را برمی‌دارد
دمیتری نیفیودوف (Dmitry NEFYODOV)
ا. م. شیری
در آستانۀ اجلاس بین‌دولتی بریکس، استراتژی تأمین مالی ارزی پروژه‌های بانک توسعۀ جدید بریکس بدون اتکاء بر تأمین مالی به ارزهای غربی، در کشورهای عضو این گروه اعلام شد.
همانطور که دیلما روسف، رئیس جمهور سابق برزیل و رئیس بانک توسعۀ جدید بریکس، گفت: «این بانک قصد دارد از ارزهای ملی کشورهای عضو برای تأمین مالی بخش خصوصی اقتصاد آن‌ها استفاده کند. این بخش از اثرات افزایش هزینه‌های تأمین مالی طرح‌های بین‌المللی رنج می‌برد. زیرا، نمی‌تواند نرخ بهره و نرخ ارز را کنترل کند». در اینجا سخن از افزایش هزینۀ پروژه‌ها به دلار و یورو می‌رود که نه آنقدر به عوامل اقتصادی، بلکه بیشتر به عوامل ناشی از سیاست‌های غرب در قبال کشورهای «غیر غربی» بستگی دارد. افزایش این ارزش به سهم خود، معمولاً به کاهش ارزش یکسری از ارزها می‌انجامد و این امر وابستگی اقتصادهای ملی مربوطه به سیاست نرخ ارز فدرال رزرو آمریکا و بانک مرکزی اروپا را افزایش می‌دهد.
در این رابطه، دیلما روسف توضیح می‌دهد: «زمانی که فدرال رزرو آمریکا تصمیم به تغییر سیاست و افزایش نرخ بهره می‌گیرد، در اصل میزان بدهی‌های کشورهای دریافت‌کنندۀ وام به دلار، تغییر میکند (افزایش می‌یابد). ما می‌خواهیم تأمین مالی به ارز ملی انجام شود تا جریان درآمدها و پرداخت‌ها با هم منطبق باشد».
رئیس بانک توسعۀ جدید یادآور شد که پس از اجلاس سران بریکس در سال ٢٠٢٣ در ژوهانسبورگ (آفریقای جنوبی)، «اعضای این سازمان توافق کردند راه‌های ایجاد یک نظام ارزی مشترک را مطالعه کنند. مشخص نیست که آیا این ارز بریکس خواهد بود یا چندین ارز از هر کشور. نکتۀ مهم این است که این باید یک نظام پرداختی واحد باشد».
سرمایۀ ١٠٠ میلیارد دلاری خود بانک توسعۀ جدید با رتبۀ اعتباری بین‌المللی برای تعهدات بلندمدت (در سطح «AA+» در رتبه‌بندی جهانی اس‌اندپی) به بانک اجازه می‌دهد تا سرمایه‌گذاری بلندمدت در بازارهای بین‌المللی و ملی را به طور مؤثر جذب کند. بانک در سال ٢٠١٩، یک برنامۀ اوراق قرضۀ بلندمدت مبادله‌ای با حجم ١٠٠ میلیارد روبل ثبت کرد که به آن اجازه می‌دهد تا تأمین مالی روبلی را در بازار بدهی روسیه جذب کند. بانک توسعۀ جدید در سال ٢٠٢٠، در بازارهای بین‌المللی سرمایه، اوراق اولیۀ قرضه (٢ میلیارد دلار برای یک دوره ۵ ساله و ١.۵ میلیارد دلار برای یک دوره ٣ ساله) انتشار داد که با تقاضای خارجی بالایی استقبال شد.
بیش از سه سال قبل، بانک توسعۀ جدید، در ٢٠ آوریل ٢٠٢١، از انتشار اوراق قرضۀ ۵ ساله به مبلغ ١.۵ میلیارد دلار خبر داد که سومین جای‌گیری اوراق قرضۀ دلاری این بانک در بازارهای بین‌المللی بود. وجوه حاصل از انتشار و فروش اوراق قرضه، همانطور که گفته شد، برای تأمین مالی پروژه‌های تحت وام ترجیحی در زمینۀ توسعۀ پایدار (صنعت، کشاورزی، انرژی، زیرساخت‌های حمل‌ونقل، ساخت و ساز مسکن و بهداشت) و همچنین برای اعطای وام‌های دارای ارجحیت تحت عنوان برنامۀ کمک اضطراری به کشورهای عضو بانک برای مبارزه با ویروس کرونا و پیامدهای آن صرف شد.
