شرکت‌های چندملیتی آمریکایی
ترامپ انتظار دارد «فرزندان ولخرج» به خانه بازگردند
والنتین کاتاسانوف (Valentin Katasonov)، پروفسور، دکتر علوم اقتصاد، مدیر مرکز پژوهش‌های اقتصادی «شاراپوف» فدراسیون روسیه، پژوهشگر مسائل پشت صحنه
ا. م. شیری: در حالیکه دولت آمریکا تحت ریاست دونالد ترامپ صنایع کشورهای اروپایی و غیراروپایی تاریخاً همپیمان یا تیول خود را به تعطیلی می‌کشاند تا به آمریکا منتقل کند و برای برگرداندن جریان سیل سرمایه به آمریکا به هر حقه‌بازی دست می‌زند، به اصطلاح اصلاح‌طلبان- غرب‌گرایان در آستانۀ مذاکرۀ ایران با آمریکا در مسقط (عمان) در کشور شایع کردند که آمریکا در نظر دارد هزار میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کند. رئیس جمهور پزشکیان گفته که رهبر با سرمایه‌گذاری آمریکایی در کشور هیچ مخالفتی ندارد…
معلوم نیست این جماعت آمریکا را نمی‌شناسند یا از رقم و عدد سر درنمی‌آورند. در این که آمریکا را خیلی خوب می‌شناسند، تردید ندارم. شاید بیچاره‌ها نمی‌دانند یک هزار میلیارد یعنی یک تریلیون. جل‌الخالق، سرمایه‌گذاری تریلیونی آمریکا، آن هم در ایران! پس، تهدید و ضرب‌الاجل دو ماهۀ ترامپ این بوده ما نمی‌دانستیم.
* * *
روند انتقال سرمایه به اقتصاد آمریکا تشدید شده است
طرح ترامپ مبنی بر جایگزینی واردات کالا با واردات سرمایه، هدف از وضع عوارض گمرکی بالا توسط چهل و هفتمین رئیس جمهور آمریکا را نشان می‌دهد و آن عبارت است از ساخت یک حصار حفاظتی برای ایجاد انگیزه برای صنعتی کردن مجدد آمریکا. بر اساس این طرح، کسب و کارهای واقع در خارج از این حصار، تنها با سرمایه‌گذاری در تولید در خود آمریکا می‌توانند بازار داخلی آن را توسعه دهند. به عبارت دیگر، اقدامات حمایتی ترامپ نه تنها برای از بین بردن کسری تجاری عظیم آمریکا، بلکه برای جلوگیری از خروج سرمایه از اقتصاد آمریکا طراحی شده است که در طول چندین دهه ادامه داشته است.
اولین کسری تجاری آمریکا همزمان با خروج خالص سرمایه از آمریکا در زمان رئیس جمهور جان کندی ثبت شد. از آن به بعد، صنعتی‌زدایی آمریکا آغاز شد. هر چند این فرآیند در آن زمان چندان قابل توجه نبود. آمریکا با توجه به پتانسیل انباشتۀ خود در دهه‌های گذشته، به پیشرفت خود ادامه داد. اما سی و پنجمین رئیس جمهور آمریکا و مشاورانش متوجه این روند شدند. نه تنها متوجه آن شدند، بلکه سعی کردند جلوی آن را بگیرند. خروج سرمایه از آمریکا کُند شد، اما متوقف نشد. در سال ١٩٧٠، ارزش کل سرمایه‌گذاری خصوصی آمریکا در خارج از این کشور بالغ بر ٢٣٠ میلیارد دلار بود.
طبق دفتر تحلیل اقتصادی وزارت بازرگانی آمریکا، دارایی‌های خارجی این کشور در سال ٢٠٠٠، به ٧ تریلیون و ۶۴٠ میلیارد دلار بالغ شد. در سال ٢٠١٠ به ٢١ تریلیون و ٧٧٠ میلیارد دلار، در سال ٢٠٢٠ به ٣٢ تریلیون و ۴٠ میلیارد دلار و در سال ٢٠٢۴ به رکورد ٣۵ تریلیون و ٨۴٠ میلیارد دلار رسید. طی دهۀ گذشته، سرمایه‌گذاری ثابت در اقتصاد آمریکا به طور متوسط حدود ۴ تریلیون دلار در سال بوده است. چنین مستفاد می‌شود که اگر حتی یک دهم دارایی‌های خارجی آمریکا به کشور بازگردد، تقریباً معادل یک سال سرمایه‌گذاری در اقتصاد آن خواهد بود. قیمت موضوع خیلی بالاست.
