علل و بسترهای گسترش روابط هندوستان و اسرائیل
فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح
واژگان کلیدی: گسترش روابط هندوستان و اسرائیل، بسترهای گسترش روابط هند و اسرائیل، روابط هند و اسرائیل
گذشته روابط:
دهلی، اسرائیل را در سال ۱۹۵۰ به رسمیت شناخت ولی به برقراری روابط کامل دیپلماتیک با آن کشور نپرداخت.رابطه هندوستان با رژیم اسرائیل در شش دهه گذشته فراز و نشیب بسیاری را طی کرده است. هندی ها از دیرباز در زمره پشتیبانان اعراب بودند و هندوستان تمایلی به بهبود روابط با اسرائیل نداشت و هندوستان همواره ناقد صریح سیاست ها و رفتارهای اسرائیل بود. اما روابط محدود سیاسی بین دو کشور تا سال ۱۹۹۱ ادامه داشت. تا اینکه با پایان جنگ سرد، هندوستان در جهت شکل‌دهی به سیاست جدید راهبردی خود، تغییرات قابل ملاحظه‌ای در در سیاست خارجی اش به عمل آورد.
هندوستان در سال ۲۰۰۷ ماهواره جاسوسی اسرائیل را به فضا ارسال کرد. در سالهای اخیر اسرائیل دومین تأمین‌کننده تکنولوژی‌های مدرن دفاعی، سیستم‌های جنگ الکترونیک، موشکی و راداری به هندوستان به شمار می‌آید. اما با روی کار آمدن دولت نارندرا مودی، هندوستان وزیر دفاع خود را در ژوئن ۲۰۱۴ برای دیدار رسمی و پیشنهاد خرید تسلیحات به اسرائیل گسیل کرد. این دیدار، سفر عالی‌ترین مقام نظامی هندوستان به اسرائیل بود و زمینه لازم برای دیدار رهبران دو کشور در حاشیه مجمع عمومی در سپتامبر ۲۰۱۴ فراهم شد. طی این دیدار، طرفین به توافق اصولی برای همکاری در زمینه مسائل امنیتی، فناوری، جاسوسی و غیر آن دست یافتند. در همین راستا اخیرا يعلون وزير جنگ اسرائیل با محوريت امضاي توافقات نظامي و امنيتي ميان دو سو پس از ۲۲ سال صورت گرفت.
علل گسترش روابط:
اقتصادی: در واقع جمعيت يک ميليارد نفري هندوستان و نقش اين کشور در معادلات اقتصادي براي اسرائیلها داراي جذابيت‌هاي بسياري است لذا روابط با کشوري مانند هندوستان براي تل آویو داراي اهميت بسياري است. هندوستان نيز در ازاي روابط با اين به دنبال مطالباتي است که بخش عمده‌اي از آن را مسائل اقتصادي و بهره‌گيري از دانش نرم‌افزاري اين تشکيل مي‌دهد. لذا تخمین زده شده است که با امضای توافقنامه‌ی تجارت آزاد بین دو کشور، حجم مبادلات اقتصادی و تجاری دو طرف به 15 میلیارد دلار در سال برسد. اکنون هندوستان ششمین شریک تجاری اسرائیل و چهارمین مقصد صادرات اسرائیل است و اسرائیل هندوستان را بازار خوبی برای فروش کالاهای خود و یک بازار جایگزین اروپا می‌داند . لذا نتانیاهو تلاش می‌کند تکیه اصلی اقتصادی اسرائیل را از اروپا به بازارهای آسیا انتقال دهد. هندوستان نیز به اسرائیل به عنوان یک نمونه در زمینه رشد و توسعه اقتصادی و فناوری می‌نگرد. در این بین در واقع چین و هندوستان تا سال 2050 هندوستان و چین نزدیک به نیمی از تولید ناخالص جهان را به دست خواهند داشت. در واقع رهبران کنونی هندوستانی تداوم رشد اقتصادی و انباشت قدرت در هندوستان را وابسته به یک فضای مساعد بین المللی و رویکرد همگون اسرائیلی و آمریکا و اروپا، می دانند لذا تغییر نقش مبتنی بر اصول عدم تعهد، به نقش یک کشور نوظهور تاثیر خاصی در تغییر رویکرد هندوستان نسبت به منازعه عرب- اسرائیل داشته است.
