منافع متقابل و نامحدود
آذربایجان – روسیه – بریکس
دمیتری نفیودوف (DMITRY NEFYODOV)
ا. م. شیری- دیدارهای پیاپی رئیس جمهور فدراسیون روسیه با رهبران اغلب جمهوری‌های منشعب از اتحاد شوروی، این امیدواری را تقویت می‌کند، که رئیس جمهور پوتین در جهت متحد کردن متحدان سابق تلاش می‌کند. طرفه اینکه هر گاه سخن از تجزیۀ اتحاد شوروی به میان آمده، ولادیمیر پوتین، آن را بزرگترین فاجعۀ قرن بیستم نامیده است.
باکو و مسکو قصد دارند همکاری در بخش انرژی را با توجه به بازارهای جهانی تقویت کنند
در آستانۀ سفر رسمی ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه به باکو، پولاد بلبل‌اوغلو، سفیر جمهوری آذربایجان در مسکو در بارۀ علاقه‌مندی آذربایجان برای پیوستن به بریکس صحبت کرد. این دیپلمات با اشاره به «تمایل رهبری کشور برای شرکت در گروه بریکس» گفت: «ما در این باره با همکاران روس خود صحبت کرده‌ایم، این روند در دست انجام است».
بر اساس اطلاعات موجود، درخواست رسمی باکو برای عضویت در این گروه در پائیز سال جاری ارائه خواهد شد. جیحون بایراموف، وزیر امور خارجه نیز به نوبۀ خود این سازمان را یکی از محبوب‌ترین سازمان‌ها خواند که کشورهای دیگر را به خود جذب می‌کند. به نظر می‌رسد در صورت اجرایی شدن این گزینه، ظرفیت‌های پولی، مالی، ترانزیتی و به تبع آن، ژئوپلیتیک بریکس به میزان قابل توجهی تقویت خواهد شد.
در ١٩ اوت، مذاکرات بین رؤسای جمهور روسیه و آذربایجان، ولادیمیر پوتین و الهام علی‌یف، و همچنین هیئت‌های دولتی در باکو انجام شد. بویژه، طرف روس به باکو و ایروان برای انعقاد پیمان صلح با کمال میل کمک خواهد کرد. روسیه بیش از ۴ میلیارد دلار در اقتصاد آذربایجان سرمایه‌گذاری کرده که این هنوز پایان کار نیست. مسکو و باکو بمنظور افزایش عرضۀ منابع انرژی به بازارهای جهانی، به ساخت تانکرهایی برای حمل فرآورده‌های نفتی شروع کرده‌اند. به گفتۀ رهبر آذربایجان، پویایی توسعۀ روابط بین آذربایجان و فدراسیون روسیه بسیار مثبت و همکاری در زمینۀ انرژی و حمل و نقل در حال توسعه است. در بخش گاز، وضعیت به طور مفصل مورد بررسی قرار گرفت و طرفین به هماهنگی اقدامات خود ادامه خواهند داد. بر اساس خبرهای منتشره، «مسکو و باکو در حال اجرای کاری هستند که نتوانستند با آنکارا انجام دهند. آذربایجان گاز روسیه را با گاز خود مخلوط کرده و آن را مجدداً صادر خواهد کرد. به این ترتیب، تدارکات افزایش خواهد یافت. اتحادیۀ اروپا این موضوع را مضحک تصور می‌کند، اما برخی کشورها به صراحت می‌گویند که به آن علاقه‌مند هستند. زیرا، به گاز نیاز دارند».
اخیراً نسخه‌ها و فرضیاتی دایر بر اینکه جمهوری ساحلی دریای خزر با تلاش برای پیگیری یک سیاست خارجی چندجانبۀ روابط متعادل و سودمند با مراکز اصلی قدرت و در عین ادامۀ کمک به رژیم زلنسکی، به کدام مجمع همگرایی دیگری می‌تواند بپیوندد، کم نبوده است. علاوه بر اعلامیه «استراتژیک» با چین و علاقه‌مندی باکو به عضویت در سازمان همکاری شانگهای، آذربابایجان برای ارتقاء طرح‌های فردی در چارچوب «سازمان کشورهای ترک» نیز تلاش می‌کند.
به نظر می‌رسد که با یک «فهرست امکانات» نسبتاً کامل، پیوستن احتمالی آذربایجان به بریکس، یکسری عوامل مرتبط را که می‌تواند موجب افزایش رقابت‌پذیری و وزن این اتحادیۀ بین دولتی در روابط اقتصادی جهانی، از جمله، در نظام پولی و مالی بشود، آشکار خواهد کرد.