به نظر من، ترامپ با ساخت حصار تعرفه‌ای برای اقتصاد آمریکا، روی این واقعیت حساب می‌کند که «فرزندان ولخرج» آمریکا، شرکت‌های فراملیتی که مقر آن‌ها در ایالات متحده واقع است، به تریج به وطن بازخواهند گشت. ضمن این، شرکت‌های غیرآمریکایی نیز که بازار آمریکا را امیدوارکننده می‌دانند، باید با سرمایه‌گذاری‌های خود به آن‌ها بپیوندند.
فایننشال تایمز اخیرا با انتشار مطالبی به این نتیجه رسیده است که روند انتقال سرمایه به اقتصاد آمریکا تشدید شده است. مجموع حجم ورودی سرمایه از سوی شرکت‌های چند ملیتی آمریکایی و شرکت‌های خارجی به اقتصاد آمریکا از ابتدای دورۀ ریاست جمهوری دونالد ترامپ (یعنی در کمتر از سه ماه) بالغ بر ١ تریلیون و ٩٠٠ میلیارد دلار بوده است.
بزرگترین سرمایه‌گذاری توسط شرکت آمریکایی اپل به مبلغ ۵٠٠ میلیارد دلار انجام شد. سافت بانک- یک شرکت چندملیتی ژاپنی در بخش مخابرات، ١٠٠ میلیارد دلار و ١٠٠ میلیارد دلار دیگر نیز شرکت تولید نیمه‌هادی تایوانی سرمایه‌گذاری کرد. گفته می‌شود شرکت کشتیرانی و حمل‌ونقل فرانسوی سی‌ام‌ای سی‌جی‌ام، ٢٠ میلیارد دلار و شرکت بین‌المللی Stellantis (سرمایۀ آمریکایی، ایتالیایی و فرانسوی) که در صنعت خودرو فعالیت می‌کند، ۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده است.
تعدادی از شرکت‌های خارجی و شرکت‌های چند ملیتی آمریکایی اعلام کرده‌اند که قصد دارند بخشی از تولید خود را به آمریکا منتقل کنند. نیسان موتور ژاپن اعلام کرد که قصد دارد تولید کراس اوورهای Rogue را در ژاپن کاهش دهد و خط تولید چنین خودروها را در آمریکا راه‌اندازی کند.
در اروپا، دربارۀ خطر از دست دادن صنعت داروسازی که برای انتقال به خارج از کشور آماده می‌شود، صحبت می‌کنند. انجمن‌ها و فدراسیون اروپایی صنایع دارویی از اورسولا فون‌در‌لاین، رئیس کمیسیون اروپا خواسته است تا «اقدام سریع و رادیکال» برای کاهش «خطر خروج» تولیدکنندگان دارو به آمریکا به عمل آورد.
با این حال، برخی از کارشناسان بر این باورند که روند رو به رشد انتقال تولید از دنیای قدیم به دنیای جدید حتی قبل از اعلام اقدامات حمایتی ترامپ آغاز شده است و آن از ابتدا مبتنی بر دو پایه بود. اول، اروپا برای اجرای برنامۀ «اقتصاد سبز» خود خیلی سریع حرکت کرد. دوم، پس از ٢۴ فوریۀ ٢٠٢٢، اعمال سیاست تحریمی ضد روسی بیش از حد فعالانه، مانند تیربرگرد به خود آن بازگشت. در نتیجه، اروپا خود را از منابع ارزان انرژی محروم کرد. طرح‌های «سبز» و تحریم‌ها ضربۀ جدی به صنایع انرژی و تولیدات دنیای قدیم وارد کردند.
سال گذشته، تقریباً دو سوم شرکت‌های بزرگ آلمانی یا نقل مکان کردند و یا برای انتقال تولید خود به خارج از آلمان (عمدتا به آمریکا و به برخی از کشورهای دیگر خارج از اروپا) برنامه‌هایی تدوین کردند. در واقع روند صنعت‌زدایی آلمان و دیگر کشورهای اتحادیۀ اروپا آغاز شده است. در ٩ سپتامبر ٢٠٢۴، ماریو دراگی، رئیس سابق بانک مرکزی اروپا و نخست وزیر اسبق ایتالیا، به درخواست کمیسیون اروپا، در مورد «آیندۀ رقابت‌پذیری اروپا» گزارشی ارائه کرد. دراگی گفت که برای پر کردن این شکاف، اتحادیۀ اروپا به افزایش سرمایه‌گذاری ثابت نیاز دارد. سهم چنین سرمایه‌گذاری‌ها در تولید ناخالص داخلی اتحادیۀ اروپا در سال گذشته ٢٢ درصد بود. در صورتی که حداقل ٢٧ درصد لازم است. اروپا برای همگام شدن با رقبای خود، سالانه به ۷۵۰ تا ۸۰۰ میلیارد یورو سرمایه‌گذاری نیاز مطلق دارد.
