به مناسبت هشتم ماه مارس روز جهانی زن
فرشید یاسائی
پیشگفتار : روز هشتم مارس، مصادف با روز جهانی زن، نه تنها فرصتی برای تجلیل از دستاوردهای زنان در سراسر جهان است، بلکه یادآور مبارزه آن‌ها برای حقوق برابر، رفع تبعیض و تحقق عدالت اجتماعی محسوب می‌شود. این روز، به عنوان نمادی از مقاومت زنان در برابر نابرابری‌ها، نقطه عطفی در تاریخ جنبش‌های فمینیستی و حقوق بشری به شمار می‌رود. با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه حقوق زنان، همچنان در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، زنان با چالش‌های متعدد اجتماعی و حقوقی مواجه‌اند. در این مقاله، به بررسی اهمیت روز جهانی زن، مشکلات زنان در ایران و راهکارهای دستیابی به برابری جنسیتی می‌پردازیم.
تاریخچه کوتاهی در مورد هشتم ماه مارس روز بین المللی زن!
آغاز : روز هشتم مارس، روز جهانی زن، مناسبتی بین‌المللی برای گرامیداشت مبارزات زنان در سراسر جهان است. این روز به عنوان نمادی از تلاش زنان برای برابری، حقوق انسانی و عدالت اجتماعی – قضائی شناخته می‌شود. ریشه‌های این روز به جنبش‌های کارگری زنان در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بازمی‌گردد. برخی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخی مرتبط با این روز :
زنان کارگر در نیویورک (1908) در اعتراض به شرایط سخت کاری، دستمزدهای پایین و نبود حق رأی دست به تظاهرات زدند. سال 1909 نخستین ” روز ملی زن ” در ایالات متحده، به پیشنهاد حزب سوسیالیست آمریکا در ۲۸ فوریه برگزار شد. (1910) کنفرانس بین‌المللی زنان کارگر در کپنهاگ (دانمارک)، به پیشنهاد کلارا زتکین (فعال سوسیالیست آلمانی)، پیشنهاد کرد که روزی مشخص برای مبارزات زنان تعیین شود.1911 برای نخستین بار، روز جهانی زن در چندین کشور از جمله آلمان، اتریش، دانمارک و سوئیس گرامی داشته شد.1917: در روسیه، زنان در اعتراض به جنگ و شرایط سخت معیشتی تظاهرات کردند. این حرکت به انقلاب فوریه انجامید و بعدها باعث شد شوروی 8 مارس را به عنوان روز رسمی زنان اعلام کند.1977 سازمان ملل متحد این روز را به رسمیت شناخت و از کشورهای عضو خواست آن را به عنوان روز حقوق زنان و صلح جهانی گرامی بدارند. امروزه، هشتم مارس نه تنها روزی برای یادآوری مبارزات گذشته زنان است، بلکه فرصتی برای تأکید بر مشکلات و تبعیض‌های موجود علیه زنان در سراسر جهان، از جمله نابرابری حقوقی ، جنسیتی، خشونت علیه زنان، تبعیض در محیط کار و حقوق اجتماعی و سیاسی… است.
مشکلات زنان در ایران تحت حاکمیت حکومت دیکتاتوری اسلامی بسیار گسترده و عمیق است. این مشکلات شامل نقض حقوق اولیه، تبعیض‌های قانونی و ساختاری، سرکوب آزادی‌های فردی و اجتماعی، و محدودیت‌های شدید در حوزه‌های مختلف زندگی زنان است. در ادامه برخی از مهم‌ترین چالش‌هایی که زنان در ایران با آن روبه‌رو هستند فهرست وار بررسی می‌کنیم:
نقض حقوق اولیه و سرکوب اجتماعی
حجاب اجباری: زنان در ایران مجبورند پوشش اسلامی مورد تأیید حکومت را رعایت کنند. هرگونه سرپیچی از این ” قانون ” می‌تواند به بازداشت، جریمه و حتی خشونت فیزیکی منجر شود.
گشت ارشاد و سرکوب زنان: نیروهای امنیتی تحت عنوان ” گشت ارشاد” زنان را به بهانه عدم رعایت حجاب یا پوشش نامناسب مورد اذیت و آزار قرار می‌دهند.
ممنوعیت ورود به استادیوم‌ها و اماکن عمومی: زنان سال‌ها از ورود به استادیوم‌های ورزشی منع شده‌اند و تنها در برخی موارد محدود و تحت فشارهای بین‌المللی اجازه حضور یافته‌اند.
