طرح پروژۀ تاپی ( T A P I)چه وقت آغاز شد
نویسنده : مهرالدین مشید
تاپی به مثابۀ دهلیز و صل کنندۀ آسیای مرکزی به آسیای جنوبی در کنار گاز، برق، خط آهن و فایبر نوری را نیز با خود دارد که امید های تازه برای صلح و توسعه سرمایه گذاری و اقتصادی منطقه یی و پایان رقابت های ناسالم را به بار آورده است. سرنوشت تاپی بستگی به توانایی های حکومت برای بدل کردن چالش ها به فرصت ها، صداقت پاکستان و تفاهم قدرت های جهانی دارد تا موانع را به کلی بردارد. تاپی با تمامی دشواری هایی که دارد، جنب و جوش تازه را برای صلح و ثبات و تازه و امید های جدیدی را نابودی تروریزم بوجود آورده است که مردم را دلگرم کرده است. تاپی فرصت جدید را برای حکومت داده است که از آن باهمکای هم پیمانانش به نفع صلح چقدر استفاده کرده می تواند. تاپی هرچند یک پروژۀ اقتصادی است و اما سرآغاز این پروژه رابطۀ محکم با بازی های سیاسی دارد. این سبب شد که پاکستان در زمان حکومت مجاهدین تلاش کرد تا با ایجاد گروۀ طالبان به کمک مالی عربستان سعودی و امریکا سیطره بر افغانستان پیدا کند و برنامه های راهبردی اقتصادی و سیاسی خود را در این کشور به خواست خود عملی کند. این تصمیم پاکستان سبب شد که جنگ داخلی در افغانستان دوامدار شود و پس از سقوط طالبان بوسیلۀ نیرو های امریکایی جنگ داخلی در افغانستان ابعاد تازه یی پیدا کند که همین اکنون افغانستان به میدان رقابت های شدید نظامی و سیاسی کشور های منطقه و جهان بدل شده است.
طرح اولیه این پروژه در آغاز دهه ۱۹۹۰ میلادی پس از فروپاشی و سقوط حکومت کمونیستی کابل، توسط شرکت آرجانتینی «یونیکال» مطرح شد. گفته می شود که یونیکال یک میلیارد دالر برای طالبان کمک کرده بود. پس از چندی و با ورود شرکت «بریداس» آمریکایی با حمایت دولت این کشور، شرکت «یونیکال» کنار زده میشود. در ماۀ ميزان سال 1373 خورشیدی سفير امريکا در اسلام آباد با جمعی از سفيران ممالک غربی در رکاب جنرال نصير الله بابر وزير داخلة پاکستان پس از عبور از مسير راه ابريشم در قندهار و هرات به سوی ترکمنستان رفت. اندکی بعد در آخرين روزهای اکتوبر اين سال گروه تازه ظهور طالبان ولسوالي سرحدی سپين بولدک قندهار را از نيروهای حزب اسلامي به فرماندهی ملا اخترجان پس از دو ساعت جنگ تصرف کردند. ظهور گروه طالبان با حمایت سازمان اطلاعات ارتش پاکستان در این راستا بوده است.
دومين درگيری طالبان بعد از جنگ سپين بولدک، به وقوع پیوست که منجر به رهايی کاروان جنرال نصير الله بابر وزير داخلة حکومت بی نظير بوتو شد. اين کاروان در آخرين روز اکتوبر اين سال(31 اکتوبر1994)با سی عراده موتر مواد امدادی شامل ادويه و مواد غذايی می شد که از سوی وزير داخله پاکستان سازمان داده شده بود تا مسير تجارتی پاکستان با آسيای ميانه را باز کند که از راه قندهار ـ هرات می گذشت و کويته را با عشق آباد وصل مي‌کرد.
طالبان تنها پروژة جنرال بابر و پاکستان نبودند تا راه تجارت و دسترسی پاکستاني ها را به آسيای ميانه باز کنند. امريکايي ها با شرکت يونيکال شان نيز به سوی طالبان به عنوان پروژه یی نگاه مي کردند تا از طريق آن ها لوله های گاز را از ترکمنستان به سوی شبه قاره هند (پاکستان و هند)تمديد کنند. وقتي طالبان در 26 سپتمبر1996 کابل را تصرف کردند، «مايکل بيردن» رييس پيشين دفتر سي.آی.ای در اسلام آباد از پيروزی طالبان به وجد آمد و گفت: «طالبان فعلاً به سرزميني که پاکستان را به ترکمنستان وصل مي‌کند سيطره حاصل کرده اند. اکنون ما قادر خواهيم بود که لولة نفت را از طريق افغانستان کشيده و گاز و نفت را به بازار هاي جديد انتقال دهيم . همه‌گي بايد احساس راحت کنند.» در فضای چنين احساس بود که «ماری ميلر» معاون شرکت امريکایی يونيکال دفتراش را در شهر قندهار تأسيس کرد. يونيکال بسياری از کسانی را که در ايالات متحده امريکا در دهة هشتاد به جنگ افغانستان عليه قوای شوروی و حکومت مورد حمايت آن سرو کار داشتند به حيث مشاور انتخاب کرد. زلمي خليل زاد، عبدالسلام عظيمي رييس پيشين دانشگاه کابل که در نيمة دوم دهة هشتاد در ادارة امريکايي مرکز تعليمي براي افغانستان کار مي‌کرد، «جرالد بورد من» رييس سابق دفتر مذکور در پشاور، «روبرت اوکلي» سفيرسابق ايالات متحده در پاکستان، «چارلزسانتوز» مشاور قبلي سازمان ملل در امور افغانستان به حيث مشاور و کارمند يونيکال توظيف گرديدند. حامد کرزی نيز در اين دوره به مشاوريت يونيکال استخدام شد.