کشورها بریکس- ٢٠٢۴:
روسیه، برزیل، هند، چین، آفریقای جنوبی، ایران، مصر، اتیوپی، امارات متحدۀ عربی
در حوزۀ استفاده از ارزهای ملی، باید به پایداری و قابلیت پرداخت بالای منات آذربایجان به برکت تنظیم نرخ ارز آن توسط بانک مرکزی (عمدتاً از طریق مداخلات ارزی در بازار مالی داخلی) توجه شود. بطوری که نرخ مبادلۀ منات به روبل روسیه، دلار آمریکا و یورو تا اواسط ماه اوت به ترتیب تقریباً ۵٢.۶ (روبل به ازای هر منات)، ٠.۵٩ و ٠.۵٣ بود. چنین نسبت‌های ارزی که رقابت‌پذیری پول آذربایجان را تقویت می‌کند، از سال‌ها پیش حفظ شده است. بنابراین، جای تعجب نیست که منات سال‌ها در تسویه حساب‌های متقابل با بسیاری از کشورهای پسااتحاد جماهیر شوروی استفاده می‌شود و جایگاه خود را در صرافی‌های اکثر جمهوری‌های اتحاد جماهیر شوروی سابق (اما نه هنوز در روسیه) پیدا کرده است.
به گفتۀ سرگئی درزدوف، تحلیلگر مالی روسیه، «منات آذربایجان مثل سنگ محکم است. این امر البته ممکن است بر رقابت‌پذیری کالاهای آذربایجان به دلیل گران شدن آنها در بازارهای خارجی، تاثیر بگذارد. اما برای جامعه، نرخ ارز ثابت منات خوب است… آذربایجان این مشی را انتخاب کرده و در مجموع می‌توان به چنین ثبات پولی آن غبطه خورد. اگرچه واضح است که نرخ مبادلۀ منات به دلار دیر یا زود تغییر خواهد کرد، اما کی و چگونه، اکنون هیچ کس نمی‌تواند بگوید».
ثبات اقتصاد کلان در کشور (البته به معنی نبود مشکل در اقتصاد ملی نیست) با تصمیم بانک مرکزی آذربایجان در ژانویۀ ٢٠١۵، که در هنگام تعدیل نرخ قبلی مبادلۀ منات با دلار آمریکا در یک سبد دو ارزی شامل یورو، پوند انگلیس و فرانک سوئیس جایگزین شد، تا حد زیادی تسهیل گردید (لازم به ذکر است که پوند انگلیس مدت زیادی است که در تسویه حساب‌های بین‌المللی استفاده می‌شود و این ارز تا به امروز در تسویه حساب‌های اقتصادی خارجی توسط بیش از ٧٠ کشور، از جمله، همۀ اعضای اتحادیۀ اقتصادی آوراسیا و کشورهای مستقل مشترک‌المنافع و استفاده می‌شود). بر اساس بیانیۀ رسمی تنظیم‌کنندۀ ملی، «استفاده از چارچوب جدید نرخ ارز، امکان اتخاذ سیاست نرخ ارز انعطاف‌پذیرتر و تضمین کارایی اقتصاد کلان را فراهم می‌کند و واحدهای اقتصادی کشور را به تدریج با تغییر شرایط اقتصادی داخلی و خارجی تطبیق می‌دهد».
سهم یورو در سبد دو ارزی مذکور بین ٢٠ تا ٣٠ درصد متغیر است که از توسعۀ همکاری بین باکو و بروکسل، به ویژه در بخش انرژی گواهی می‌دهد. بانک مرکزی آذربایجان با «رقیق کردن» انحصار دلار با ارزهای رقابتی اروپایی، موفق شد نرخ ارز ملی را برای مدت طولانی تقویت کند و در صورت لزوم، ارزش منات را در مقایسه با نوسانات کاهش ارزش پول تقریباً در سایر کشورهای اتحادیۀ اقتصادی آوراسیا و کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (به جز بلاروس) بطور «آرام» و نه «یکباره» کاهش دهد. علاوه بر این، از آغاز دهۀ ٢٠٢٠، منات به طور فزاینده‌ای در تسویه حساب‌های متقابل بین آذربایجان و روسیه، هند و چین (شرکت‌کنندگان کلیدی در سازمان بین دولتی بریکس) مورد استفاده قرار گرفته است. بنابراین، می‌توانیم با این نظر وصال قاسملو، مدیر مرکز تحلیل اصلاحات اقتصادی و ارتباطات باکو کاملاً موافق باشیم: «نرخ ارز منات در مقابل تأثیر شوک‌های خارجی، نقش یک ضربه‌گیر ایفا می‌کند. در حالی که دولت و بانک مرکزی از طریق سیاست نرخ ارز از تأثیر شوک‌های جهانی بر تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان داخلی می‌کاهند، در کشورهایی که سیاست نرخ ارز کاملاً شناور اعمال می‌شود، به ویژه با توجه به وخامت شرایط تجارت خارجی، تقاضای داخلی بلافاصله کاهش می‌یابد و به تبع آن، سودآوری واردات نیز کم می‌شود».