محدودیت‌های شغلی و تحصیلی: زنان در برخی رشته‌های دانشگاهی و مشاغل خاص با محدودیت‌هایی روبه‌رو هستند و بسیاری از مشاغل کلیدی مانند قضاوت از دسترس آن‌ها خارج است.
تبعیض‌های قانونی
در ایران، حق طلاق عمدتاً در اختیار مردان است و زنان برای طلاق گرفتن نیاز به اثبات مواردی مانند عدم پرداخت نفقه، اعتیاد یا خشونت دارند. همچنین، حضانت فرزند پس از سن مشخصی به پدر یا خانواده پدری سپرده می‌شود. طبق قوانین شرعی جمهوری اسلامی، سهم ارث زنان نصف مردان است. همچنین، دیه زن نصف دیه مرد در نظر گرفته می‌شود. دختران برای ازدواج نیاز به اجازه پدر دارند و در صورت ازدواج، تابعیت و حق سفر مستقل آن‌ها تحت تأثیر قوانین شوهر قرار می‌گیرد. قانون ایران به مردان اجازه چندهمسری می‌دهد و ازدواج دختران از سن ۱۳ سالگی (و در مواردی حتی کمتر با اجازه قاضی) قانونی است.
بازداشت و زندانی شدن فعالان حقوق زنان: بسیاری از زنان فعال در حوزه حقوق بشر، مانند نسرین ستوده، سپیده قلیان…. به دلیل فعالیت‌هایشان دستگیر، شکنجه و به حبس‌های طولانی‌مدت محکوم شده‌اند.
سرکوب اعتراضات زنان: اعتراضات زنان علیه حجاب اجباری، مانند “دختران خیابان انقلاب” یا اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ (که پس از قتل مهسا امینی رخ داد)، با خشونت شدید مواجه شد و بسیاری از زنان معترض کشته، زخمی یا بازداشت شدند.
خشونت علیه زنان و نبود حمایت قانونی
قتل‌های ناموسی: قتل‌های ناموسی در برخی مناطق ایران همچنان رخ می‌دهد و قاتلان معمولاً با مجازات‌های سبک مواجه می‌شوند. قوانین ایران حمایت کافی از زنان در برابر خشونت خانگی ندارند و شکایت از همسر یا پدر به‌سختی ممکن است. زنان قربانی تجاوز و آزار جنسی معمولاً مورد سرزنش جامعه قرار می‌گیرند و در بسیاری از موارد شکایت آن‌ها به نتیجه نمی‌رسد.
محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی
سانسور و تبعیض در رسانه و هنر: حضور زنان در سینما، موسیقی، و دیگر هنرها به‌شدت تحت کنترل است و آن‌ها نمی‌توانند بدون حجاب در فیلم‌ها ظاهر شوند. همچنین، خوانندگی زنان در جمع‌های عمومی ممنوع است.
فشارهای مذهبی و ایدئولوژیک: زنان باید در همه عرصه‌های زندگی مطابق با ارزش‌های ایدئولوژیک حکومت رفتار کنند و هرگونه تخطی از این قوانین با مجازات‌های سنگین مواجه می‌شود.
در شرایط کنونی، زنان ایران نه‌تنها با قوانین تبعیض‌آمیز و سرکوب‌های حکومتی مواجه هستند، بلکه هرگونه تلاش آن‌ها برای تغییر شرایط نیز با سرکوب و تهدید روبه‌رو می‌شود. با این حال، جنبش‌های زنان در ایران، به‌ویژه در سال‌های اخیر، نشان داده‌اند که این مبارزه ادامه دارد و زنان ایران برای دستیابی به حقوق خود تسلیم نخواهند شد.
روز جهانی زن، فرصتی برای ارج نهادن به تلاش‌های بی‌وقفه زنان در سراسر جهان است. در ایران، زنان همچنان برای دستیابی به حقوق برابر مبارزه میکنند و فعالان حقوق بشر برای اصلاح قوانین تبعیض‌آمیز تلاش‌های بسیاری انجام می‌دهند. تحقق برابری جنسیتی نه تنها به نفع زنان، بلکه به رشد و پیشرفت کل جامعه کمک خواهد کرد. این روز، یادآور آن است که تا زمانی که عدالت محقق نشود، این مبارزه ادامه خواهد داشت.
