رویکرد آمریکا به تاجيکستان
با فروپاشي شوروي، منطقه آسياي مرکزي با خلأ قدرت مواجه شد و همين امر، قدرت‌هاي مختلف منطقه اي و فرامنطقه اي از جمله چین ترکیه را براي پر کردن خلاً به اين منطقه کشانيد. در این بین آمریکا بيش از ساير بازيگران براي نفوذ قدرت سیاسی و اقتصادی خود در اين منطقه تلاش کرده است.
پس از حمله نظامي ایالات متحده به افغانستان و ضرورت پشتیبانی از نیرو های ناتو از یک طرف و بحران در مناطق مختلف و ترانزیتی پاکستان همراه با رقابت جدید آمریکا با روسیه و چین در آسیای مرکزی از طرف دیگر، اینک توجه واشنگتن بیش از پیش به تاجیکستان معطوف شده است. در عین حال تاجيکستان نیز به تبع نيازهاي مختلف امنيتي و اقتصادي، تعامل با ایالات متحده را راهکاري براي تقليل مشکلات خود دانسته و بر اين اساس در مقاطع مختلف به روابط نزديک با واشنگتن ابراز تمايل کرده است.
در واقع آمریکا از نخستين کشورهایی بود که استقلال جمهوری تاجيکستان را پس از ايران و در اوايل سال ۱۹۹۲ اعلام و سفارت خود را در دوشنبه افتتاح کرد. در این ميان آمريكا با تاجیکستان با وجود داشتن مناسبات، داراي روابطي حداقلي بود. اما پس از انعقاد معاهده صلح ۱۹۹۷بين حکومت تاجيکستان و نيروهای مخالف، واشنگتن تلاش کرد تا روابط خود را با دولت تحکيم بخشد.
گذشته از آن، نگاه آمریکا به تاجیکستان با حوادث ۱۱ سپتامبر جدی تر و دگرگون شد. در این راستا واشنگتن از یک سو در ازبکستان و قرقيزستان پايگاه های نظامی تأسيس کرد و از سوی دیگر اجازه عبور از حريم هوايی کشور تاجيکستان را به دست آورد، که خود آغاز نفوذ بيشتر در آينده منطقه نیز بود. در چند سال گذشته مهم ترين محور همکاری نظامی آمریکا با تاجیکستان گذشته از مبارزه با تروريسم بين المللی، قاچاق مواد مخدر، تبادل اطلاعات، آموزش های نظامی، برگزاری همايش های منطقه ای و …، ارسال تجهيزات نظامی بوده است. در اين سال ها با افزایش مشکلات آمریکا در افغانستان و وجود بحران در مناطق قبایلی و راه ترانزیتی ناتو، واشنگتن كوشيد تا با نگاهی عمیق تر به تاجیکستان بنگرد. در اين حال اكنون هدف آمریکا از نفوذ در تاجیکستان چند لایه است.
►تلاش برای كاهش نفوذ روسيه و چين
در واقع از نگاه واشنگتن همکاری های نظامی تاجیکستان و روسیه عامل شکل‌گیری پایگاه نفوذ روسیه در کل منطقه آسیای مرکزی است. همچنين ایستگاه فضایی نوری- الکترونیکی اکتشافی “آکنو” در منطقه “نارک” تاجیکستان، از دلایل اصلی نگرانی ایالات متحده محسوب می‌شود. این ایستگاه قادر به ردیابی ماهواره های آمریکایی است. گذشته از اين نيز پایگاه نظامی ۲۰۱ روسیه، که تا سال ۲۰۴۲ در قلمرو این کشور باقی می ماند، نیز به نفع آمریکا نيست.
در بعد ديگري اقدامات “امام علی رحمان” رئیس جمهور تاجیکستان در احتمال پیوستن به “اتحادیه گمرکی اوراسیا” و همکاری های دوشنبه با پکن در جهت منافع واشنگتن نیست. لذا آمریکا هم برای نزدیک شدن به تاجيكستان به اين كشور هشدار مي دهد و هم امتيازها و كمك هاي نظامي و اقتصادي را در اختيار اين كشور قرار مي دهد. چنانچه در ديدار هاي اخير مقامات دو جانبه موضوعاتي چون لزوم توسعه روابط تجاری و اقتصادی میان دو کشور، جذب سرمایه گذاری بیشتر در بخش‌های مهم اقتصادي، توسعه همکاری در بخش‌های عمده اقتصادی و تجاری، راه های رشد همکاری دو کشور، بهسازی فضای حقوقی سرمایه گذاری و جلب سرمایه دولتی و خصوصی آمریکا به اقتصاد تاجیکستان و توجه به طرح منطقه ای انتقال برق کاسا – ۱۰۰۰ مطرح شده و توافقاتي نيز انجام شده است. در این بین آمریکا قصد دارد با حضور در تاجیکستان، کنترل خود را نسبت به رقيب سنتی خود روسيه افزايش دهد و از نفوذ رو به افزایش چین در این کشور بکاهد.