در عین حال، بدیهی است که سرمایه‌گذاری-اعطای وام به ارزهای ملی، که بر اساس نرخ مبادلۀ کنونی این ارزها به دلار آمریکا انجام می‌شود (از آنجایی که سبد وام بانک توسعۀ ملی به دلار تشکیل می‌شود)، نیازمند یک سیاست واحد است. کشورهای شرکت‌کننده برای افزایش رقابت‌پذیری، یعنی توان پرداخت پول ملی خود در مقایسه با «آمریکایی»، که همچنین مستلزم تبدیل مستقیم متقابل این ارزها (یعنی نه از طریق نرخ تبدیل دلار) است، تلاش می‌کنند. بر این اساس، کاهش ارزش و افزایش «معکوس» نرخ‌های ارزهای ملی در چارچوب بریکس، به‌ویژه اینکه در بین بانک‌های مرکزی هماهنگ نشده، در صورت عدم وجود سیاست هماهنگ نرخ ارز و تبدیل، قادر نخواهد بود ثبات تأمین مالی ارزی از سوی بانک‌های ملی را تضمین کند.
بن‌مایۀ این مسائل اخیراً توسط ولادیمیر پوتین مشخص شده است: «کشورهای بریکس به دلیل تفاوت در ساختار و کیفیت اقتصاد خود در حال حاضر برای ایجاد واحد پولی واحد آمادگی ندارند. اما، ارزش آن را دارد که روی استفاده از ارزهای ملی و ایجاد ابزارهای مالی جدید مشابه سوئیفت تمرکز کنیم. رئیس جمهور روسیه بر لزوم سر و سامان دادن به روابط بین بانک‌های مرکزی و اطمینان از مبادلۀ قابل اعتماد اطلاعات مالی مستقل از ابزارهای بین‌المللی مبادلۀ اطلاعات بین‌المللی، که به دلایل سیاسی محدودیت‌های خاصی ایجاد می‌کنند و اصول جهانی اقتصاد را نقض می‌کنند، اشاره کرد».
آنتون سیلوانوف، وزیر دارایی روسیه پیش از این خاطرنشان کرد که «امروز موضوع ایجاد ارز واحد جدید و واحد کشورهای عضو بریکس در دستور کار نیست. بیشتر لزوم توسعۀ یک نظام پرداخت جدید با استفاده از ارزهای ملی مورد بحث قرار می‌گیرد». وی توضیح داد که «امروزه نیاز جدی به ایجاد یک ساختار پرداخت تسویۀ مالی جایگزین وجود دارد که در آن کشورها بتوانند از ارزهای ملی خود، از جمله، دارایی‌های مالی دیجیتال استفاده کنند». تأیید شده است که بانک‌های مرکزی بسیاری از کشورهای بریکس «ارزهای دیجیتال خود را صادر می‌کنند، اما موضوع ارتباطات و تسویه حساب‌های متقابل آن‌ها دقیقاً وظیفۀ مشترک ماست».
در این رابطه لازم به ذکر است که بریکس سامانه‌های پرداخت خاص خود را دارد:
ــ یونیون‌پی «UnionPay» در چین – بیش از ۶ میلیارد کارت؛
ــ روپی «RuPay» در هند – تا ۵٠٠ میلیون کاربر؛
ــ الو «ELO» در برزیل – ١٢٠ میلیون دارنده کارت؛
ــ میر «MIR» در فدراسیون روسیه: ۵٠ میلیون کاربر فعال.
