رواق جهان نما (چهل زینه قندهار)
درسمت غرب شهرقندهارو برفرازکوه «سر پوزه»،رواق یا تخت سنگی تراشیده شده که در بین مردم به «چهل زینه» معروف است. چهل زینه ازینکه درمنطقه بسیار زیبا ،سرسبز و برافراشته شده درکوه بلند و بر رودخانه «ارغنداب» وباغ‌ها و مزارع کشاورزی موقعیت دارد،جایی دیدنی و خاطرانگیزویکی ازجاذبه‌های تاریخی وفرهنگی سرزمین زیبایی ماست.
این بنای تاریخی با نوشته‌هایی به زبان پارسی وخط نستعلیق سبب شده که مردم افغانستان بیشتر به این اثر باستانی ارتباط برقرار کنند.
درکتیبه‌های آن درمورد احترام به حقوق انسان‌ها، موجودات زنده، احترام به بزرگ‌ترها، شکارنکردن حیوانات و صید نکردن ماهی و امثال آن نوشته شده است.این بنای تاریخی که «فاروق انصاری» محقق و پژوهشگراز آن با نام «پیش طاق» نیز یاد کرده است،به دستور ظهیرالدین محمد بابر، بنیانگذار سلسله حاکمان «بابری» هند احداث گردیده و کار ساخت آن در سال ۹۵۳ قمری پایان یافته است. درمورد مدت زمان ساخت این بنای باشکوه، نظرات متفاوتی وجوددارد شماری به این باور استند که کار ساخت این رواق یا طاق، ۲۳ سال به درازا کشید.اما شمار دیگری می گویند که ساخت آن حدود ۹ تا ۱۳ سال زمان برده است. اما نظر مورد توافق این است که درسال ۹۵۳ قمری ساخت «چهل زینه» به پایان رسیده است.
بخش دیگراین اثرتاریخی،بیرون از رواق است که به صورت تخت و یا صفحه‌یی سرگشاده به درازی ۵ متر و پهنای ۴متر در پیش روی رواق، کنده شده است.بخش سوم نیزبه صورت زینه(نردبان) می‌باشد که با ۴۴ پله،تخت سرگشاده را به قسمت پایین دامنۀ کوه وصل میکند. ازجملۀ چهل و چهارپته زینۀ مذکورچهار پته زینۀ پایینی آن بعدن ساخته شده است که به این حساب اصل پته زینه ها چهل عدد بوده و اغلب به همین نسبت هم بنام چهل زینه مسما شده و شهرت یافته است.
بلندی هر پته زینه نیم متر ودرازی آن یک مترمی باشد.در دوطرف پته زینه ها ازبالا تا پایین، کتارۀ فلزی که بدون شک اصلی و مربوط به زمان ساختمان چهل زینه می باشد گرفته شده است. به علت شمال شدیدی که در اوج بلندی زینه می وزد، بالا شدن و پایین شدن درزینۀ مذکور بدون محکم گرفتن ازکتاره هولناک وپرخطر و حتا نا ممکن به نظر می رسد.
با قدم گذاشتن روی این پلهها گویی بر روی تاریخ قدم می‌گذاریم. هر زینه یا پله راوی یک داستان از گذشته‌های این سرزمین است و انگار با پا ماندن روی این زینه‌ها و شنیدن هر داستان، یک قدم به قعر تاریخ نزدیک می‌شویم و با پیمودن پله پله ،به سمت آسمان، دل تاریخ را می شکافیم.
آن‌گونه که در کتاب «تعمیرات عصر بابر و اثر آن برهند» ذکر شده است، درسنگ نوشته‌یی چهل زینه نوشته‌هایی به خط نستعلیق و به زبان پارسی دیده می‌شود که از جمله در دو سطر دیوار غربی آن چنین آمده است: «محمد بابرشاه، قندهار را به تاریخ ۱۳ شوال سال ۹۲۸ فتح نمود.» درهمین سال به دستور او، بنای این رواق سنگی گذاشته شد و انجام آن را به «کامران میرزا» سپرد . ولی وی در قندهار نماند و حکمرانی را به برادرش «محمد عسکری سپرد و در زمان حکومت او،به پایان رسید.»او استادانِ ماهر و مهندسانِ صاحب هنر را به احداث آن گماشت.
درکتاب «تاریخ سند»، متن کتیبه‌ی آمده است که توسط سیدمعصوم بکری»، که ازسرداران وماموران عالی رتبه بابری بوده بردیوارهای چهل زینه کتابت شده است:
« درمدت 13 سال 80 نفر سنگ تراش هر روز در آنجا کار کرده…»
چنانکه ازنوشته‌های سید معصوم نیزمشخص و معلوم می‌شود،کارساخت چهل زینه حدود 13سال به درازا کشید وهنرمندان بسیاری برای تکمیل این بنا زحمت کشیدند.
نام اصلی چهل زینۀ قندهار(رواق جهان نما ) می باشد که در کتیبه های داخل رواق به این نام درج گردیده است.
دردوگوشۀ بیرونی رواق مذکور در روی صفحه،متصل به دیوار شرقی وغربی،دو تندیس شیرنما ازبدنۀ خود کوه تراش گردیده است. تندیس هایی شیرنما در دوکنار بیرونی رواق مذکور سمبولی ازعظمت، شکوه و ابهتی رواق است که بیننده با دیدن آن دو تندیس، ابهت رواق و اهمیت حادثه یی را که این رواق به آن مناسبت کنده شده است در نظر داشته باشد وبا کمال احترام وادب به رواق نگاه کند و آنرا بجا آورد.
بر اثر جنگ‌های چندین ساله برخی از قسمت‌های داخلی و خارجی چهل زینه تخریب شده ،اگر به این مکان تاریخی توجه نشود بر اثر تردد بازدید کنندگان و روشن کردن آتش در معرض خطر جدی قرار دارد.
رواق یا تخت سنگی چهل زینه، بنایی زیبا و دیدنی است که همچون سایرآثار باستانی افغانستان رو به تخریب است. تعدادی از پلهها و طاق، تا حدودی از بین رفته‌اند، ولی این بنا هنوز استوار و دیدنی است. کليه ی حقوق براساس قوانين کپی رايت محفوظ ومتعلق به نویسنده (شیرین نظیری) و سایت منتشره می باشد.