► تلاش براي كسب پايگاه نظامي
در سال 2011، ايالات متحده 101 هزار سرباز در افغانستان داشت که هم اکنون به ۳۸ هزار نفر کاهش یافته است. در صورت امضا نشدن پیمان امنیتی آمریکا و افغانستان، واشنگتن مجبور است تا ۳۱ دسامبر سال ۲۰۱۴ تمام نیرو هایش را از این کشور بیرون کشد. در اين شرايط مقامات نظامی آمریکا طرح های مختلفی را در جهت جا به جایی و مستقر کردن بخشی از نیروهای خویش از افغانستان در منطقه آسیای مرکزی با مقامات سیاسی و نظامی این منطقه مطرح نموده اند و در تلاش برای جلب موافقت کشورهای منطقه جهت حضور نظامی خود و مقابله با نفوذ قدرت‌های منطقه ای برآمده است.
از اين رو آمریکا تلاش میکند تا پایگاه های نظامی و سیستم های راداری خود را در منطقه تقویت و با اهرم هايي چون سرمایه‌گذاری در اقتصاد تاجیکستان، امتيازهايي را از اين كشور بگيرد. در واقع هر چند ازبکستان نامزد اصلی و با اعتماد برای اجرای طرح ایجاد پایگاه نظامی آمریکا در آسیای مرکزی بوده، اما تاجیکستان می‌تواند شریک مناسب تری باشد. چرا كه ازبکستان تنها ۱۵۶ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان دارد، اما تاجیکستان با ۱۳۴۴ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان از شرایط بهتری برای تحت نظارت داشتن تحولات در قلمرو این کشور برخوردار است. در همين راستا قبلا ویکی لیکس مسئله حضور پایگاه های نظامی آمریکا در دوشنبه به جای پایگاه نظامی روسیه را فاش كرده بود و گزارش اخیر “لس آنجلس تایمز” در رابطه با مذاکرات واشنگتن با مقامات کشورهای آسیای مرکزی و حضور پایگاه‌های نظامی ایالات متحده در منطقه برای استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی نيز در همين راستا است.
در واقع واشنگتن می‌تواند کنترلي براي جريان های اسلامی و جلوگيری از رشد موج اسلام گرايی در کل منطقه باشد. گذشته از این اهميت استراتژيکی تاجيکستان، ديگر علت توجه آمریکا به اين کشور است، چه اینکه مرز طولانی تاجيکستان با افغانستان می‌تواند از راه های ارسال کمک های نظامی به دولت کابل باشد و پنتاگون می تواند بارهای غیر نظامی خود و یا ناتو را به جای گذر از پاکستان نامطمئن از این کشور به به افغانستان انتقال دهد .
► رويكرد تاجيكي به خروج نيروهاي غربي از افغانستان
هر چند وعده کمک نظامی پیمان امنیت جمعی به تاجیکستان هنگام خروج ناتو از افغانستان و تقویت حفاظت از مرز این کشور هم زمان با خروج نیروهای ائتلاف بین المللی از افغانستان در سال ۲۰۱۴ وجود داشته، اما تاجيكستان همچنان با نگراني هايي در اين حوزه مواجه است. چنان چه در ديدار اخير معاون وزیر امور خارجه آمریکا در امور کشور های آسیای مرکزی و آسیای جنوبی و رییس جمهوری تاجیکستان وضعیت کنونی و آینده افغانستان و پیامد های خروج نیرو های بین المللی پاسدار صلح از این کشور بررسی شد. در اين بين با توجه به اين كه واشنگتن نتوانسته است حامد کرزی را به امضای پیمان امنیتی برای تعیین شرایط حضور نیروهای آمریکایی بعد از سال ۲۰۱۴ متقاعد کند، رایزنی با کشورهای همسایه به خصوص تاجیکستان آغاز شده است.
در اين راستا رییس جمهوری تاجیکستان از امکان بروز چالش ها و تهدید های جدید امنیتی بعد از خروج نیروهای ائتلاف از افغانستان سخن به میان آورده است. تاجيك ها مي دانند كه واشنگتن اهرم بسیار قوی و موثری در ایجاد ثبات و امنیت در نواحی مرزی افغان- تاجیک است. گذشته از اين دوشنبه تلاش می کند تا با جذب آمریکا (بخش دولتی و غير دولتی) برای بازسازی اقتصادي، علاوه بر دريافت کمک هايي نظير ۲۰۰ ميليون دلار مشارکت ايالات متحده در احداث نیروگاه راغون، به نوعی موازنه قدرت را در نفوذ قدرت های بزرگ در تاجیکستان فراهم سازد و علاوه بر آن از نفوذ روسیه و وابستگی به مسکو هم بکاهد.
نویسنده: فرزاد رمضاني بونش