این نظر که فیچ سولوشنز، وابسته به گروه فیچ، نرخ ارز منات برای ١٠ سال آینده را در نوامبر ٢٠٢٣ پیش‌بینی کرد، جالب توجه است: «دورۀ فراگیر این ارز تا سال ٢٠٢۶ ثابت می‌ماند و در عین حال، نرخ برابری دلار آمریکا به منات تا سال ٢٠٣٢ روی ١.٨٠ باقی خواهد ماند». شرکت بین‌المللی خدمات بانکی و مالی ING (هلند) نیز به نوبه خود در ماه ژوئیۀ ٢٠٢٣ اعلام کرد که نرخ ارز منات تا سال ٢٠٢۶ ثابت خواهد ماند.
یک عامل به همان اندازه مهم عضویت آذربایجان در گروه بریکس، مشارکت آن در کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال-جنوب است، که این کشور را به رابط بین روسیه با ایران و هند تبدیل می‌کند. اهمیت این مسیر نصف‌النهاری به دلیل مشکلات روزافزون نظامی – سیاسی در مسیر سنتی آوراسیایی مدیترانه – کانال سوئز – دریای سرخ – اقیانوس هند رو به افزایش است. الهام علی‌یف در دیدار با ولادیمیر پوتین در حاشیۀ اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در آستانه در سوم ژوئیه گفت: «ما مصمم هستیم زیرساخت‌های گذرگاه شمال-جنوب را در خاک آذربایجان گسترش دهیم. اگرچه این مسیر از نظر فیزیکی وجود دارد، اما هنوز با اهدافی که شرکا و همسایگان ما برای استفادۀ حداکثری از این پروژه دارند، مطابقت ندارد» (دیدار اخیر، سومین دیدار پوتین و علی‌یف در سال جاری بود).
بنابراین، بدیهی است که عضویت آذربایجان در گروه بریکس یا تعیین چنین چشم‌اندازی، بر تسریع گذار به تسویه حساب‌های متقابل گروه به ارزهای ملی تأثیر مثبت خواهد گذاشت. در یک زمینۀ گسترده‌تر، موقعیت بریکس را در فرآیند دشوار شکل‌گیری طرح‌های پولی، مالی و تجاری و اقتصادی که در برابر دیکته‌های غرب کمتر آسیب‌پذیر هستند، تقویت خواهد کرد.
دو نکته:
١ــ در این خصوص لازم به ذکر است که مقدمات ساخت راه‌آهن جدید بین ایران و آذربایجان به طول ١۶٠ تا ٢٠٠ کیلومتر با مشارکت طرف روسی در سال ٢٠٢۴-٢٠٢۶ برنامه‌ریزی شده است (مسیر آن توسط نهادهای ذیربط مشخص خواهد شد). علی‌یف در ٢٢ آوریل در مسکو در نشستی با کهنه سربازان و کارگران راه‌آهن بایکال-آمور گفت: «در مورد گذرگاه حمل‌ونقل شمال-جنوب، امروز من و ولادیمیر پوتین این موضوع را یک بار دیگر به طور مفصل مورد بحث قرار دادیم و دستورالعمل‌های لازم به اعضای دولت ارائه شد. من مطمئنم که در آیندۀ نزدیک بر روی همه موضوعات توافق خواهد شد و ما اجرای طرح بزرگ دیگری را آغاز خواهیم کرد».
٢ــ بنا به نوشتۀ کانال تلگرامی اسپوتنیک ایران، آدربایجان، درخواست رسمی عضویت در بریکس را داد. وزارت خارجۀ جمهوری آذربایجان اعلام کرد که آذربایجان رسماً درخواست پیوستن به سازمان بریکس را ارائه کرده است.
نقل از: بنیاد فرهنگ راهبردی– منهای نکتۀ ٢.
١ شهریور- سنبله ١۴٠٣