و اکنون به سبب ابتکارات حمایت‌گرایانۀ ترامپ، امیدها برای افزایش مقیاس سرمایه‌گذاری در اقتصاد اروپا در حال ذایل شدن است. برآوردهای به عمل آمده توسط مرکز تحلیلی مؤسسۀ تحقیقاتی «کپژمینی» (Capgemini) جالب است. این مؤسسه تخمین زد که شرکت‌های آمریکایی می‌توانند دارایی‌هایی به ارزش حدود ٧۵٠ میلیارد دلار را ظرف سه سال به آمریکا بازگردانند. اخیرا (در آوریل سال جاری)، مؤسسۀ تحقیقاتی کپژمینی برآورد خود را به یک تریلیون و یک میلیارد دلار افزایش داد.
پس از اعلام اقدامات حمایتی ترامپ (عوارض واردات) در ٢ آوریل، شاخص‌های سهام آمریکا کاهش یافت. بحث کارشناسان بر سر این است که آیا این روند کوتاه مدت خواهد بود یا طولانی مدت و در نهایت به یک بحران تبدیل می‌شود. سرمایه‌گذاران خارجی به دو گروه تقسیم شدند. گروه اول، کسانی هستند که به کوتاه مدت بودن روند معتقدند. و این بهترین زمان برای خرید اوراق بهادار شرکت آمریکایی با کمترین قیمت است. گروه دوم کسانی هستند که معتقدند عدم قاطعیت برای تصمیم‌گیری‌های بلندمدت سرمایه‌گذاری بسیار زیاد است. اگر ترامپ «هفت جمعه در هفته» داشته باشد و از قبل «غیرقابل پیش‌بینی‌ترین رئیس‌جمهور» تاریخ آمریکا خوانده شود، از چه قطعیتی می‌توان صحبت کرد؟ به همین دلیل چنین سرمایه‌گذاران خارجی محتاط، از سرمایه‌گذاری در اقتصاد آمریکا خودداری می‌کنند.
اتفاقاً این سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در اقتصاد آمریکا جایگزین‌هایی دارند- مثلاً چین. به هر حال، پکن در شرایط فعلی تأثیر خود را نشان داده و از سرمایه‌گذاران بین‌المللی برای سرمایه‌گذاری در اقتصاد چین دعوت کرد و قول داد شرایط و آیندۀ پایدار برای آن‌ها تأمین کند. یک روز پس از اعلام تعرفه‌های جدید آمریکا توسط ترامپ، لینگ جی، معاون وزیر بازرگانی چین میزبان نمایندگان ٢٠ شرکت بزرگ آمریکایی (از جمله تسلای ایلان ماسک) بود و از آن‌ها دعوت کرد در چین به عنوان مکان «ایده‌آل، ایمن و امیدوارکننده» برای کسب‌وکار سرمایه‌گذاری کنند.
و این هم نشانه‌هایی از «گرم شدن» روابط بین اروپا و چین که بسیاری از کارشناسان انتظار دارند. لی کیانگ، نخست وزیر شورای دولتی جمهوری خلق چین و اورسولا فون‌در‌لاین، رئیس کمیسیون اروپا در ٨ آوریل تلفنی گفتگو کردند. نخست وزیر شورای دولتی جمهوری خلق چین و رئیس کمیسیون اروپا، سیاست تعرفه‌ای دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا را نیز مورد بحث قرار دادند (در واقع محکوم کردند). لی کیانگ گفت: «این تجلی و نشانۀ آشکار یکجانبه‌گرایی، حمایت‌گری و قلدری اقتصادی است. هدف از اقدامات قاطع چین نه تنها پاسداشت حق حاکمیت، امنیت و منافع توسعۀ خود، بلکه حفاظت از قوانین تجارت جهانی، انصاف و عدالت بین‌المللی است. نخست وزیر چین در این گفتگو خواستار گسترش همکاری‌های تجاری بین چین و اتحادیۀ اروپا شد. وی همچنین گفت که در چین شرایط باثبات برای سرمایه‌گذاران اروپایی فراهم خواهد شد.
اما اپل قصد ندارد تولید آیفون در چین را متوقف کند، حتی اگر این کار مشمول عوارض گمرکی باشد. مدیریت این شرکت اعلام کرد که انتقال کل خط مونتاژ به آمریکا هزینۀ تجهیزات را دو برابر می‌کند.
٢۴ فروردین- حمل ١۴٠۴
