نظرمحمد مطمئن

لیـکوال او شــناند

تر اوسه چین او طالبانو د لیدنې – کتنې خبره نه ده تایید کړي، يواځي د يو راپور په حد کې خبره ده چې پاکستاني رسنیو ورکړی دی.

له چین سره ډیر مخکې هم د طالبانو لیدنه شوې وه، چې بیا وروسته امریکا له چین څخه له طالبانو سره د خبرو سپیناوی وغوښت، چین ځکه انکار ونه شو کړلای چې له امریکا سره شواهد ؤ، په هغه ناسته کې چې د طالبانو او چین دولتي خلکو ترمنځ شوې وه د امریکا يو افغان جاسوس هم ګډون درلود، هغه وخت کې د طالبانو د قطر دفتر هم نه و.

اوس چې د طالبانو د قطر دفتر سیاسي کارونه مخکې وړي، هغوئ په تیرو دریو کلونو کې له ډیرو هیوادونو سره لیدني کړي دي، طالبان عادت نه لري چې خپلې کړني له وخت څخه مخکې ښکاره کړي، هغوئ د افغان دولت د سولې شورا، کرزي صاحب او ولسمشر اشرف غني  په ډول نه غواړي چې خلکو ته تشې خبرې وکړي، کله چې عمل وکړي او نتیجه ولري بیا يې ممکن ښکاره کړي.

مثلا طالبانو په ډیر پټ ډول سره وکولای شول په جرمني کې د جرمنیانو او ځینې نورو مهمو هیوادونو له استازو سره د دویم بن کانفرانس نه لږ مخکې لیدنه وکړي، افغان حکومت پري خبر هم نه ؤ.

په جاپان کې د دوشیشا پوهنتون کې په کانفرانس کې طالبانو ګډون وکړ او له هغه وروسته يې په فرانسه کې په ورته نړیوال کانفرانس کې ګډون وکړ، خپل نظریات او خپلې غوښتنې يې د دغو کانفرانسونو له لاري امریکا، ملګرو ملتونو، نړۍ او ذیدخله ډلو ته ورسولي.

که طالبانو له چینايي حکومتي کسانو سره لیدنه کړي وي او د چین حکومت بلنه ورکړی وي، دا د طالبان بله لویه لاسته راوړنه ده، چې له چین سره په پټه د طالبانو لیدنه به شوې وي او افغان حکومت که پري خبر شوی وای نو د دي لیدني خنډ به جوړشوی وای، لکه چې د ترکمنستان کانفرانس کرزي مخامخ وننګاوی او سبوتاژ يې کړ.

دغه ډول سفرونه تر ډیره د افغان حکومت خوښه او ناخوښه نه غواړي، افغان حکومت ډیر کمزوری دی، نه شي کولای چې له قوي چین نه وغواړي چې طالبانو سره ناسته وکړئ او يا هغوئ منع کړي، هو د خواهش تر حده سمه خبره ده.

پاکستاني رسنيو راپور ورکړی چې د طالبانو او چین تر منځ لیدنه په تیر نومبر ۲۰۱۴ کې شوې، یعني يوه میاشت مخکې. معلومیږي چې د پاکستان هیواد هم په جریان کې نه ؤ، پاکستان او افغانستان دواړه هڅه کوي چې د طالبانو په سفرونو او له نورو هیوادونو سره ناستو باندي خبر وي، مګر فکر کيږي چې طالبان توانیدلي دي چې دغه ډول مهمې ناستي د یادو هیوادونو په ناخبري کې پر مخ يوسي او حتمي ده چې په دغه ډول پټو او مهمو ناستو پاکستان او افغانستان دواړه خفه کيږي، پاکستان دا کریډیټ له لاسه ورکوي چې پر طالبانو تاثیر لري او طالبان د سولې خبرو ته اړوېستلای شي، افغان حکومت ځکه خفه کيږي چې د طالبانو دعوت کول مهمو هیوادونو ته په خپله طالبانو ته د بلونکو هیوادونو له خوا په ارزښت قایلیدل او يو ډول دغه ډله په نیمه رسميت پېژندل يې ګڼي.