سیاسی و ژئوپلتیک: یهودیان هندوستانی در دهه‌های 50 و 60 میلادی به اسرائیل کوچانده شدند.در آن دوران ملی‌گراهای هندوستان از تشکیل رژیم اسرائیل پشتیبانی کردند. در این بین مودی و حزب وی از گذشته نیز نگاه به گسترش روابط با اسرائیل داشته است . در این راستا از نگاهی دو دولت غیرمسلمان به‌شدت از جانب همسایگان مسلمان خود احساس خطر میکنند، لذا همکاری خود را یک الزام راهبردی و استراتژیک می‌دانند. در این میان از یک سو اسرائیل از طریق گسترش روابط خود با هندوستان می‌خواهد خود را از انزوای منطقه‌ای خارج سازد. از سوی دیگر هر چند قبلا اسرائیل آینده‌ی خود را در روابط با امریکا و اتحادیه‌ی اروپا گره زده است اما رویکرد متفاوت حزب حاکم در هند و رشد قدرت آسیا هند تل آویو را مجبور به گسترش روابط با هند کرده است . لذا از نگاه نخست وزیر اسرائیل دیگر، دوران قطع رابطه با هندوستان (در دوران نهرو و گاندی) به پایان رسیده است و احتمال ایجاد یک همپیمانی میان ملی گراهای هندی و جریان‌های راست‌گرای رژیم اسرائیلی افزایش یافته است. گذشته از این نیز مودی و حزب وی به دنبال تغییر سیاست سنتی این کشور در پشتیبانی از مساله فلسطین در مجامع بین المللی است و قصد گستش روابط با اسرائیل را دارد. در شرایط کنونی نگاه مشترک به افراط گرایی اسلامی بستر مناسب دیرگی برای رشد روابط است.
ابعاد امنیتی و نظامی :روابط نظامی دهلی نو و تل آویو از دهه 1960 شروع شد. تل آویو در جریان جنگ های 1962، 1965 و 1971 به هندوستان مشاوره نظامی داد. در این بین در سالهای گذشته روابط نظامی و دفاعی دو دولت ابعاد رو به گسترشی داشته است چنانچه اسرائیل بزرگترین دفتر وابسته نظامی خود در سطح جهان را، در هندوستان داشته و اسرائیل پس از روسیه، دومین فروشنده‌ی سلاح به هندوستان می‌باشد . در این بین از آنجا که فروش تسلیحات، ستون فقرات اقتصاد اسرائیل است و ارتش هندوستان که یکی از بزرگترین ارتش‌های جهان و بازار بسیار جذابی است دو طرف اکنون در زمینه تحقیقات مربوط به ساخت و توسعه موشک های کوتاه و میان برد و تسلیحاتی چون موشک های کشتی و هواپیماهای بدون سرنشین ، نصب رادارهای هشدار دهندوستانه روی هواپیمای نظامی هند ، توسعه مشترک سیستم دفاع هوایی و… همکاری دارند. در این میان اندک اندک ابعاد گسترده روابط نشامی وامنیتی دو سو آشکارتر شده است چنانچه اخیرا وزیر جنگ رژیم اسرائیل گفته است روابط امنیتی تل آویو و دهلی نو بعد از سال ها پشت پرده بودن، وضعی آشکار و علنی پیدا کرده است. این ابعاد میتواند کمکی گسترده به مقابله با افزایش قدرت نظامی چین و کمک به طرح نوسازی توان نظامی و تسلیحات هندوستان و تحقق شعار «در هندوستان بسازید» نخست وزیر هند کند.
آینده روابط:
هر چند جمعیت وسیع مسلمانان در هند (بیش از 100 میلیون تن) و واکنش کشورهای کشورهای مسلمان مانعی بر گسترش روابط هندوستان و اسرائیل است اما وضعیت کنونی نظام بین الملل و نوع رویکردهای حزب حاکم هند و رقابت با چین و پاکستان و ائتلاف بیشتر با امریکا موجب شده است تا از یک سو هر چند ممکن است شاهد گسترش کمینه ای روابط دیپلماتیک و علنی دو بازیگر در حوزه سیاسی و دیپلماتیک باشیم اما در کنار آن باشد شاهد گسترش بیشینه ای روابط هندوستان با اسرائیل در حوزه‌های اقتصادی، کشاورزی، علمی و نظامی و امنیتی در ابعاد گسترده تر بود.