افزایش سن ازدواج به ۲۶ سال: این پیشنهاد باعث می‌شود جوانان فرصت کافی برای تحصیل، کسب مهارت‌های شغلی و رسیدن به بلوغ فکری و اقتصادی داشته باشند. در بسیاری از کشورها، میانگین سن ازدواج بالاتر از ۲۵ سال است، زیرا افراد ابتدا به استقلال مالی و فکری می‌رسند و سپس تصمیم به ازدواج می‌گیرند. این تغییر می‌تواند از ازدواج‌های زودهنگام و مشکلات ناشی از آن (مانند طلاق‌های زودهنگام و فشارهای اقتصادی) جلوگیری کند. سواد و آگاهی یکی از عوامل مهم در موفقیت زندگی مشترک است. ازدواج افراد باسواد و آگاه باعث می‌شود تصمیم‌های بهتری بگیرند و در تربیت فرزندان هم موفق‌تر عمل کنند. این شرط می‌تواند به افزایش سطح تحصیلات جامعه و کاهش فقر کمک کند، زیرا افراد قبل از تشکیل خانواده مهارت‌های لازم برای تأمین زندگی را کسب خواهند کرد.
در حال حاضر، سن قانونی ازدواج برای دختران در ایران ۱۳ سال (و در موارد خاص حتی کمتر) است که مشکلات زیادی از جمله بارداری‌های زودهنگام، ترک تحصیل و وابستگی اقتصادی را به همراه دارد. سن قانونی باید 18 سال باشد و زیر 18 سال باید کودک شناخته شود و کودک همسری در هر شرایطی باید ممنوع شود و کسانیکه بی قانونی میکنند. باید مجازات شوند هم اعضای خانواده و هم عاقدان صیغه عقد…!
تعیین 26 سال به عنوان سن حداقل ازدواج باعث می‌شود که دختران فرصت کافی برای تحصیل و رشد شخصی داشته باشند. در قوانین کنونی ایران، حتی پس از ۱۸ سالگی زنان برای برخی امور (مانند خروج از کشور، ازدواج و برخی مسائل حقوقی..) به اجازه پدر، پدربزرگ یا سرپرست نیاز دارند. استقلال زنان پس از ۱۸ سالگی به آن‌ها حق تصمیم‌گیری درباره زندگی‌شان را می‌دهد و باعث افزایش مشارکت اجتماعی و اقتصادی آنان می‌شود این تغییر می‌تواند باعث کاهش وابستگی زنان به خانواده و افزایش توانمندی آن‌ها در جامعه شود. اجرای این تغییرات نیاز به فرهنگ سازی، اصلاح قوانین و حمایت اجتماعی دارد. البته ممکن است با مخالفت‌هایی از سوی جریان‌های سنتی روبه رو شود، اما تجربه کشورهای دیگر نشان داده است که این تغییرات در بلندمدت موجب پیشرفت جامعه می‌شود.
سخن پایانی : طی سال‌های اخیر، فعالان حقوق زنان در ایران تلاش‌های زیادی برای تغییر قوانین و افزایش آگاهی عمومی انجام داده‌اند. اعتراض به حجاب اجباری، کمپین‌های تغییر قوانین طلاق و حضانت، و تلاش برای ورود زنان به ورزشگاه‌ها از جمله این اقدامات بوده‌اند. با این حال، فشارهای حکومتی و قوانین سختگیرانه مانع از تحقق بسیاری از این مطالبات شده است. روز جهانی زن، فرصتی برای قدردانی از مبارزات تاریخی و ادامه راه برای دستیابی به عدالت است. در ایران، زنان نه‌تنها با قوانین تبعیض‌آمیز و سرکوب حکومتی مواجه‌اند، بلکه برای تغییر شرایط نیز هزینه‌های سنگینی پرداخت میکنند. با این‌حال، ایستادگی، آگاهی‌بخشی و مبارزات پیوسته آن‌ها نشان می‌دهد که این مسیر ادامه دارد و روزی، برابری حقوقی و آزادی محقق خواهد شد. تحقق عدالت جنسیتی، نه‌تنها زنان، بلکه کل جامعه را به سوی پیشرفت، صلح و رفاه سوق خواهد داد. هشتم مارس، یادآور آن است که تا زمانی که حقوق برابر محقق نشود، این مبارزه ادامه خواهد داشت. زمستان 2025
