در این اواخر بعضی اشخاصـیکه در خصوص مغشوش ساختن تاریخ کشور عزیز ما افغانستان دست میزنند٬درحقیقت آنها به بیگانگانی که نمیخواهند در کنار شان تاریح افغانستان ازنگاه های مختلف با عظمت٬ باشکوه و درخشانجلوه نماید٬ با مزد کم٬ خوش خدمتی ها مینمایند.
طبعاٌ آن اشخاصیکه به خدمت بیگانگان خودرا قرار میدهند٬ درحقیقت اشخاص ضعیف النفس و خود فروخته می باشند ٬ کهبخاطر خوشی دشمنان برعلیه افتخارات تاریخی کشور خود چیزهای بی اساس مینویسند.
جناب استاد دانشمند احسان یار شاطر یکی از نویسندگانشهیر ایرانی در مقاله ء« راز بقائی فارسی » گفته اند کهایران یک هزار سال زیر دست تورکها بوده ٬ بشمول غزنویان ٬ مغلها٬ تیموریان٬ سلجوقیان٬ صفویان٬ قاجاریان٬وافشاریان و….. همچنان کشور همسایه دیگر افغانستانیعنی پاکستان از زمان سلطان محمود غزنوی کبیر بجز از صد سال اخیر زیر اثر دیگران بشمول قایدین افغانستانبوده است.
همین خاک فعلیه افغانستان به هر اسمی که یاد میشده امپراتوری بزرگ کوشانیان٬ یفتلیان ٬ شهنشاهی غزنویان ٬ شهنشاهی غوریان٬تیموریان مخصوصاٌتیموریان هرات ودیگران نشانه های از عظمت تاریخی و سیاسی خاک قدیم افغانستان میباشد٬ که بصورت مستقل در خاک قدیم افغانستان و یا وطن خود شان حکم رانده اند.
در کتاب ماندگار جنت مکان میرغلام محمد غبار « افغانستان در مسیر تاریخ» مختصری در قسمت مشروطه خواهان در افغانستان ذکر بعمل آمده و مقالات و نوشته های کوتاه نیز در آنباره تحریر و بطبع رسیده است.
اما قابل یاد اوریست که جناب پرفیسور استاد سید سعدالدین هاشمی ٬ از مورخین نامدار وبرازنده افغانستان ٬ پیش از همه برای بار اول در موضوع مشروطه خواهی در افغانستان کتاب مستقل تحریر نموده اند ٬ که میتوان بی تردید آن کتاب را اولین کتاب در ساحه مذکور بشمارآورد.
کتاب مذکور اصلاٌ به جهت ترفیع علمی تحریر یافته بود ٬ چونکه استادان پوهنتون در هر رتبه علمی خود باید در باره مسلک شان کتاب های تحقیقی را می نوشتند٬ تا رتبه علمی را درهرمقام و مرحله که باشند٬ بدست بیآورند.
پوهاند استاد هاشمی با مشوره سه تن از استاد مشهور و دانشمند و زبده پوهنتون کابل چون پروفیسور استاد میر حسین شاه٬ پروفیسور داکتر فاروق اعتمادی و استاد سومی که اسمش رابخاطر ندارم که اعضای کمیته اول و سه نفری بودند کتاب «نخستین کتاب در باره جنبش مشروطه خواهی » که در آن وقت نام کتاب مذکور تغیر وبه شکل دیگری بود وبه یادم نمانده است٬از جانب اعضای متذگره تائید گردیده بود.
سپس کتاب « مشروطه خواهی در افغانستان» از طریق ریاست فاکولته ادبیات وعلوم بشری بریاست پوهنتون کابل به کمیته ترفعیات علمی پوهنتون فرستاده شد. و کمیته مذکور متشکلاز دانشمندان بزرگ چون مرحوم استاد پوهاند عبدالحی حبیبی و دیگران بودند. بالاخره بعداز طیمراحل کمتیه هااز شورای عالی پوهنتون پاس و به امضای ریئس پوهنتون وقت رسانیده شد.
نویسنده این سطور بوقت تحصیل در لیسه و بعداٌ در فاکولته شاگرد حضور حضرت محترم پوهاند سید سعدالدین هاشمی دروس را فراگرفته و شاگرد شان بودم.
