نویسنده : مهرالدین  مشید

قرار است کار عملی خط لوله انتقال گاز طبیعی ترکمنستان به کشورهای افغانستان، پاکستان و هند، موسوم به “تاپی” روز جمعه با حضور مقام‌های ارشد چهار کشور عضو، در ولایت هرات در غرب افغانستان افتتاح شود. روز پنجشنبه رهبران چهار کشور یادشده نخست به ترکمنستان رفته و پس از یک نشست مختصر عازم هرات شده و روز جمعه آغاز کار پروژۀ تاپی در خاک افغانستان را افتتاح می کنند. ساخت و ساز پروژه گاز تاپی بوسیلۀ کشورهای عضو این پروژه به گونۀ سهامی هزینه می‌شود که مصارف آن حدود ١٠ میلیارد دالر برآورد شده است. در پرداخت بودجه انتقال این لوله گاز، سهم افغانستان ۵ درصد، سهم پاکستان ۵ درصد، هندوستان نیز ۵ درصد و سهم ترکمنستان ۸۵ درصد می‌باشد.

پس از مطرح شدن ایده تاپی از دهه۱۹۹۰ میلادی، برای نخستین بار گفت و گوی جدی برای اجرای آن، در سال ۲۰۰۳ با حمایت بانک انکشاف آسیایی آغاز شد. هند در سال ۲۰۰۸ رسماً به این پروژه پیوست و اولین موافقتنامه مربوط به آن، در سال ۲۰۱۰ میان چهار کشور افغانستان، هند، پاکستان و ترکمنستان امضا شد. قرارداد اجرای آن نیز، در دسامبر ۲۰۱۵ میان رهبران چهار کشور به امضا رسید و در نهایت، کار عملی در ۲۰۱۶ آغاز شد و روز جمعه کار عملی این پروژه در افغانستان آغاز می شود. انتظار می‌رود این پروژۀ ۱۰میلیارد دالری تا سال ۲۰۱۹ به بهره برداری سپرده شود. هزینه تمدید لوله انتقال گاز تاپی، حدود ۷ و نیم میلیارد دلار است و حدود ۱۵ میلیارد دلار دیگر نیز در بخش گاز سرمایه‌گذاری شده است. در طول مسیر خط لوله گاز تاپی، ۱۲ پمپ فشار نصب می‌شود که پنج پایه آن به ارزش یک میلیارد دلار در داخل افغانستان خواهد بود. احتمال دارد تا اوایل سال ۲۰۲۰، مرحله گازرسانی این طرح آغاز شود. افغانستان سالانه ۴۰۰ میلیون دالر از آن بهره خواهد برد. این خط لوله ظرفیت انتقال سالانه ۳۳ میلیارد مترمکعب گاز دارد.

مطابق قرارداد ۳۰ ساله تاپی، افغانستان در۱۰ سال نخست این پروژه، سالانه ۵۰۰ میلیون متر مکعب، در ۱۰ سال دوم سالانه ۱ میلیارد مترمکعب و در۱۰ سال سوم ، سالانه ۱،۵ میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان می خرد. خط لولۀ انتقال گاز تاپی حدود ۱۸۱۴ کیلومتر طول خواهد داشت که ۱۴۷ کیلومتر از خاک ترکمنستان، ۷۳۵ کیلومتر از خاک افغانستان عبور می کند. تاپی (Turkmenistan, Afghanistan, Pakistan, India)  گاز ترکمنستان را از حوزه «گالکینیش» که ذخایر آن تا ۱۶ تریلیون متر مکعب برآورد شده، از ولایات هرات، هلمند، فراه و قندهار افغانستان به کویته پاکستان و از آنجا به شهر ملتان این کشور منتقل می‌ شود و بالاخره در منطقه موسوم به «فاضلکا» در پنجاب هند به پایان می‌رسد.

رهبران کشور های عضو تاپی بدین  باوراند که تاپی اهمیتی بیشتر از یک پروژه اقتصادی دارد و گامی مهم در وحدت کشور‌های منطقه است. بسیاری از کارشناسان مسایل انرژی نیز معتقدند پروژه تاپی این ظرفیت بالقوه را دارد که سبب گسترش روابط میان کشورهای عضو شود. چارلس هیندری، وزیر اسبق انرژی انگلستان، گفته چنین پروژه‌های بزرگ و مشترکی، از نظر جغرافیای سیاسی و به‌دلیل منافع مشترکی که برای کشورهای عضو دارند، سبب متحد شدن آن‌ها می‌شود. چندی قبل آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد هم تاکید کرده بود که پیوندهای فرهنگی افغانستان و کشورهای آسیای میانه، پتانسیل بزرگی برای اجرای پروژه‌های مشترک و مفید بین آنهاست. گفته می شود که همزمان با عبور این خط انتقال گاز، خط انتقال برق، خط‌ آهن، جاده و فایبر نوری از یک مسیر عبور خواهند کرد که افغانستان را به یک “چهارراه” منطقه‌ یی نزدیک تر می‌کند. پروژه جدید خط انتقال برق ۵۰۰ کیلو ولت بین ترکمنستان، افغانستان و پاکستان نیز از مسیر تاپی خواهد گذشت. یادداشت تفاهم این پروژه بین روسای جمهوری ترکمنستان و افغانستان و نخست وزیر پاکستان، در دسامبر سال ۲۰۱۵ امضا شد. همچنین، بخش غربی فایبرنوری حلقوی افغانستان از مسیر تاپی می گذرد و خط آهن افغانستان-ترکمنستان، همزمان با پروژه تاپی افتتاح می‌شود. مسئولین اداره خط آهن افغانستان می‌گویند که این همان خط آهنی است که قرار است در آینده نزدیک، از طریق بندر ترکمن باشی به کشورهای آذربایجان، گرجستان، ترکیه و سپس به اروپا وصل شود و همچنین، با استفاده از شبکه خط آهن ترکمنستان، به خط آهن قزاقستان و سایر کشورهای مشترک المنافع بپیوندد. بر اساس برنامه توسعه خط آهن افغانستان، این خط از یک طرف به ولایت هرات و از طرف دیگر به قندهار و به خط آهن پاکستان وصل می‌شود. از طرف دیگر نیز، با اتصال به ولایت‌های بادغیس، فاریاب، بلخ و قندوز در شمال افغانستان، به شبکه خط آهن ازبکستان و تاجیکستان وصل می‌شود. گفتنی است که طالبان از پروژۀ تاپی حمایت شان را اعلان کرده اند که این اعلان بر امیداوری ها در اجرای این پروژه تاثیر جدی دارد. به صورت غیرمستقیم، این پروژه در رشد اقتصادی، افزایش قدرت خرید مردم، کاهش میزان بیکاری و فقر، به کار افتادن صنایع گازسوز، کاهش قیمت گاز در سراسر کشور، تثبیت جایگاه و اهمیت اقتصادی و استراتژیک افغانستان در آسیای میانه و آسیای جنوبی و منطقه‌ای شدن امنیت افغانستان اثر گذار خواهد بود. درکنار این مسایل، برخی از تحلیل گران معتقدند که تاپی می‌تواند بر صلح و ثبات منطقه‌ و به‌ویژه افغانستان اثرگذار باشد؛ زیرا عبور تاپی از این کشور منافع متضاد را تاحدودی به هم گره می‌زند و از سوی دیگر، جایگاه افغانستان در معادلات سیاسی را، به نفع صلح و امنیت آن بالا می‌برد.

چهارم حوت سال   1396