ناتو، از جنگ سرد تا جنگ اوکراین
ائتلاف ناتو در هفتاد و پنجمین سال تاسیس خود، از فردا (سه‌شنبه) اجلاس سران خود برای سال ۲۰۲۴ را به میزبانی پایتخت آمریکا زیر سایه شکست‌های اوکراین در جنگ با روسیه و تلاطمات انتخاباتی در ۲ سوی اقیانوس اطلس برگزار می‌کند.
«جو بایدن» رئیس‌جمهور آمریکا بعد از نمایش فاجعه‌بار در اولین مناظره انتخاباتی با دونالد ترامپ و تقلای خود برای نجات حیات سیاسی‌اش، از سه‌شنبه نهم ژوئیه (۱۹ تیرماه) به استقبال رهبران ائتلاف ۳۲ عضوی ناتو رفته و سه روز میزبان آنهاست.
رئیس‌جمهور آمریکا برای این اجلاس همچنین از رهبران استرالیا، ژاپن، نیوزیلند و کره‌جنوبی نیز دعوت به عمل آورده و این نشانه‌ای از تلاش ناتو برای افزایش نقش خود در آسیا به منظور مواجهه با خیزش چین است.
به گزارش خبرگزاری فرانسه، «ولودیمیر زلنسکی» رئیس‌جمهور اوکراین همچنان قرار است به‌عنوان چهره شاخص این اجلاس، در جستجو به منظور کسب نشانه‌های قاطع پشتیبانی اعضای ائتلاف از کی‌یف، مطرح باشد، اما همچنان قرار نیست ناتو دعوتی از کشورش برای عضو شدن در ائتلاف کند.
ناتو که در سال ۱۹۴۹ با ماموریت «دفاع دسته‌جمعی» در مقابل اتحاد جماهیر شوروی تاسیس شد، بعد از شروع جنگ اوکراین در سال ۲۰۲۲ تلاش کرده است با استناد به بحث دفاع دسته‌جمعی برای روسیه خط و نشان بکشد.
هر چند اوکراین در اوایل جنگ توانست جلوی کسب پیروزی سریع روسیه را بگیرد، اما سربازان روسیه از پای ننشسته و در ماه‌های اخیر پیشروی‌های تدریجی و پیوسته در شرق اوکراین را ادامه داده‌اند.
یک مقام اروپایی در آستانه شروع اجلاس سران ناتو در واشنگتن تصدیق کرد که فضای «دلگیر» در بین اعضای ائتلاف به دلیل لغزش‌ها و وضعیت شکننده اوکراین در خطوط مقدم جنگ وجود دارد.
این مقام که خواست نامش فاش نشود، گفت: «این اجلاس فضای بسیار متفاوتی نسبت به برنامه‌های اولیه خود خواهد داشت، چون در یک مقطع حساس برای امنیت اروپا برگزار می‌شود. روسیه امروز نسبتا خاطرجمع است و فکر می‌کند میتواند با طول دادن جنگ به پیروزی برسد.»
ائتلاف ناتو در ماه آوریل هفتاد و پنجمین سالگرد تاسیس خود را از زمان امضا شدن معاهده تشکیل این ائتلاف، در واشنگتن شاهد بود.
در سال ۱۹۴۹ تنها ۱۲ کشور عضو موسس پیمان آتلانتیک شمالی شدند. در آن زمان آمریکا، کانادا و بخش عمده کشورهای غرب اروپا کنار هم جمع شدند تا با «تهدید» شوروی، کشوری که زمانی در جنگ جهانی دوم با آنها هم‌پیمان شد، روبرو شوند. در سال ۱۹۵۲ همسایگان ناراضی دیگری شامل ترکیه و یونان به این ائتلاف پیوستند و در گام بعدی، سه سال بعد از آن آلمان غربی تبدیل به یک عضو ائتلاف شد.
ناتو بعد از پایان جنگ سرد نیز دستخوش چند موج گسترده‌سازی به سمت شرق و روسیه شد؛ پیوستن لهستان و کشورهای حوزه بالتیک که سابقا متعلق به شوروی بودند، موجب شد که مرز ناتو با روسیه بیش از هر زمان افزایش یابد. با حمله روسیه در سال ۲۰۲۲ به اوکراین، سوئد و فنلاند، همسایگان حوزه نوردیک، سیاست دیرینه عدم تعهد نظامی خود را کنار گذاشته و به ناتو پیوستند و با ورود آنها تعداد اعضای ائتلاف به ۳۲ کشور رسید.
کشورهای عضو ناتو بیش از یک میلیارد نفر از جمعیت جهان را در خود جای داده و حدود ۵۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان سهم آنهاست. مجموعا در اعضای ناتو ۳.۲ میلیون مرد و زن در حال خدمت نظامی در ارتش هستند. ایسلند تنها عضو ناتوست که ارتش متعلق به خودش را ندارد.
ناتو تاکنون تنها یک بار به اصطلاح بند پنجم اساسنامه خود مربوط به دفاع جمعی به این معنی که حمله به یک عضو ائتلاف به مثابه حمله به کل ائتلاف است را آن هم بعد از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ در ایالات متحده آمریکا به خدمت گرفت.