بعد از آن که در فاکولته های تعلیم و تربیه ٬ ادبیات و علوم بشری و هنر های زیبا استاد بودم بااستاد والاشان پوهاند صاحب هاشمی منظماٌ در دفاتر و مجالس استادان دید وا دید ها و ملاقاتهای علمی داشتم. در ان مدت یادم میآید که استاد گرامی ام جناب پوهاند صاحب بی نهایت و به حداعظمی در جمع و ترتیب معلومات در خصوص جرنات مشروطه خواهی در افغانستان تلاش میورزیدند و نا قرارانه نزد اشخاص با صلاحیت در خارج از پوهنتون رفته و از ایشان معلوماتبدست میآوردند.
زیاد ترین ملاقات های شان با ارواح شاد مورخ نامدار میر غلام محمد غبار بود. گویا اینکه بسیمعلومات را از آن مرحوم بدست میاوردند٬ دو دیگر با جنابان دکتور روان فرهادی ٬استاد محمد آصفآهنگ و باز مانده گان بسی از مشروطه خواهان در تماس بوده و به معلومات خویش می افزودند.
من جناب پوهاند صاحب هاشمی رابخوبی می شناسم٬ جناب شان با همه مهربانی های که بادوستان وشاگردان دارند و طبعیت خوش خلقی وملامیت که در شان آنها وجود دارد در کار های علمی سختگیر و سخت کوش میباشند. لذا در هر فصل و عنوان کتاب٬ که کار میکردند بدفعاتبرسر آن فکر غور و مقایسات نموده ٬ بعد از دقت وتدقیق نوشته های شان راانجام میدادند. گویا اینکه تا صد درصد حقیقت را نمی یافتند ویا سند نمیداشتند به ان موضوع مهرُ تصدیق نمیگذاشتندو از آن است که زمانیکه کتاب شان در خارج در سویدن و ایران بچاپ رسید با علاقه خاص دوتبصره مطول نقد گونه در هر چاپ آن در مجله آریانا بیرون مرزی بطبع رسانیدم.
کتاب اول در پوهنتون کابل درسال ( ۱۳۵۴) هـ ش مطابق ( 1975 ) ترسایی بطبع رسیده بود٬ و بعدها کتاب ارواح شاد جنت مکان پوهاند عبدالحی حبیبی در سال ( ۱۳۶۴) هـ ش طبع و بدسترس مردم قرار گرفت.
بعضی ها فکر میکردند که کتاب مرحوم پوهاند استاد حبیبی ٬ بار اول در باره مشروطه خواهی تالیف گردیده است٬ در حالیکه به حضور داشت خود مرحوم پوهاند استاد حبیبی که خود عضوشورای عالی بودند ٬ سالها قبل از آنها کتاب بلند پایه استاد پوهاند هاشمی تحریر شده بود.
چون این کمیته در طول سالهای زیادی شاهد کار های علمی پوهاند صاحب هاشمی بوده و درهمه حال در جریان قرار داشتم. از آن سبب نکات بالا را به جهت توضیح وروشنی موضوع درقید تحریر آوردم.
البته بعداز استاد هاشمی ٬ دانشمندان ٬ بزرگواران وطن چون پوهاند مرحوم حبیبی و دیگران در موضوع کتاب های عالی تحریر و بدست نشر سپردند و از نوشته های آن همه بزرگان وعلمای محترم دقیقاٌ هویدا میشود که جنبش مشروطه خواهی در سه مرحله٬ مشروطه خواهاناول ٬ مشروطه خواهان دوم و مشروطه خواهان سوم ٬ از طرف مشروطه خواهان مردم افغانستانوجود داشته٬ اتفاقاٌ یکی از اعضای مشروطه خواهان دوره سوم جناب محمد کبیر نورزوی در کانادا در قید حیات میباشند و عضو دیگر آن از دوره سوم مرحوم استاد محمد آصف آهنگ دوسال قبل وفات یافتند.
محمد سرور واصف شاعر و نویسنده و بنیانـگذار جنبش مشروطه اول٬ هنگامیکه جلاد شاهی میخواستند «واصف » را به دهان توپ ببندند با شهامت تمام خواهش قلم وکاغذ کرد و«با نهایتآرامی وخوش خطی» در صدور وصیت نامه اش هدفش را چنین نوشت:
ترک مال و ترک جان و ترک سر — در ره مشروطه اول منزل است
پایان
دوازدهم فبوری سال دوهزار هژده
۲/ ۱۲ / ۲۰۱۸