مشابه این سیستم‌ها در ایران، امارات، مصر و آفریقای جنوبی در حال توسعه هستند و به نظر می‌رسد روند همگرایی رو به جلو است. شرکت‌کنندگان در انجمن تجاری اخیر بریکس کارت‌های تبلیغاتی سیستم پرداخت بریکس‌پی «BRICS Pay» دریافت کردند. همانطور که آندری میخائیلیشین، مدیر پروژه اطمینان داد، بریکس‌پی تا پایان سال جاری در روسیه شروع به کار خواهد کرد. درست است، صرف وجوه موجود برای آن‌ها فقط در قلمرو مرکز تجارت جهانی در مسکو، جایی که انجمن برگزار شد، امکان‌پذیر خواهد بود. به هر حال، فرض بر این است که این خدمت امکان پرداخت با ویزا و مسترکارت را در داخل روسیه و در آینده با کارت «میر» در خارج از مرزهای خود فراهم خواهد کرد. مفروضات محتاطانه‌ای مبنی بر این وجود دارد که سیستم پرداخت، که تعدادی از بزرگترین اقتصادهای جهان را متحد خواهد کرد، در آینده می‌تواند جایگزین سیستم پرداخت بین‌المللی سوئیفت شود و فرصت‌های بیشتری را فراهم آورد.
مجوز در بریکس‌پی با استفاده از یک شماره تلفن انجام می‌شود، پس از آن مرتبط کردن یک کارت بانکی به برنامه ضروری خواهد بود. برای پرداخت، باز کردن برنامه و اسکن کردن کیوآرکد در محل پرداخت یا ایجاد یک کیوآرکد برای پرداخت در برنامه لازم است.
به گفتۀ کارشناسان، مزیت بریکس‌پی «BRICSPay»، توزیع جریان‌های مالی نه در دستان یک دایرۀ تنگ اپراتورهای مرکزی، بلکه بین تعداد معینی از شرکت‌کنندگان خواهد بود. یک سیستم قابل دسترسی برای همه، مقاومت در برابر اقدامات محدودکنندۀ یکجانبه علیه هر کشور را تضمین میکند. توسعه‌دهندگان سیستم، هزینه‌های کم تراکنش برای بریکس‌پی وعده می‌دهند که همه شرکت‌کنندگان در آن از حقوق برابر مطابق قوانین واضح برای سیستم برخوردار خواهند بود.
تطبیق سیستم پرداخت بریکس آشکارا یک گام جدید در جهت دلارزدایی از اقتصاد جهانی خواهد بود و بدیهی است که با فشارهای جدی از سوی غرب جمعی که با چشم‌انداز از دست دادن سلطۀ مالی خود به شدت مخالف است، مواجه خواهد شد. در عین حال، برخی مسائل به بررسی و توافق اساسی نیاز دارند. در گزارش وزارت دارایی فدراسیون روسیه که برای مجمع بریکس در مورد بهبود سیستم پولی و مالی بین‌المللی تهیه شده، هیچ اشاره‌ای به سیستم پرداخت‌های بین‌المللی مبتنی بر بلاک چین در پل چندگانه یوآن دیجیتال (mBridge) که مشابهان زیادی، از جمله، توسعۀ پل بریکس در روسیه و همچنین، صحبت‌های زیاد پیرامون ارز بریکس با پشتوانه «طلا» دارد، نشده است.
بدبینان با اشاره به نشانه‌های وجود برخی بی‌نظمی‌ها و فقدان رویکرد واحد در نظام پرداخت‌های جایگزین، ابراز تردید می‌کنند که مجمع آتی بریکس «پیشرفت قابل توجهی در این زمینه به ارمغان بیاورد». امیدواریم که آن‌ها هنوز اشتباه می‌کنند و حداقل رویکردها برای تصمیم‌گیری‌های متعادل در کازان برنامه‌ریزی خواهد شد. در هر صورت، ارزیابی اهمیت راه‌اندازی موفقیت‌آمیز سیستم‌های تسویه حساب مالی فرامرزی کارآمد و قابل اعتماد توسط روسیه دشوار است.
نقل از: بنیاد فرهنگ راهبردی
٢ آبان- عقرب ١۴٠٣