که طالبانو او چین تر منځ لیدنه او ناسته شوې وي، ممکن چې امریکا به د چین له خوا  څخه ترلیدني مخکې يواځي دومره په جریان کې لویدلی وي چې دوی د طالبانو استازو ته بلنه ورکوي، ولي د ناستي اړوند او د پریکړو ټکي به په هیڅ صورت سره مهمي او پټ يې له امریکا سره چین نه وي شریک کړي.

د اکټوبر پر ۲۸مه ۲۰۱۴ ولسمشر اشرف غني چین ته څلور ورځي  سفر درلود، د نومبر په لومړۍ نیټه يې په کابل کې د چین سفر اړوند مطبوعاتي کنفرانس ورکړ، دا رنګه د ډسمبر پر ۲۷مه يې بیا ځل د چین له ولسمشر سره لنډه لیدنه درلودله،  ځینې کسان وايي چې د ولسمشر اشرف غني په غوښتنه چین طالبانو سره خبرې کړي، او د اشرف غني د دوو سفرونو مثبت ارزونه همداښيي.

زما د معلوماتو او تجربې نه دغه ډول سفرونه چې طالبان يې بهرنیو هیوادونو ته وکړي، حد اقل درې نه تر شپږ میاشتي يې ترتیبات، د مجلس اجنډا، مجلس ته تیاری، د طالبانو د استازو پر سر هوکړه او بیا د هغه هیواد ویزه او هلته  ننوتلو اجازه همدومره وخت ته اړتیا لري، ځکه د طالبانو پر تګ راتګ لا هم بندیزونه شته.

که درې میاشتي او یا شپږ میاشتي مخکې د چین او طالبانو تر منځ د دغسي يوه مجلس او سفر خبره شوې وي بیا نو دغه لیدنه د اشرف غنی له تګ او د هغه د سولې هڅو سره نه شي يوځای کيدلای.

چین ته که د طالبانو تګ شوی وي نو ممکن طالبانو خپل نظریات او په راتلونکې کې د چین سره د ښو اړیکو اړوند دا ډول د چین تشویشونه لیري کول، په ځانګړې ډول د یغور مسلمانانو اړوند، همدغه مسئلي به بحث شوې وي، نه يواځي دا چې له چین سره؛ فکر کوم طالبانو به همداسي نورې لیدني هم کړي وي او د ډیرو هغو هیوادونو چې د طالبانو بیا واک ته رسیدلو او راتګ څخه تشویش لري، طالبانو به هڅه کړي وي چې د دغو هیوادونو تشویشونه لیري کړي،  همدا ډول ګڼ شمیر هیوادونه هم هڅې کوي چې له طالبانو سره له نږدې وويني، د خپلو هیوادونو غوښتنې،  تشویشونه او د طالبانو اړوند د دوی د حکومتونو تګلاره ورته روښانه کړي، داسي فکر کیږي چې د ځینو اروپايي، اسیايي او سیمه ییزو هیوادونو تشویشونه تر ممکنه حده طالبانو کم کړي دي.

داچې چین سره د طالبانو خبرې د افغان حکومت د سولې پورې ځیني کسان اړوند ګڼي، زما د معلوماتو له مخي د طالبانو اوسنی دریځ د امنيتې تړون له لاسلیک وروسته دا دی چې له افغان حکومت سره به خبرې ونه کړي، دا که هیوادونه، ډلې او يا هر څوک فشارونه پري راوړي، دوی به له اوسني کمزوري افغان حکومت سره خبرو ته زړه ښه نه کړي.

افغان حکومت ته په کار ده چې د سولې په ريښتونې لار پسي څراغ واخلي، د بهرنیانو وتل، داچې تر هر نامه لاندي امریکا او ناټو پوځونه تر هرنامه لاندي په هیواد کې پاتې کيږي، د سولې پروسه ځنډمنه او ستونزمنه کوي، افغان حکومت ته په کار ده چې د امنيتي تړون په اړه تجدید نظر او د خپل ولس د وژني او بندي کولو څخه لاس په سر شي.

په هیواد کې دننه او بهر ډیری پوهو افغانانو له طالبانو څخه همدا غوښتنه وه چې نړيوالو سره مخامخ خپل نظریات تبادله کړي، د نړيوالو تشویشونه د دوي په اړه لیري کړی او د نړيوالو ناحل شويو پوښتنو ته مخامخ ځواب و وايي او دغه ډول ناستي او مجسلونه افغان پوهان د طالبانو يوه لویه سياسي لاسته راوړنه ګڼي.