این تصمیم به منظور نشان دادن حمایت از قدرت نظامی ارشد ائتلاف ناتو گرفته شد. ناتو در دوران بعد از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ در جنگ افغانستان درگیر شد و ۲۰ سال به حضور در این کشور ادامه داد و در سال ۲۰۲۱ با روند خروج آشفته‌ای که دولت جو بایدن مدیریت کرد، به کار خود در افغانستان پایان داد و پس از آن طالبان به قدرت رسید.
کشورهای ناتو در پی ضمیمه شدن شبه‌جزیره کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴ بر سر این که صرف ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی خود برای بودجه نظامی را به عنوان هدف تعیین کنند، توافق کردند. اما بعد از حمله روسیه به اوکراین در ۲۰۲۲ اعضای ناتو قرار شد که حداقل ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی را صرف بودجه نظامی خود کنند.
«دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور سابق آمریکا از اعضای ناتو به خاطر عدم تخصص منابع کافی برای بخش نظامی و دفاعی انتقاد کرده و هشدار داده که روسیه را «تشویق به انجام هر کاری که بخواهد» علیه کشورهایی که به وظیفه خود در قبال صرف بودجه نظامی عمل نکنند، کند.
انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۴، ۲۳ عضو ناتو به رقم ۲ درصد تولید ناخالص داخلی برای بودجه نظامی برسند، در حالی که این میزان در سال ۲۰۱۴ معادل سه عضو ناتو بود.
ناتو در سال ۱۹۹۹ سربازانش را در کوزوو مستقر ساخت؛ اتفاقی که در خاتمه خروج سربازان صرب از آنجا در نتیجه عملیات هوایی ۷۷ روزه رخ داد. ژوئن ۲۰۲۴ مصادف با بیست و پنجمین سالگرد این رخداد بود. این در واقع دومین مداخله نظامی ناتو در یک کشور در طول تاریخ آن بعد از مداخله‌ای که در اواسط دهه ۱۹۹۰ در بوسنی داشت، به حساب می‌آید.
ربع قرن از آن زمان گذشته اما همچنان نیروی کوزووی ناتو (KFOR) همچنان در منطقه بالکان حضور دارد و طولانی‌ترین ماموریت نظامی تاریخ ائتلاف را اجرا کرده است. سال گذشته میلادی تنش‌ها و آشوب باعث جراحت ۹۳ نفر از این سربازان ناتو شد و متعاقب آن کشورهای متحد در ناتو توافق کردند تا ۱۰۰۰ سرباز دیگر را وارد این مامور کرده و جمع نیروهای آن را به ۴۵۰۰ سرباز برسانند.
به غیر از مداخلات نظامی در بالکان، ناتو مداخلات نظامی دیگری هم داشته است که شامل استقرار نزدیک به ۲ دهه‌ای در افغانستان و بمباران سال ۲۰۱۱ علیه لیبی می‌شوند.
تاکنون سابقه نداشته که هیچ یک از اعضای ناتو این ائتلاف را ترک کنند اما در سال ۱۹۶۶ «شارل دوگل» رئیس‌جمهور وقت فرانسه از ساختار نظامی ناتو با گلایه از سلطه آمریکا بر آن خارج شده و تقریبا ۴۳ سال از آن بیرون بود. متعاقب این تصمیم، ناتو مقر خود را از پاریس به بروکسل منتقل کرد و تنها در زمان «نیکولا سارکوزی» رئیس‌جمهور اسبق فرانسه در سال ۲۰۰۹ بود که پاریس به این ساختار بازگشت.
از بعد از آن سال، روابط ناتو با فرانسه گاهی رو به تیرگی رفته، از جمله زمانی که «امانوئل ماکرون» رئیس‌جمهور فرانسه گفت این ائتلاف دچار «مرگ مغزی» شده است.
ترامپ که پیشتر سابقه تحسین از «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه را داشته است، زمانی ائتلاف ناتو را یک بار مسئولیت ناعادلانه برای ایالات متحده آمریکا به دلیل آنکه خیلی بیشتر از اعضای دیگر برای آن پول خرج می‌کند، خوانده بود.
این نامزد ریاست جمهوری حزب جمهوری‌خواه برای انتخابات ۲۰۲۴ که در دور نخست ریاست جمهوری خود به خاطر تهدید کردن زلنسکی استیضاح شده بود، ادعا کرده میتواند به جنگ اوکراین طی یک روز پایان دهد. مشاوران ترامپ ایده مشروط کردن کمک‌های آمریکا به اوکراین به منظور وادار کردن این کشور به مذاکرات صلح و تسلیم کردن اراضی را پیش کشیده‌اند.
طبق نظرسنجی‌ها، ترامپ برتری جزئی بر رقیب دموکراتش، جو بایدن دارد. مدتی بعد از آنکه امانوئل ماکرون امکان اعزام سربازان ناتو به اوکراین را پیش کشید، حالا در انتخابات اروپا و انتخابات در داخل فرانسه شاهد باخت‌های انتخاباتی خود و پیروزی‌های راست‌های افراطی بوده است.
اخیرا ولادیمیر پوتین از «ویکتور اوربان» نخست‌وزیر مجارستان که حامی روسیه بوده و اخیرا ریاستش بر اتحادیه اروپا را شروع کرده میزبانی کرد.
اجلاس ناتو در واشنگتن همچنین شروع دیپلماتیکی برای «کر استارمر» نخست‌وزیر جدید انگلیس بعد از پیروزی انتخاباتی اخیر حزبش خواهد بود.