با به قدرت رسیدن رژیم طالبان، دولت پاکستان همگام با مقامات آمریکایی تلاش کردند که گروه طالبان را با هدف تأمین امنیت مسیر احداث این خط لوله انتقال گاز وارد پروژه کنند اما رویداد ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱م و فروپاشی رژیم طالبان، پروژه را عملا متوقف کرد. در سال ۲۰۰۵م کنفرانسی در دهلی نو با اشتراک بیش از بیست کشور و سازمان بین‌المللی، با محوریت این پروژه به منظور کمک اقتصادی به افغانستان تدویر یافت و شرکت‌کنندگان تعهد کردند تا در طرح‌های کلان اقتصادی خویش افغانستان را نیز شامل سازند.در سال‌های پسین مطالعات اقتصادی و امکان سنجی تخنیکی این پروژه در کنفرانس‌های متعدد مورد بحث قرار گرفت و تاحدودی باعث پیشرفت کارهای مقدماتی گردید. بر بنیاد توافق‌نامه یی که در سال ۲۰۱۰ میلادی میان رییسان جمهور ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و وزیر انرژی هند در مورد این پروژه در ترکمنستان به امضا رسید، بنا بود تا پایان سال ۲۰۱۴م کار اجرایی و عملیاتی این پروژه آغاز و در سال ۲۰۱۷م آماده بهره‌برداری گردد؛ اما کار آن به تعویق افتاد تا آنکه کار عملی آن 23 فبروری دی یک مراسم با شکوه در حضور رئیسان جمهور افغانستان و ترکمنستان و نخست وزیر پاکستان و وزیر دولت در امور خارجۀ هندوستان افتتاح شد.
انتظار می‌رود این پروژۀ ۱۰میلیارد دالری تا سال ۲۰۱۹ به بهره برداری سپرده شود. هزینه تمدید لوله انتقال گاز تاپی، حدود ۷ و نیم میلیارد دلار است و حدود ۱۵ میلیارد دلار دیگر نیز در بخش گاز سرمایه‌گذاری شده است. در طول مسیر خط لوله گاز تاپی، ۱۲ پمپ فشار نصب میشود که پنج پایه آن به ارزش یک میلیارد دلار در داخل افغانستان خواهد بود. احتمال دارد تا اوایل سال ۲۰۲۰، مرحله گازرسانی این طرح آغاز شود. افغانستان سالانه ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دالر از آن بهره خواهد برد. این خط لوله ظرفیت انتقال سالانه ۳۳ میلیارد مترمکعب گاز دارد.
مطابق قرارداد ۳۰ ساله تاپی، افغانستان در۱۰ سال نخست این پروژه، سالانه ۵۰۰ میلیون متر مکعب، در ۱۰ سال دوم سالانه ۱ میلیارد مترمکعب و در۱۰ سال سوم ، سالانه ۱،۵ میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان می خرد. خط لولۀ انتقال گاز تاپی حدود ۱۸۱۴ کیلومتر طول خواهد داشت که ۱۴۷ کیلومتر از خاک ترکمنستان، ۷۳۵ کیلومتر از خاک افغانستان عبور می کند. تاپی (Turkmenistan, Afghanistan, Pakistan, India) گاز ترکمنستان را از حوزه «گالکینیش» که ذخایر آن تا ۱۶ تریلیون متر مکعب برآورد شده، از ولایات هرات، هلمند، فراه و قندهار افغانستان به کویته پاکستان و از آنجا به شهر ملتان این کشور منتقل می شود و بالاخره در منطقه موسوم به «فاضلکا» در پنجاب هند به پایان می‌رسد. طول این پروژه بیش از ۱۸۰۰ کیلومتر می‌باشد که از دولت‌آباد ترکمنستان آغاز و از مسیر ولایت‌های هرات، فراه، هلمند و قندهار در افغانستان به مرکز ایالت بلوچستان (کویته) پاکستان کشیده شده و سپس به فاضیلکا هند وصل می گردد. در حدود ۷۵۰ کیلومتر این پایپ‌لاین در جغرافیای افغانستان واقع شده است.
هفتم حوت سال 1396
